Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
62
barədə Avropa, Amerika və Yaponiya zəhmətkeĢlərinə müraciət. Qurultayda ilk dəfə belə bir Ģüar elan edildi: "Bütün ölkələrin proletarları və bütün dünyanın məzlu m xalqları, birləĢin!" Beləliklə, vurğulandı ki, ko mmunistlər "yalnız bütün ölkələrin proletarlarının nümayəndələri kimi deyil, həm də məzlum xalqların nümayəndələri kimi çıxıĢ edirlər". Qunıltayın son iclasında ġərq qadınlarının nümayəndələri alovlu nitqlər söyləyərək öz tələblərini irəli sürdülər. Onlar bildirdilər ki, qadın hərəkatını bütün dünyanın məruz qaldığı inqilabi hərəkatın mühüm və zəruri nəticəsi kimi qiymətləndirmək lazımdır. ġərq xalqlarının qurultayı 48 nəfərdən ibarət (35 kommunist və 13 bitərəf) ġərq xalqlarının "Təbliğat və Fəaliyyət ġurasını" seçdi. ġura daimi fəaliyyət göstərən icra orqanı idi və "Kommunist Ġnternasionalı icraiyyə komitəsi"nin rəhbərliyi altında iĢləməli idi. ġura ġərq xalqları arasında inqilabi təbliğat aparmağı, onların azadlıq hərəkatını dəstəkləməyi və birləĢdirməyi qarĢısına vəzifə qoydu. ġuranın daimi məkanı Bakı Ģəhəri idi. ġübhəsiz, ġərq xalqlarının birinci qurultayı ġərq ölkələrində imperializmə və müstəmləkəçiliyə qarĢı mübarizə aparan inqilabi qüvvələrin yüksəliĢini, onların həmrəyliyinin artmasını nümayiĢ etdirdi. Təsadüfi deyil ki, ġərq xalqlarının Bakıda keçirilən qurultayı Antanta imperialistlərini karıxdırmĢdı. Onlar ġərq ölkələrindən qurultaya nümayəndələr gəlməsinə hər vasitə ilə mane olmağa çalıĢırdılar. Nümayəndələri həbs etmək və Bakıya gəlmələrinə imkan verməmək üçün Ġngiltərə gəmiləri Trabzon sahillərində daim qarovul çəkirdilər. Onlar Hindistanın sərhədlərində və limanlarında da bu cür əngəllər yaratmıĢdılar. Ġrandakı ingilis müdaxiləçiləri Ənzəli limanına basqın edərək, qurultay nü mayəndələrin in olduğu "Kursk" gəmisini bo mbard man etmiĢdilər. Nəticədə iki nəfər ölmüĢ və bir neçə adam yaralanmıĢdı. Onlarca nümayəndə imperialistlərin təĢkil etdiyi blokadadan keçə bilməmiĢdi. Ġngiltərənin nüfuzlu burjua qəzeti "Mançester Qardian"ın aĢağıdakı etirafı ġərq xalqları qurultayının imperialistləri, müstəmləkəçiləri necə narahat etdiyini göstərir: "Ġndi Rusiya ġərqdə həmiĢəkindən daha güclüdür... BolĢeviklər Azərbaycanda möhkəmlənmiĢlər, onun paytaxtı Bakı Ġranda və Xəzər dənizindən Ģərqə doğru vilayətlərdə siyasi təbliğatın mərkəzi olmuĢdur. Nəhayət, lap bu yaxınlarda Bakıda bolĢeviklərin rəhbərliyi altında ġərq xalqlarının birinci qurultayı keçirilmiĢ və o, Qərbi Avropaya müqəddəs müharibə elan etmiĢdir. Bütün ġərq partlayıĢ ərəfəsindədir, Ġranda bolĢevik hərəkatı inkiĢaf edir. Mesopotamiyada üsyan qalxmıĢdır, bütün Ģəhərlərdə qarĢısı çətinliklə saxlanılan inqilabi hərəkat alovlanır" 122 .
