Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
90
Bəlkə də sən bu sətirləri o xuyan vaxt bolĢevizm olmayacaq (o vaxt oğlu Nəcəf 5 yaĢında idi və o, 1943-cü ildə Vətən müharibəsində həlak olub - məsul red.). Ancaq bu o demək deyil ki, bolĢevizm la zım deyil. Bu ona dəlalət edəcək ki, biz onu qoruya bilməmiĢ, ona lazımi qiy mət verməmiĢ, iĢimizə pis yanaĢmıĢıq. Açıq demək lazımd ır: biz əldə etdiyimiz hakimiyyətdən o qədər təkəbbürlü olmuĢuq ki, boĢ iĢlərlə və çəkiĢ mələrlə məĢğul olaraq, əsil iĢi əldən buraxmıĢıq. Hakimiyyət çoxlarını korlayır" 91 . N.Nərimanov öz həmfikirləri ilə AK(b)P və BK-nın rəhbərliyində çox vaxt Azərbaycan xalqının özünəməxsusluğunu, milli xüsusiyyətlərini, əhalisinin etnik tərkibini nəzərə almayan, fraksiyaçılıq fəaliyyəti ilə məĢğul olan "sol qrup" adlananlarla və "gənc kommunistlər"lə (əvvəllər baĢqa partiyalarda olmuĢ - məsul red.) R.Ə.Axundov, Ə.H.Qarayev, M.D.Hüseynov və baĢqaları ilə də ixt ilafda idi. N.Nərimanov və onun silahdaĢları eyni zamanda, daĢnak xilqətli "erməni kommunistlərinə", o vaxt Bakı Partiya Ko mitəsində katib vəzifəsinə soxula bilmiĢ Sarkis və Mirzoyanın Ģəxsində daĢnakçı "erməni kommunistləri"nə qarĢı barıĢmaz mübarizə aparırdılar. Bu vəzifədə onlar maskalanmıĢ antiAzərbaycan siyasəti yürüdür, fıtnəkarlıqla məĢğul olur, partiya üzvləri sıralarında "qatı millətçilik" ehtiraslarını, siyasi münaqiĢə və intriqa meyillərini qızıĢdırırdılar. N.Nərimanov V.Ġ.Leninə müraciətlərində "daĢnak kommunistlərin bütün Zaqafqaziyada, həmçinin Azərbaycanda bu murdar hərəkətlərinə son qoymağı" dəfələrlə xahiĢ edirdi 92 .
həqiqəti deyən N.Nərimanovun siyasi düĢmənləri onu "milli təmayülçülükdə" günahlandırmağa və onun xalq arasındakı yüksək nüfuzunu ləkələməyə çalıĢırdılar. Sarkis, ġarunovskaya və onların əlaltıları onun respublika rəhbərliyindən uzaqlaĢdırılmasına nail oldular. Bu xainlər N.Nərimanovun 1922-ci ilin axırı - 1923- cü ilin əvvəlində SSRĠ MĠK sədrlərindən biri seçilməsi Ģansından hiyləgərcəsinə istifadə etdilər və o, bu vəzifədə ömrünün axırına kimi Moskvada iĢləməli oldu. 1923-cü ildə ölkədə müəyyən nailiyyətlər qazanılmasına ba xmayaraq, iqtisadi-sosial vəziyyət ağır olaraq qalırdı. Sənayedə və kənd təsərrüfat ında müharibədən əvvəlki istehsal səviyyəsinə hələ nail olunmamıĢdı. ZəhmətkeĢlər iqtisadi çətinliklərlə ü zləĢirdilər. ĠĢsizlik tam ləğv edilməmiĢdi, bunun bir səbəbi fəhlələrin Ģəhərlərə qayıtması prosesinin sənayenin bərpasından daha sürətlə getməsi idi. Kənd əhalisinin artıqlığı da özünü göstərirdi. 1924-cü ilin yazında Bakı, Gəncə və ġəki Ģəhərlərində əsasən ixtisassız fəhlə lərdən ibarət 22,6 min nəfər iĢsiz var idi
93 . Bazar iqtisadiyyatı relslərinə keçid Ģəraitində xalq təsərrüfatında mü xtəlif sahələrin bərpa prosesi bərabər sürətdə getmirdi. Azad əmtəə mübadiləsi Ģəraitində kəndli təsərrüfatı ilə dövlət sənayesinin bərpa olunması sürəti arasında 91
