Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- YENĠ ĠQTĠSADĠ SĠYASƏTĠN ĠLK ADDIMLARl Xal q təsərrüfatının i darə olunmasının yeni dən qur ul ması.
86
arasında müqavilə bağlan mıĢdı. Türkmənittifaq 1921-1922-ci illərdə 15 min pud ağ neft və baĢqa mallarla dəyiĢmək üçün 100 min pud taxıl tədarük etməyi
öhdəsinə götürmüĢdü 77 . Azərbaycan nümayəndələri Kiyev quberniyasından neft, neft məhsulları və baĢqa ma lla r müqabilində ta xıl, ye m taxılı, yağ, bitki yağları, qənd, Ģimiyyat məmulatı, ət və s. ala bilərdilər. Xarici ölkələrlə də müəyyən əmtəə mübadiləsi in kiĢaf edird i. Bu məsələ ilə hətta V.Ġ.Lenin də 1921-c i il iyulun 4-də ma raqlan mıĢ və "Bakı üçün və xa ric i ticarətin inkiĢafı üçün nə etdiyinizi b ild irin" 78 - tələbini vermiĢdi. 1921-c i ilin ya zında Ġrana e kspedisiya göndərildi və Ən zə lidə Azərittifaqın kontoru açıld ı. Bu kontor qısa müddətdə 98,5 min pud düyü, 10 min puddan artıq səbzə, düyü unu və s. satın alaraq Bakıya göndərdi 79 . 1921-c i ilin avqustunda Azərittifaq xa rici ba zarla bilavasit ə əlaqə yaratmaq üçün Batu mda öz Ģöbəsini açmıĢdı 80 . Azərbaycan Ģəraitində kooperasiyanın ən sabit növü istehlak kooperasiyası olmuĢdu. Azərbaycan istehlak kooperasiyası 1921-1922-ci illə rdə, YĠS Ģəraitində öz iĢlərini yenidən quraraq, xeyli müvəffəqiyyətlərə nail olmuĢdu.
§ 2. YENĠ ĠQTĠSADĠ SĠYASƏTĠN ĠLK ADDIMLARl Xal q təsərrüfatının i darə olunmasının yeni dən qur ul ması. YĠS-ə uyğun olaraq bütün dövlət sənayesinin iĢini yenidən qurmaq tələb edilird i. Belə ki, sənayenin idarə o lunmasında mərkəzi orqanların bəzi vəzifələrini ye rli orqanlara vermək zəru ri id i. VətəndaĢ müharibəsi dövrünün olduqca mərkəzləĢdirilmiĢ idarəetmə metodu dinc quruculuq Ģəraitində özünü doğrultmur, eyni iqtisadi rayona aid olan, lakin mü xtəlif baĢ idarələrin tabeçiliyindəki eynitipli müəssisələr arasında əlaqələrin pozu lmasına gətirib çıxarırdı. Təsərrüfat hesabına keçmək, maya dəyərin i aĢağı salmaq, müəssisənin səmərəliliyini təmin etmək tələb olunurdu. Sənayenin təsərrüfat hesabına keçirilməsi onun trestləĢdirilməsi ilə əlaqədar idi. Təsərrüfat hesabına keçməklə trestlər sənaye istehsalını on iri və texn iki cəhətdən daha yaxĢı təchiz edilmiĢ müəssisələrdə cəmləĢdirmək imkanı əldə etdilər. Trestlərin əsas vəzifəsi geniĢ təkrar istehsalı təmin edən yığım mənbələrin i artırmaq id i. YĠS Ģəraitində neft sənayesinin idarə olun masının yenidən qurulması xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. A K(b)P MK-nın və Azərbaycan SSR Xalq Ko missarları Sovetinin qərarına uyğun olaraq 1921-ci ilin sentyabrında köhnə "Azərneftko m" müstəqil "Azərneft" trestinə çevrilərək təsərrüfat hesabına keçirildi. Bu yenidənqurma neft sənayesini təsərrüfatın təĢkili cəhətdən 87