qurultayının iĢlədiyi vaxt Qərb mətbuatının avazı ilə qurultay barədə təhrif olunmuĢ 63
hesabatlar dərc edirdi. Gürcüstanın menĢevik hökuməti ġərq xalqlarının qurultayında iĢtirak etmiĢ gürcü nümayəndələrinin Gürcüstana qayıtmas ını qadağan etmiĢdi 123
. ġərq xalqları qurultayının Ġrandan olan nümayəndələri sərhədi keçəndə həbs edilib jandarmlar tərəfindən öldürülmüĢdülər 124
. 1920-ci il sentyabrın 17-də ġərq xa lqları birinci qurultayının Ġran, Hindistan, Türküstan, Xivə, Buxara, Qafqaz və s. yerlərdən olan 27 nəfərlik nümayəndə heyəti Bakıdan Moskvaya yola düĢdü 125 .
ġərq xalqları birinci qurultayı iĢtirakçılarının nümayəndə heyəti haqqında məsələ müzakirə etdi. RK(b)P MK Siyasi Bürosunun iclasında məruzələr və məlu matlar ġərq xalqlarının birinci qurultayının 27 nəfər nümayəndəsi ilə müzakirə olunduqdan sonra, V.Ġ.Lenin (oktyabrın 13 və ya 14-də) ġərq xalqlarının yaĢadıqları yerlərdə RK(b)P-nin vəzifələri haqqında partiya MK-sı Siyasi bürosunun qərar layihəsini yazdı. 1920-ci il oktyabrın 14-də RK(b)P MK Siyasi bürosu Leninin yazdığı qərar layihəsini əlavələrlə bir likdə qəbul etdi. 1920-ci ilin oktyabrında Bakıda ġərq xalqları "Təbliğat və Fəaliyyət ġurası"nın rus, türk, fars və ərəb dillərində "ġərq xalqları" jurnalı çıxdı. V.Ġ.Lenin Kominternin Ġkinci konqresinin və ġərq xalqlarının birinci qurultayının əhəmiyyətini qiy mətləndirərək deyirdi: "Moskvada kommunistlər qurultayının və Bakıda ġorq xalqlarının kommunist nümayəndələri qurultayının nə iĢ gördüyünü birdən-birə ölçmək olmaz, bunu bilavasitə hesaba almaq mümkün deyildir, lakin bu, baĢqa hərbi qələbələrdən daha böyük əhəmiyyəti olan bir nailiyyətdir, çünki bu b izə göstərir ki, bolĢeviklərin təcrübəsi, onların fəaliyyəti, onların proqramı, onların kapitalistlərə və imperialistlərə qarĢı inqilabi mübarizəyə çağırması bütün dünyada rəğbət qazanmıĢdır və iyulda Moskvada, sentyabrda isə Bakıda görülən iĢi dünyanın bütün ölkələrində fəhlələr və kəndlilər hələ uzun aylar boyu mənimsəyəcək və dərk edəcəklər" 126
. Bununla belə, qeyd etmək la zımd ır ki, V.Ġ.Leninin proqnozu özünü doğrultmadı. ġorq xalqları qurultayının çağırılması dünya inqilabı, ko mmunizm ideallarının bütün dünyada qələbəsinin labüdlüyü haqqında "bolĢevik konsepsiyası" ilə ĢərtlənmiĢdi. BolĢeviklərin məqsədi o zaman ġərq ölkələrini bürümüĢ milli azadlıq hərəkatını qurultayın köməyilə beynəlxalq imperializmə qarĢı proletar inqilabı ilə birləĢdirməyə nail olmaq idi. Əslində bu, ġərq ölkələri barəsində Rusiyanın ənənəvi imperiya siyasətinin davamı idi, ancaq inqilabi Ģüarlarla, Ġnternasional pərdəsi altında ört-basdır edilirdi. Qurultay nümayəndələrinin tərkibi mü xtəlif idi və bütünlükdə ġərq xalqlarının əsl inqilabi qüvvələrini təmsil etmirdi. Buna baxmayaraq, qurultay tarixdə ilk toplantı idi ki, istismar olunan və istismar edən millətlərin nümayəndələri burada görüĢərək yeni Ģüar "Bütün ölkələrin proletarları və məzlum xalq ları, Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|