Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
74
Ġxtisaslı fəhlələrin ço xu əmək haqqı yüksək olan kustar emalatxanalara, yaxud da kəndlərə gedirdilər. 1918-ci ildən 1921-ci ilə qədər Bakıda neftçi fəhlələrin sayı azalaraq 52 mindən 23 minə enmiĢdi. Neft sənayesi təhlükə qarĢısında idi. Respublikanın kənd təsərrüfatı da ağır böhran keçirirdi. Suvarma sisteminin dağılması nəticəsində Azərbaycanda iki yüz min desyatinə qədər suvarılan torpaq istifadəsiz qalmıĢdı. Kənd təsərrüfatı üçün yararlı olan torpaqların sahəsi 1921-ci ildə, 1914-cü ilə nisbətən 42 faiz azalmıĢdı 11 . Azərbaycanda pambıq becərilməsi, demək olar ki, tamamilə dayandırılmıĢdı: 1921-ci ildə pambıq əkini sahəsi müharibədən əvvəlki səviyyənin 2,3 faizini təĢkil edirdi. Bütün əkin sahələrinin 1914-cü ildə on iki faizi, 1921-ci ildə isə 0,7 faizi pambıqçılığa aid idi 12 . Bu, qismən də onunla izah olunurdu ki, aclıq pambıqçı kəndlilərin ço xunu taxıl məhsulları əkməyə məcbur edirdi. Ġpəkçilik də tənəzzülə uğramıĢdı. A zərbaycanda tut bağlarının sahəsi yarıya qədər azalmıĢdı. 1921-ci ildə barama istehsalı cəmisi altı min puda çatırdı, halbuki 1913-ci ildə bu rəqəm 180 min pud idi 13 . Bağçılıq və üzü mçülü k güclü zərə r çəkmiĢ, bağ və üzümlü klərin sahəsi 1921-ci ildə 1913-cü ilə nisbətən 9 min desyatin azalmıĢdı 14 .
Təkcə 1920-ci ildə respublikada iki yüz min desyatinə bərabər kənd təsərrüfatı sahələrinin məhsulları çəyirtkə basqını nəticəsində məhv olmuĢdu. Maldarlığa da ciddi ziyan dəymiĢdi. Azərbaycanda 1921-ci ildə mal- qaranın sayı, 1913-cü ilə nisbətən qırx faiz azalmıĢdı 15 .
26 faizi iflasa uğrayaraq əkin sahəsindən məhrum olmuĢ 16 , 25 faizi isə əkin sahəsi 1 desyatindən çox olmayan kasıb təsərrüfat sahibinə çevrilmiĢdi 17 . Kəndlilərin iĢ heyvanı və kənd təsərrüfatı alətləri çatıĢmırd ı. Onlar öz torpaqlarını primitiv alətlərlə, əsasən ağac xıĢla becərirdilər. 1921-ci ildə Azərbaycanda hər yüz kəndli təsərrüfatına cəmisi 9 dəmir kotan düĢürdü 18 . Azərbaycan kəndliləri təkcə ö z təsərrüfatların ın dağılmasına görə deyil, eyni za manda sənaye istehsalının fəla kətli dərəcədə tənəzzülə uğramasına görə də ağır maddi vəziyyətə düĢmüĢdülər. Kəndlilər, əhalinin digər zəhmətkeĢ hissəsi kimi, ən vacib olan Ģeylərdən korluq çəkirdilər. Sənaye malları fonduna malik olmayan dövlət o zaman kənd təsərrüfatı məhsullarını sənaye mallarına dəyiĢmək yolu ilə onların istehsal marağını artıra bilmirdi. Məsələn, 1921-ci ilin fevralında ġamaxı qəzasının vəziyyəti barədə belə məlumat verilirdi: "Hazırda kəndlilərin ağ nefti, kibriti, ayaqqabısı, arĢınmalı, sabunu və kənd təsərrüfatı alətləri yo xdur. Kotanları təmir etmək üçün dəmir də yoxdur. Bir girvənkə ağ neft burada min manat, bir qutu kibrit 400 manatdır" 19 .