möhkəmləndirməyi, onun maddi-texniki təchizatın ı və neftçi fəhlələrin əməyin in ödənilməsini yaxĢılaĢdırmağ ı təmin etdi. Eyni za manda Mərkəzi höku mət Azərbaycan xalq ının "suveren" respublikasının maraqla rın ı nəzərə almadan bütün neft iĢini tama milə ö z əlində cəmləĢdirmiĢdi. Azərneftin Azərbaycan XTġ-nin tərkibindən çıxarılıb, RSFSR ÜXTġ-yə verilməsi buna xid mət edirdi. RSFSR ÜXTġ-si 1921-ci ilin noyabrında neft sənayesi müəssisələrinə 600 milyon manat həcmində dövriyyə vəsaiti ayırmıĢdı 81 . Neft sənayesinin ümu mittifaq əhə miyyətli olması a mili pərdəsi altında Mərkəzin hökmü ilə A zərbaycan xalqının əsas təbii sərvətini - "qara qızılı" amansızcasına istismar edir, əvəzində isə respublikaya öz məqsədləri üçün, xalqın maddi-mədəni tərəqqisi üçün olduqca az pay verirdilər. Ancaq cəsarətli azə rbaycanlı xad imlərinin təkid i ilə 1921-c i ilin yazında Azərneftə neft və ağ neftin xaricdə avadanlığa mübadilə edilməsi ü zrə xariclə ticarət məsələlərində əhəmiyyətli dərəcədə sərbəstlik verildi. Bir qədər sonra Azərneftdə Zaqafqaziya, Orta Asiya və Yaxın ġərq (Türkiyə, Ġran) öl kələrində neft məhsulları ticarətini təĢkil edən ticarət idarəsi yaradıldı 82 .
mədən və tikinti materialları sənayeləri, bəzi metal emalı sahələri və baĢqa xırda müəssisələr qalırdı. Azərbaycan Xalq Təsərrüfatı ġurası aparatının yenidən qurulmasına baĢlandı. YĠS ərəfəsində XTġ sisteminə, əsasən, azsaylı fahləyə malik dövlət təminatında olan iki yüzdən artıq kiçik müəssisə daxil id i. XTġ aparatının iĢi kollegiallıq əsasında qurulmuĢdu. Müəssisələrin özünəxid mətə keçirilməsi və dövlətin əlində yaln ız gəlirli, xüsusilə ümu mdövlət əhəmiyyətli müəssisələrin saxlan ması məqbul idi. ġəxsi əllərə verilən müəssisələrə nəzarət edilird i. Müəssisələrdəki kollegiyala r ləğv edildi və təkbaĢına rəhbərlik prinsipi ilə iĢləmək metoduna keçildi. Azərbaycan XTġ sənayesinin təsərrüfat hesabına keçməsi nəticəsində onun tabeliyindəki altmıĢa qədər kiçik müəssis ə 1921-ci ilin axırlarında icarəyə verild i. Bunlar əsasən dəri ema lı, kimya, poliqrafiya, metal mə mu latı, toxuculuq, tikiĢ, ipəkçilik və dağ-mədən sənayesi müəssisələri idi. 83 Tağıyevin toxuculuq fabriki, tütün fabrikləri, ĢüĢə və sement zavodları, Ləki yağ zavodu, mexan iki zavodlar, dəri mə mu latları zavodları onla rın sırasında idi. Azərbaycan XTġ-nin bütün müəssisələri dovlət təminatından çıxarılıb təsərrüfat hesabına keçirilərə k "ko mmersiya relsləri" üzərinə qoyulmuĢdu 84 .
Ģöbələr ləğv edilmiĢ, vahid rəhbərlik tətbiq edilmiĢ, qulluqçular ixtisar olunmuĢdu. Eyni za manda bu müəssis ələrin sahələr üzrə trestləĢdirilməsinə baĢlanmıĢ, Azəripək, Azərto xuculuq, Azərduz, Azəruntrest və s. kimi böyük
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|