Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu



Yüklə 5,21 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə44/223
tarix17.09.2017
ölçüsü5,21 Mb.
#420
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   223

92 

 

yardımı  alsın;  elə  qiy mət  siyasəti  aparmaq  ki,  əmtəə  istehlakçısı  bütün 



vəziyyətlərdə  bazar  qiy mətindən  ucuz  mal  alsın;  kooperativ  aparatı  kütləvi 

istehlakçının mənafelərinə uyğunlaĢdırılsın və geniĢləndirilsin.  

Bu  Ģərtlərin  yerinə  yetirilməsi  sayəsində  1923-cü  ilin  sonu  kooperativ 

həyatında istehlak cə miyyətlərinin könüllü ü zvlüyə keç məsi kimi vacib hadisə ilə  

əlamətdar  oldu.  Ġstehlak  kooperaiyasının  təcrübəsinə  qəti  olaraq  daxil  edilmiĢ 

könüllü  ü zvlük  p rinsipin i  sosialist  ukladın ın  möhkəmləndirilməsində  fövqəladə 

dərəcədə mühüm rol oynadı və kütlələrdə kooperativ ticarətin üstünlüyünə inam 

yaratdı. 

1924-cü  il  yanvarın  19-da  Azərbaycan  SSR  Xa lq  Ko missarları  Soveti 

ən  zəruri  mallar  olan  ağ  neft,  parça,  qənd,  ĢüĢə  məmulatı  və  sairənin  qiy mətini 

ucuzlaĢdırmaq  barəsində  qərar  qəbul  etdi

95

.  Qiymətlə rin  aĢağı  salın ması  əlavə 



xərclərin  yenidən  xey li  dərəcədə  azald ılması  və  ticarət  sistemində  qoyulan 

əlavələrin  məhdudlaĢdırılması  yolu  ilə  mü mkün  olmuĢdu.  Azərbaycan  kəndinin 

ağ  neftlə  təmin  edilməsi  onu  müqavilə  üzrə  satanların  əlindən  alıb  qəza 

orqanlarına vermək yolu ilə həyata keçirilird i.  

Dövlət  bazar  qiy mətlərin i  qaydaya  salmaq  məqsədilə  1924-cü  ildə 

Azərbaycan Ali Ġqtisadi ġurası nəzdində "Daxili ticarəti tənzimləyən ko missiya" 

(Azdaxticko m) yaradıldı. Qəzalara parça, qənd, duz, ağ neft kimi sənaye malları 

göndərmək üçün tədbirlər görüldü, onlara sabit qiy mətlər qoyuldu

96

. Ət satıĢı ilə 



məĢğul  olan  tacirlərlə  A zdaxticko mda  keçirilmiĢ  xüsusi  müĢavirədə  ətin  

qiymət ini  10-15  fa iz  aza lt maq  barədə  ra zılıq  əldə  edildi.  Xalq  Ko missarları 

Soveti  bahalıqla  mübarizə   üzrə  səlahiyyətli  Ģəxslərdən  ibarət  xüsusi  təsisat  – 

qəza  icraiyyə  ko mitələri  nəzdində  qiy mətləri  azaltmaq  üzrə  ko missiyalar 

yaradılması barədə qərar qəbul etdi

97



1924-cü  ildən  xüsusi  kapitalı  ə mtəə  mübadiləsindən  sıxıĢdırmaq  

məqsədilə  onun  üzərinə  hücu m  baĢlandı.  Bunun  üçün  dövlət  ticarət ini  və 

kooperasiyanı  gücləndirmə k  lazım  id i.  1924-cü  ildə  paylara  əsaslanan  və  500 

min  manat  sərmayəsi  olan  Azərbaycan  ticarət  Ģirkəti  (A zdövtic)  təsis  edildi

98



Təsisçisi respublika höku məti, əsas iĢtirakçılar  isə səhmlərin ço xunu öz əllərində 



cəmləĢdirmiĢ  AXTġ,  Xalq  Torpaq  Ko missarlığ ı,  Xalq  Ərzaq  Ko missarlığ ı,  

Azərbaycan  Xarici  Ticarət  ġirkəti  idi.  Ticarət  dövriyyəsini  tənzimləmək  üçün 

Bakı ticarət b irjası yaradılmıĢdı. 

Ölkədə  təsərrüfat  dövriyyəsinin  gcniĢlənməsi  və  möhkəmlən məsi  baĢ 

verird i.  Bu,  sənaye  və  kənd  təsərrüfatının  bərpa  edilib  möhkə mləndirilməsi 

nəticəsində  ərzağın  artması,  sənaye  mallarının  q iy mətinin  aĢağı  düĢməsi,  kənd 

təsərrüfatı  istehsalında  əmtəə  mallarının  ço xalması  və  kəndlilərin  alıcılıq  

qabiliyyətinin yüksəlməsi ilə bağlı id i. 




