Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
96
6,200 min pud idisə, 1924-cü ilin birinci yarısında 13364 min pud oldu. 1923/24- cü ildə Batum vasitəsilə ixrac o lunan neft 1913-cü il səviyyəsinin 81 faizini təĢkil edirdi. Azərbaycanın neft sənayesində və baĢqa regionlarda əmələ gəlmiĢ canlanma Qə rbin neft inhisarçılarının ona yol tapmaq istəklərin i qızıĢdırd ı. Xarici kapitalistlər SSRĠ-dən çar Rusiyasının borclarını tələb etməklə yanaĢı, Azərbaycan neft mədənlərin in keçmiĢ
neft firma larına qaytarılmasını da istəyirdilər. Bu, 1922-ci ildə Genuyada keçirilmiĢ beynəlxalq konfransda da özünü göstərdi. N.Nərimanov Azərbaycan SSR-in nümayəndəsi kimi sovet nümayəndə heyətinin tərkib inə daxil ed ilmiĢdi. Genuya konfransına getmək ərəfəsində Bakı Soveti 1922-c i il fevralın 14-də ona öz tapĢırığın ı verdi: "Genuya konfransında beynolxalq burjuaziyanın Sovet respublikalarının zəh mətkeĢ kütlələrini iqtisadi əsarət altına
almaq və qarət etmək məqsədilə təzyiq etməyə cəhd göstərəcəklərini nəzərə alaraq, Bakı Soveti sənə tapĢırır ki, imperialist dövlətlərin birləĢ miĢ cəbhəsinə qarĢı, birləĢ miĢ Sovet nümayəndəliyinin Ģəxsində zəh mətkeĢ kütlələrə və fəhlə-kəndli Qızıl ordusuna arxalanan birləĢ miĢ ölkələrin Sovct Ġttifaqını qoyasan"
118 . Bakı Soveti eyni zamanda N.Nərimanova imperialist müdaxiləsi və vətəndaĢ müharibəsi dövründə Azərbaycanda yaratdıqları ço x böyük dağ ıntıları beynəlxalq burjuaziyanın yadına salmağı, vurulmuĢ ziyanın əvəzin i tələ b etməyi də tapĢırdı. Genuya konfransında, həqiqətən, Qərb dövlətlərinin nümay əndələri sovet ölkəsinə milliləĢdirilmiĢ müəssisələri xarici kapitalistlərə qaytarmaq və çar borcların ı ödəmək tələbini irə li sürdülər, lakin sovet nüınayəndəliyinin müqaviməti ilə rastlaĢdılar. Sovet nümayəndəliyi 1922-ci il mayın əvvəllərində konfrans iĢtirakçıları arasında "Rusiyanın müdaxilə və b lokadaya məsul olan dövlətlərə iddiaları" adlanan sənəd yaymıĢdı. Orada göstərilird i ki, A zərbaycan neft sənayesinə 71 milyard 548 milyon manatlıq ziyan dəymiĢdir 119 .
bütün sovet respublikalarının mənafey ini müdaf iə etdi. N.Nərimanovun 1922-ci il iyunun 1-də Bakı Sovetinin iclasında Genuya konfransının nəticələri haqqında məruzəsindən sonra sovet nümayəndəliyin in fəaliyyətinin bəyənilməsi, eyni zamanda N.Nərimanovun Bakı fəhlələrin in tapĢırığın ı yüksək səviyyədə yerinə yetirməsi barədə qəbul edilmiĢ qətnamədə deyilirdi: "Sovet nümayəndəliyi Genuya konfransında əsil ü mu mi sülh və ümumi tərk-silahın zəru riliyinə aid özünün təklifi ilə çıxıĢ edərək, Sovet Federasiyasının və dost sovet respublikaların ın, o cümlədən bizim ASSR-in fəhlə-kəndli kütlələrin in arzula rın ı tamamilə ifadə etmiĢdir" 120 .
