Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
9
Ġri dəmiryol stansiyalarında da inqilab komitələri təĢkil olunmuĢdu. Azərbaycan Müvəqqəti Ġnqilab Komitəsi aprelin 29-da respublika adından xüsusi müraciətlə çıxıĢ edərək RSFSR ilə qarĢılıqlı etimada və tanımağa əsaslanan, sıx ittifaq bağlamağı təklif etdi. 1920-c i il may ın 5-də V.Ġ.Len in RSFSR Xalq Ko missarları Soveti adından Azərbaycanın Sovet hökumətinə teleqram göndərdi. Teleqramda deyilirdi: "Xalq Komissarları Soveti müstəqil Azərbaycan Respublikası (kursiv - məsul red.) zəhmətkeĢ kütlələrinin azadlığa çıxmasını alqıĢlayır və möhkəm əmin olduğunu bildirir ki, müstəqil Azərbaycan Respublikası öz sovet höku mətinin rəhbərliyi altında, RSFSR ilə birgə öz azadlıq və istiqlaliyyətini ġərqin məzlu m xalqlarının qəddar düĢməni olan imperializmdən qoruyub saxlayacaqdır. YaĢasın müstəqil Azərbaycan Sovet Respublikası! YaĢasın Azərbaycan fəhlə və kəndliləri! YaĢasın Azərbaycan və Rusiya fəhlələrinin və kəndlilərinin ittifaqı" 5 . Azərbaycanda Leninin teleqramı A zərbaycan SSR-in RSFSR tərəfindən tanınmasını bildirən tarixi sənəd kimi qarĢılandı və bu münasibətlə 1920-ci il mayın 9-u istirahət günü elan edildi. Bakı bayraqlarla bəzədilmiĢdi, Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Soveti binasının eyvanında isə teleqramın mətninin Azərbaycan və rus dillərində yazıldığı böyük qırmızı plakat asılmıĢdı. V.Ġ.Lenin və N.Nərimanovun portretlərinin dərc edildiyi bir saydan ibarət xüsusi "Qırmızı Azərbaycan" qəzeti çap olunmuĢdu. "Müstəqil Azərbaycan Respublikası" bəyannaməsini rəğbətlə qarĢılayan ictima iyyət və xalq kütlələri, əlbəttə, məsələnin əslindən xəbərsiz idi. Stalin hələ 1920-ci il 28 apreldən bir gün qabaq məktubunda aĢağıdakı məsləhəti vermiĢdi: "Bakın ın zəbt edilməsi faktını Azərbaycanın müstəqilliyi haqqında notaya uyğunlaĢdırmaq, mənə elə gəlir ki, gələcək (fərz edilən) müstəqillik heç bir ciddi praktik əhəmiyyət kəsb etməyən deklarasiya ola bilər". Tarixin sonrakı gediĢi suveren dövlət kimi Azərbaycanın müstəqilliyinin tanınmasının deklarativ xarakter daĢıdığını təsdiq etdi. Q.K.Orconikidze və S.M.Kirovun 1920-ci il mayın 2-də Bakıdan V.Ġ.Leninə göndərdikləri məlu m birgə teleqramın 1969-cu ildə Ģifrəsi açılmıĢ sonuncu hissəsi bunu aĢkar təsdiqləyir: "Sizin Azərbaycana təbrikin iz və onu ümumi Ģəkildə tanımağınız zəruridir. Sovet Rusiyası ilə hərbi-təsərrüfat, iqtisadi cəhətdən birləĢ məni həyata keçirəcəyik. Təcrübə bütün Qafqaz üçün bizə bundan sonra da Xalq Komissarları Sovetinin səlahiyyətlərinin verilməsini tələb edir. Bunları bizə radio ilə verin, yaxud kimisə göndərin, ancaq tezliklə. Nərimanova belə səlahiyyətlər verməyin" 6 .
növbədə onun əmin-aman lığı, iqtisadi mənbələrindən biri kimi razılıqla qarĢılandı. Təsadüfi deyil ki, V.Ġ.Lenin Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulmasının ertəsi 10
günü bəyan etmiĢdi: "Dünən Bakıdan aldığımız xəbər göstərir ki, Sovet Rusiyas ının vəziyyəti yaxĢılaĢmaqdadır... Ġndi bizim elə bir iqtisadi bazamız vardır ki, bu bizim bütün sənayemizi canlandıra bilər" 7 .