93 

 

1924-cü  ildə  ticarət  müəssisələri  sayının  4,8  mindən  12  minə



 

çatması 


Azərbaycan Ģəraitində  bu  prosesin  göstəricisi  idi,  lakin  onların  11,5  mini  xüsusi 

kapitalist bölməsinə aid idi". 

1924-cü ildə xüsusi kapitala yuxarıdan təzyiqlə ciddi zərbə  endirilsə də, o 

hələ də əmtəə mübadiləsində və güclü mövqelərini  qoruyub saxlayırdı. 1924-ci ildə 

respublikada ümumi  əmtəə  mübadiləsinin  45  faizi  onun payına  düĢürdü

100


.  1925-ci 

ildə isə əhali əmtəələrin dəyərinin, demək olar ki, yanya qədərini inkiĢaf etməkdə olan 

xüsusi ticarətdən əldə etmiĢdi

101


Ticarətdə xüsusi kapitalın həlledici rolu onun xırda pərakəndə mübadiləyə 

və  kənd  istehlakçılarına  xidmət  etməyə  tez  uyğunlaĢması  ilə  izah  edilir. 

TopdansatıĢ  ticarətindən  sıxıĢdırılıb  çıxarılan  xüsusi  kapital  pərakəndə  ticarətdə 

mövqeyini  saxlamıĢdı.  1923-1924-cü  illərdə  Azərbaycanın  pərakəndə  ticarətinin 

80 faizi xüsusi kapital sahiblərinin əllərində cəmləĢmiĢdi. 1924/25-ci ildə onun payı 

50 faizə

102


 ensə də, hələ də çox böyük idi. Xüsusi kapital  istehlak kooperasiyasının 

hələ də zəif olmasından istifadə edirdi. 

1923/24-cü  ildə  kooperasiya  Azərbaycan  kənd  əhalisinin  16,5  faizini, 

1924/25-ci  ildə  isə  25  faizini  təchiz  etmiĢdi; bunun çox  his səsi  xüsusi  alverçilə rin  

payına düĢürdü. 

Azərbaycanda  kooperasiya  və  dövlət ticarət  orqanları  bazarı  ələ  keçirmək 

üçün  xüsusi  kapitalla  mübarizə  apararaq,  1925/26-cı  ildə  istehlakçı  təĢkilatların 

ehtiyaclarını təmin et məklə, kəndli  kütlələrini öz nüfuz dairəsinə cəlb etmək iĢində 

ciddi  nailiyyət  qazandılar.  Məsələn,  1925-ci  ilin  əvvəllərində  Nuxa  qəzasında 

kooperasiya  əhali  arasında  böyük  nüfuza  malik  idi.  Xüsusi  sahibkarlar  onlarla 

rəqabət apara bilmədiyi üçün bir çox kəndlərdə öz dükanlarını bağladılar

103


Kənd təsərrüfatını bərpa və inkiĢaf etdirmək üçün yeni orqanlar  yaradılırdı. 

1923-cü  ildə  zəhmətkeĢ  kəndlilərə  kredit  vermək  üçün  kənd  təsərrüfatı  bankı  və 

"Kənd  təsərrüfatına  və  kənd  təsərrüfatı  sənayesinə  Azərbaycan  yardım  komitəsi" 

təĢkil olundu

104


Mərkəzin  Azərbaycandan  daha  çox  pambıq  almağa  xüsusi  marağı  var  idi. 

SSRĠ pamb ıq ko mitəsi bu məqsədlə 1923-cü ildə Azərbaycan pambıq komitəsi ilə 

birlikdə  "Rusiya  -  Azərbaycan  pambıq  Ģirkətini  yaratdı.  Hakim  Mərkəzin  əsas 

niyyəti  Rusiya  toxuculuq  sənayesini  ucuz  xammalla  təmin  etmək  üçün 

Azərbaycanı  özünün pambıq bazalarından birinə çevirmək  idi.  Beləliklə,  kəndliləri 

əkin üçün zəruri olan toxumla təmin etməkdən ötrü sovet dövləti təkcə,

 

1923-



 

cü ildə 


Azərbaycana  toxu m  borcu  kimi  331  min  pud  taxıl  verdi

105


.  RSFSR-dən 

Azərbaycana kotanların və baĢqa kənd təsərrüfatı alətlərin in gətirilməsi  xeyli artdı. 

Respublika  kəndliləri  1923-cü  ildən  1925-ci  ilə  qədər  18  min  yeni  dəmir  kotan 

aldılar


106

.  



Yüklə 5,21 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   223




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə