Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. XALQ TƏSƏRRÜFATININ BƏRPAS ININ BAġA ÇATDIRILMASI
108
nəticəsində respublikadan neftayırma zavodu, Xəzordənizgəmiçiliy i baĢ emalatxanası, Krasin adına elektrik stansiyası və Lenin (indiki Sabunçu) rayonunun beĢinci mədənində fəaliyyət göstərən istehsalat müĢavirələri ən yaxĢılardan hesab edilmiĢdi 215
. Qəza müəssisələrində də əmək məhsuldarlığı yüksəlirdi. 1927-ci ildə ġəkidə ipəkaçma müəssisələrində əlavə xərclər 18 faiz azalmıĢ və məhsulun keyfiyyəti artmıĢdı. 1927/28-ci ildə Gəncə tikiĢ fabrikində əmək məhsuldarlığı 1926/27-c i ilə nisbətən 57 faiz, mahud fabrikində isə iyirmi fa iz ço xa lmıĢdı 216
. Azərbaycan fəhlələrinin sənayeni inkiĢaf etdirmək uğrunda əmək qəhrəmanlığı dövlət mükafatları ilə qeyd olunurdu. 1926-cı ildə Dağ-mədən Ġttifaqın ın 20 illiyi münasibətilə on nəfər neftçi əmək veteranı Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni ald ı 217
. Respublikada əmək fəaliyyətində fərq lənənlərə "Əmək qəhrəmanı" fəxri ad ı verilirdi. 1927-ci ildə Azərbaycan SSR MĠK və AHĠġ-in təqdimatı ilə ilk dəfə o laraq bir sıra fəhlə və ziyalı nü mayəndələrinə "Əmək qəhrəmanı" adı verilmiĢdi. Gədəbəy, Gəncə, ġəki müəssisələrinin, Salyan balıq vətəgələrinin və Naxçıvan duz mədənlərinin on fəh ləsi də "Əmək qəhrəman ı" adı almıĢdı
218 . Ġstehsalatda və idarələrdə təĢkilatçılıq bacarığı göstərən qabaqcıl fəhlələr məsul və rəhbər vəzifələrə irəli çəkilird ilər. Təkcə 1921—1926-cı illərdə 331 nəfər fəhlə rəhbər iĢə keçirilmiĢ 1927-ci ilin sentyabrından 1928-ci il in iyununa qədər olan müddətdə isə Bakıda 240 fəhlə istehsalatdan həmka rla r ittifaq ına, kooperativ, sovet və təsərrüfat orqanlarında rəhbər vəzifələrə irəli çəkilmiĢdi 220
.
§ 3. XALQ TƏSƏRRÜFATININ BƏRPAS ININ BAġA ÇATDIRILMASI
senayesinin bərpası prosesində baĢ lıca a mil te xn iki cəhətdən yenidənqurma, ən qabaqcıl texnikanın tətbiqi olmuĢdu. Texn iki cəhətdən yenidənqurma neft sənayesinin əsas sahələrini, o cü mlədən qazıma iĢini də əhatə etmiĢdi. KöhnəlmiĢ zərbə Ģtanq qazıma üsulu fırlama-qazıma üsulu ilə əvəz o lundu. Azərneftin rəhbərlərindən biri F.A.Rüstəmbəyov qeyd etmiĢdi ki, "biz neft sənayemizin in kiĢafını fırlama - qazımasın ın inkiĢafında görürdük". Hələ 1922-ci ildə Bakıda mühəndis M.A.KapelyuĢnikov fırlama -qazıma üçün ilk səmərəli mühərrik yaratdı (KapelyuĢnikov turboburu). Bu yenilik 1924-cü ildən neft sənayesində tətbiq olundu 221
. O vaxt F.A.Rüstəmbəyovun rəhbərliyi altında Suraxanıda turbobur üsulu ilə dünyada ilk neft quyusu qazıld ı. Fırlama üsulu ilə qazımanın xüsusi çəkisi 1927/28-ci ildə 81,8 faizə çatdı 222
. Qazımada turbin 109