uyğunsuzluq 1923-cü ildə müvəqqəti satıĢ böhranı ilə nəticələndi. Bu böhran isə sənaye məmulatlarının yüksək qiymətləri ilə kənd təsərrüfatı məhsullarının aĢağı qiymətləri arasındakı fərqdə özünü göstərirdi. Qiy mətlər arasındakı bu uyğunsuzluq "qayçı" adı aldı və o qədər kəskinləĢdi ki, sənaye malları almaq kəndli üçün sərfəli olmadı. Respublikalarda ticarət münasibətlərinin kifayət qədər inkiĢaf etməməsi, pul təsərrüfatının zəifliyi, sənayedə və xüsusilə ticarətdə yüksək əlavə xərclər buna Ģərait yaradırdı. Təsərrüfat aparatını saxlamağın baha baĢa gəlməsi və baĢqa böyük əlavə xərclər nəticəsində sənaye mallarının qiyməti çox yüksək idi. Həm də ticarət mallarını öz əllərində cəmləĢdirmiĢ bəzi orqanlar, təsərrüfatlar, sənaye trestləri özlərinin bazarda inhisarçı vəziyyətlərindən istifadə edərək, qiymət siyasətini pozurdular. SatıĢ böhranının əsas səbəblərindən biri də ondan ibarət idi ki, dövlət sənayesi və ticarəti hələ özü üçün kütləvi kəndli bazarına yol aça bilməmiĢdi. Dövlət sənayesi ilə
kəndli təsərrüfatı arasına tacirlər və sələmçilər girmiĢdilər, bu isə sənaye və kəndlilər arasında bilavasitə əlaqə yaranmasına mane olurdu. Xüsusi kapital dövlət ticarətinin və kooperasiyanın lazımi səviyyədə olma masından istifadə edərək, bütün ölkə üzrə kənddə ticarət dövriyyəsinin 90 faizə qədərini öz əlində cəmləmiĢdi. Əvvəllər çarizmin müstəmləkə siyasətindən ziyan görmüĢ
Zaqafqaziyada və baĢqa milli rayonlarda yuxarıda göstərilən çətinliklərin öz xüsusiyyətləri var idi. Bu xüsusiyyətlər ölkənin sosial-iqtisadi geriliyindən və kənd təsərrüfatı istehsalının in kiĢaf səviyyəsinin aĢağı olmasından irəli gəlird i. "Qayçı" özünü Azərbaycanda xüsusi kəskinliklə göstərirdi. Məsələn, Azərbaycan kəndlisi bir pud buğda əvəzinə 1923-cü ildə cəmi 3 parça sabun və ya 2,5 arĢın çit alırdı, ancaq 1922-ci ildə isə 5,7 girvənkə sabun və ya 5 arĢın çit ala bilird i 94 . Kənd təsərrüfatı məhsulları və sənaye malların ın qiymətləri arasında kəskin fərqin güclən məsi barəsində qəzalardan narazılıq məlu matları gəlird i. Dövlətin qarĢısında bazar qanunları ilə hesablaĢaraq, onları ə lə almaq və tənzimləmək, sosialist sənayesi və kəndli təsərrüfatı arasında qarĢılıqlı münasibətdə xüsusi kapitalın vasitəçiliyin i məhdudlaĢdırmaq vəzifəsi dururdu. Xüsusi kapitalı bazardan sıxıĢdırmağın əsas metodu; inzibati tədbirlər deyil, geniĢ istehlakçı kütləsinin tələbləri üçün zəruri olan əsas ərzaqları öz əlində cəmləĢdirmək zəminində dövlət ticarəti və kooperasiyaların iqtisadi mövqeyini möhkəmləndirmək idi. Ġqtisadiyyatda sosialist uklad ının mövqeyinin möhkəmləndirilməsi, kooperasiyanın və dövlət ticarətinin xüsusi kapital üzərində qələbəsi bir sıra Ģərtlərin olması ilə təmin oluna bilərdi. On lardan ən əsasları aĢağıdakılar idi: dövlət sənayesi ilə elə münasibətlər yaratmaq ki, bu əlaqələrdə kooperativ və dövlət təĢkilatları xüsusiyyətçi tacirlərə nisbətən daha əlveriĢli vəziyyətdə olsunlar; sosialist ukladı dövlət kredit idarələrindən sözsüz olaraq maliyyə Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|