75
Respublikanın iqtisadi vəziyyətini maliyyə böhranı da mürəkkəbləĢdirirdi. Xalq təsərrüfatının əsas sahələri üzrə gəlirin azlığı ayda 250-300 milyard manat olan dövlət büdcəsində ciddi çatıĢmazlığa səbəb olurdu 20 .
buraxmağa məcbur edirdi. Tə kcə 1921-c i ildə Azərbaycan SSR-də 149 milyard manat pul buraxılmıĢdı. Tez-tez pul buraxılması və bununla əlaqədar olaraq onun qiymətdən düĢməsi təsərrüfat həyatını mürəkkəbləĢdirir, xa lqın maddi vəziyyətini pisləĢdirirdi. 1921-c i ilin baĢlanğıcında respublikada dava m et mə kdə olan "hərbi ko mmunizm" siyasəti ilə bağlı tətbiq edilən ərzaq sapalağının ağır təsiri ö zünü xüsusilə göstərirdi. Əvvəllərdə olduğu kimi ərzaq sapalağı qaydasına uyğun olaraq, kəndlilər bütün kənd təsərrüfatı məhsullarının qalıq larını dövlətə verird ilər. Buna görə də onlarda öz təsərrüfatlarını geniĢləndirmək və yaxĢılaĢdırmaq həvəsi olmurdu. Kəndlilərin ço xu əkin sahələrin i geniĢləndirmək barəsində fikirləĢ mir, əksinə onu ailə tələbatına uyğunlaĢdıraraq azaltmaq istəyirdilə r. 1921-c i ilin əvvəlində Azərbaycanda həyata keçirilən ərzaq siyasətinin öz xüsusiyyətləri var id i. Sovet Rusiyasında olan vəziyyətdən fərqli olaraq, Azərbaycanda 1921-ci ilin baĢlanğıcında ərzaq sapalağı qis mən tətbiq olunurdu. Bu va xt respublikanın bütün qəzala rında ət, mal-qara və ye m tədarükü həyata keçirilird i. Taxıl tədarükü yalnız Lənkəran və Cavad qəzalarında aparılı rdı. 1920-c i ilin sonu - 1921-c i ilin əvvəllərində ərzaq siyasəti Azərbaycan kəndlilərinin vəziyyətini nisbətən yüngülləĢdirdi. Lakin ehtiyatla həyata keçirilməsi nəzərdə tutulan siyasətin yerlərdə pozulması kəndlərdəki ciddi təsərrüfat çətinliklərini aradan qaldırmağa mane olurdu. Kəndlilərin yo xsul, qismən də ortabab təbəqəsi iflas səviyyəsində idi. Bütün bunlar Azərbaycan kəndlilərinin əhvali-ruhiyyəsinə təsir edir, onların narazılığına, hətta kəndlərdə sinfi mübarizənin kəskin ləĢməsinə səbəb olurdu. Varlılar, hakimlikdən, mü lkündən məhru m o lmuĢ təbəqələr, sovet hakimiyyətinə qarĢı olan qüvvələr hələ də sovet üsuli-idarəsini devirmək ümidində id ilər. Onlar ağır təsərrüfat pozuntusu, əhalinin maddi vəziyyətinin ağırlaĢ ması və 1921-ci ilin əvvəlində in zibati-amirlik orqanların ın fəaliyyəti ilə bağlı ölkən in daxili vəziyyətində yaranmıĢ siyasi böhrandan istifadə edərək, öz arzu və məqsədlərini həyata keçirməyə cəhd göstərirdilər. Petroqradda və Moskvada olduğu kimi, 1921-ci ilin yazında Bakıda bir sıra müəssisədə tətillər oldu. Buna səbəb Bakıda tez-tez baĢ verən ərzaq q ıtlığı, çörək normasın ın azald ılması idi 21 . 1921-c ilin aprelində Bala xan ıda fəhlələr tətil etdilər. Tətildə əsasən Cənubi Azərbaycandan gəlmiĢ, kəndlə bağlı olan Ġran təbəələri iĢtirak edirdilər 22 . "Çörək verin, yo xsa evə qayıdırıq" 23 - bu onların əsas Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|