üsulu da tətbiq edildi və artıq 1927/28-ci ildə bütün qazıma iĢlərin in 90 faizi fırlama və turbin üsulları ilə görülürdü. Bu üsulların mən imsənilməsi sayəsində qazıma iĢinin həcmi 1927/28-ci ildə 1923-cü ildəki 171,3 min metrdən 260,6 min metrə çatmıĢdı 223
. Neft quyularının istismarı sahəsində dartayçının ağır, az məhsuldar əməy ini əvəz edən dərinlik nasosu və komp ressorlar tətbiqilə neft quyuların ın yeni üsulla istismarına Bib iheybət, Suraxan ı və Sabunçu neft mədənlərində baĢlandı 224
. Ġlk dəfə 1923-cü ilin iyununda Bibiheybətdə tətbiq olunan bu üsulla oktyabr ayında 7 quyudan 25,5 min pud, 1925-ci ilin may ında isə 332 quyudan 3 milyon 812 min pud neft çıxarılmıĢdı 225
. Dərinlik nasoslarının tətbiqi neft hasilatı prosesinin geniĢ me xanikləĢdirilməsin in baĢlanğıcı oldu, minlərlə dartayçının ağır əl ə məyindən azad edilib iĢçi qüvvəsinə tələbat olan baĢqa sahələrə göndərilməsinə imkan yaratdı. Neft emalı istehsalı sahəsində yenidənqurma iĢinə 1927-ci ildə baĢlandı. Sənayenin bu sahəsi həm yeni müəssisələrin tikilməsi, "əm də köhnə zavodların yeni avadanlıqla tama milə təchiz edilməsi ilə inkiĢaf etdirilird i. SSRĠ-də ilk böyük borulu ağ neft-benzin zavodu, kü kürd turĢusu, karbit, yağ və krekinq zavodları 1927- 1928-ci illərdə Bakıda tikildi. Neftayırma sənayesi əvvəllər baĢlıca olaraq iĢıqlandırıcı ağ neft emalına yönəlmiĢdisə, artıq 1926-cı ildən etibarən benzin istehsalına daha çox diqqət verilir. Neftayırma istehsalı sahəsinə benzinin yerli mühəndislərin iĢləyib- hazırlad ıqları fasiləsiz təmizlən məsi üsulu tətbiq olundu. Bu, benzinin duru neft məhsullarından ayrılmasın ı xeyli artırmağa imkan verdi. Bunun üçün ölkənin özündə istehsal olunan müasir avadan lıqla
təmin
edilmiĢ ilk borulu ağ neft-benzin zavodunun iĢə salın masının böyük əhəmiyyəti oldu. Ġlk sovet trubçatkası (neft ayırmaq üçün mü xtəlif boru sistemindən qurğu - məsul red.) Montin adına zavodda (indiki Bakı neft sənayesi maĢınqayırma zavodu - məsul red.) ha zırlan mıĢdı. Kub (destillə et mə k və ya maye qaynatmaq üçün iri qazan - məsul red.) sistemin in trubçatka ilə əvəz edilməsi yanacağa xeyli qənaət etməyə imkan yaratdı. 1920-ci ilə nisbətən neftayırma sənayesinin məhsulu 1928-ci ildə 2,8 dəfə, o cü mlədən sürtkü yağları istehsalı üç dəfədən çox artmıĢdı 226 .
texn iki yeniliklərlə tanıĢ olmalarına imkan yaratdı. O vaxt Azərneftin mütəxəssisləri və ixtisaslı fəhlələrdən ibarət bir qrup 1924-cü ildə tanın mıĢ neft ustası Quliyev Pirinin baĢçılığı ilə ABġ-a - Pensilvaniya və Kalifo rniya Ģtatlarına ezam ed ild i. Onların arasında buruq ustası, yeddi mədən maĢinisti, həmçinin çilingər, tikinti fəhlələri və baĢqaları var idi 227
. Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|