97
Yeni iqtisadi siyasətə keçiddən sonra aparılmıĢ yenidənqurma iĢləri nəticəsində neft sənayesində əsaslı dönüĢ yarandı. 1921-ci ilin sentyabr ayından etibarən Azərbaycanın neft komitəsi (Azneftko m) təsərrüfat hesabına keçirilən müstəqil Azərneft trestinə çevrildi. Bu dəyiĢiklik neft sənayesinin təĢkilat-təsərrüfat cəhətdən möhkəmlən məsinə, onun maddi-texn iki təchizatının yaxĢılaĢınasına kö mək edirdi. Azərneftə xarici ticarət, neftin və ağ neftin xaricdə adanlığa mübadilə edilməsi məsələlərində müəyyən müstəqillik verilmiĢdi. 1920-c i ildə Ba kı rayonunda geoloji-kəĢfiyyat bürosu yaradılması sayəsində AbĢeronda yeni neft yataqları axtarıĢları baĢlandı. 1922-ci ildə Balaxanı-Sabunçu rayonunda Kirməki və Kirməkialtı lay larda zəngin neft yataqları aĢkara çıxarıldı. Geolo ji-kəĢfiyyat iĢlərinə görkəmli alimlər D.V.Qolubyatnikov və Ġ.M.Qubkin rəhbərlik edirdilər. 1922-c i ildə Bibiheybət rayonunda yeni mədən yaradılmağa baĢlandı. Bu iĢə artıq o zaman görmək qabiliyyətini itirmiĢ çox təcrübəli mütə xəssis P.N.Pototski cəlb edilmiĢdi. Ba kı neftç ilə ri dünyada ilk dəfə bu xtanı qurutmaqla dəniz neft yatağını fəth etdilər. Neft sənayesinin bərpa etdirilməsindəki müvəffəqiyyətlərə görə 1922-ci ilin dekabr ayında Zaqafqaziyanın I Sovetlər qurultayı Bakı fəhlələrini Qırmızı Bayraq ordeni ilə təltif etməy i qərara ald ı. Yeni iqtisadi siyasətin ilk ilində neft hasilatının a rtımı ço x da yüks ək olmadı, lakin istehsalın tənəzzülü dayandırıldı və dirçəliĢ baĢladı. Neft sənayesi ilə yanaĢı, baĢqa sahələrdə də canlanma hiss olunurdu. Yeni iqtisadi siyasətə keçdikdən sonra Xalq Təsərrüfatı ġurasında köklü dəyiĢikliklər baĢ verdi. Xalq Təsərrüfatı ġurasının tabeliyində olan müəssisələr təsərrüfat hesabına keçdilər. Eyni zamanda müəssisələrin ayrı-ayrı sahələr üzrə trestləĢdirilməsi baĢlandı. "Azəripək", "Azərto xucu", "Azərtütün", "Azərduz", "Azoruntrest" və digər təsərrüfat hesablı iri b irliklər yarad ıld ı. Respublikan ın iqtisadi həyatını planlı Ģəkildə tənzimləmək üçün Dövlət Plan Ko mitəsi və Ali Ġqtisadi ġura kimi səlahiyyətli orqanlar yaradıldı. Xalq təsərrüfatını və ilk növbədə sənaye müəssisələrin in maliyyələĢdirilməsin i yaxĢılaĢdırmaq məqsədilə 1921-c i il oktyabrın 16-da A zərbaycan Dövlət Bankı təsis edildi. Lenin ad ına (keçmiĢdə H. Z. Tağ ıyevin) to xuculuq fabrikin in vəziyy əti təsərrüfat hesabına keçməklə yaxĢılaĢdı. 1921-ci ilin dekabrında parça istehsalı üç ay əvvəlki 12 mindən 24 min arĢına çatdı. Əgər 1921-ci ilin sentyabrında fabrikdə 258 to xucu dəzgahı var idisə, 1924-ci ilin birinci yarısında onların sayı 758-ə , həmin də Azərbaycanda pambıq parça istehsalı isə müharibədən əvvəlki səviyyəyə çatmıĢdı. 1923/24-cü ildə 5,3 min metr pambıq parça istehsal olunmuĢdu 121 .
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|