HəĢtərxana bir milyon yarım pud neft məhsulları göndərilmiĢdir 8 . 1920-c i il may ın birinci yarısında Sovet hakimiyyəti Na xçıvan qəzasından baĢqa, demək olar, bütün Azərbaycanda qurulmuĢdu. Əhalinin zəh mətkeĢ təbəqələri və liberal hissəsi bu hakimiyyəti əsasən qəbul edir və dəstəkləyirdi. Azərbaycan kəndliləri Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qurulması gününü hər il bayram kimi qeyd etməyi qərara aldılar 9 . Bakı Ģəhəri və onun rayonlarının zəh mətkeĢ müsəlman ziyalıları ittifaqının fövqəladə yığıncağı 1920-ci il aprelin 29-da A zərbaycan SSR Ġnqilab Ko mitəsinə münasibət haqqında məsələni mü zakirə edərək, qayda-qanunun saxlan masında, fəhlələr və kəndlilər arasında təĢviqat iĢinin təĢkilində fəal iĢtirak etmək məqsədilə Ġnqilab Ko mitəsi ilə tam ünsiyyət yaratmaq məsələləri barədə onunla danıĢıqlar aparmaq üçün on iki nəfərdən ibarət nümayəndə heyəti seçdi 10 . Elə
həmin gün sol müsavatçıların (zəh mətkeĢ ziyalıların, fəhlələrin və kəndlilərin) yığıncağında Ġnqilab Komitəsi ilə birgə iĢ və yeni həyat quruculuğunda iĢtirak etmək haqqında məsələ müzakirə olundu. Yığıncaq cari vəziyyət haqqında məsələ barədə ko mmunistlərin taktikası ilə razı olduğunu bildirdi və ölkənin idarə edilməsinin yeni qaydasını bütün gücü ilə dəstəkləməy i, Azərbaycan Sovet Respublikasının müstəqillik prinsiplərini qorumağ ı qərara ald ı 11 .
da sovet hakimiyyətinə xeyirxah münasibət bəslədiyini bildirdi. "Ġttihad" partiyası da sovet hakimiyyətini, ko mmunistləri dəstəklədiyin i bəyan etdi. Digər partiyaların və siyasi cərəyanların nümayəndələri sovet hökumətinin tərkibinə daxil oldular, dövlət və təsərrüfat orqanlarında rəhbər vəzifələr tutdular. Sovet hakimiyyətinin ilk günlərində cəza orqanları - XI qızıl ordunun xüsusi Ģöbəsi, fövqəladə komissiya Müsavat partiyasının, digər siyasi cərəyanların və qrupların üzvlərinə qarĢı dərhal təqiblərə baĢladılar. Sovet hakimiyyəti hələ 1920-ci il aprelin sonunda sovet hakimiyyəti qurulana qədər Azərbaycanda mövcud olan partiyalarla saziĢ bağlamıĢdı. Bu saziĢə əsasən ilk vaxtlar Müsavat partiyası açıq fəaliyyətini davam etdirirdi. Müsavatçıların sol qanadı partiyadan ayrılaraq öz Mərkəzi Komitəsini seçdi. 1923-cü il avqustun 14- də mətbuatda "Müsavatçıların bəyannaməsi" dərc olundu. Bəyannamədə göstərilird i ki, müsavatçılar bu məsul dövrdə Azərbaycanda sovet hakimiyyəti ilə mübarizə cəbhəsi açarsa, onların hamısını qətiyyətlə pisləyərlər.
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|