Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu



Yüklə 5,21 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə57/223
tarix17.09.2017
ölçüsü5,21 Mb.
#420
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   223

118 

 

faizə  qədəri  onların  əlində  cəmləĢmiĢdi



306

.  1928-ci  ildə  xüsusi  kapital  pərakəndə 

əmtəə mübadiləsinin 45 faizinə sahib id i 

307


Çətinliklərə  baxmayaraq,  Azərbaycanın  əmtəə  mübadiləsində  sosialist 

bölməsi  tədricən  üstün  mövqe  tuturdu.  1925/26-cı  ildə  onun sayı ümumi  ticarət 

dövriyyəsində 63,3 faiz təĢkil edirdi

308



Sosialist  bölməsi  inkiĢaf  etdikcə,  onun təsir  dairəsi  geniĢlənirdi,  1926-cı 



ildə  respublikanın  bu  təsərrüfat  bölməsində  əhalinin  27,3  faizi  iĢləyirdi.  Onların  

sırasına  dövlət  müəssisələri  və  kooperativlərin  fəhlə  və  qulluqçuları  (26,7  faiz), 

kənd  təsərrüfatı  artellərinin  üzvləri  və  kooperativ  kustarları  (0,6  faiz)  daxil  idilər. 

Əhalinin beĢ faizi isə kapitalist bölməsində çalıĢırdı

309



SənayeləĢdirmə  xətti.  1925-ci  ilin  sonlarına  yaxın  müttəfiq 



respublikalarda,  o  cümlədən  Azərbaycan  SSR-də  əsasən  müharibədən  qabaqkı 

səviyyə  bərpa  olundu.  YĠS  azad  iqtisadiyyatın,  iĢgüzarlığın  və  təsərrüfat 

təĢəbbüskarlığının  inkiĢafına  Ģərait  yaratdı.  Buna  baxmayaraq,  ölkə  texniki  və 

iqtisadi cəhətcə olduqca geri qalırdı. Sənayenin müasir sahələrini yaratmaq, ölkənin 

elmi-texniki

 

potensialını 



yüksəltmək 

lazım 


idi. 

Beləliklə, 

ölkənin  

sənayeləĢdirilməsini  inkiĢaf etdirmək  zəruriyyəti  meydana çıxmıĢdı.  Cəmiyyətin 

ictimai-iqtisadi,  maddi  həyatının  obyektiv  tələblərinə  uyğun  yeniləĢdirilməsi 

zərurəti ilə əlaqədar olaraq, 1925-ci ilin dekabrında ÜK(b) P XIV qurultayı SSRĠ-də 

sənayeləĢdirmə  xəttini götürdü. Lakin bunun üçün öz yığımı olmayan ölkə "sosialist 

sənayeləĢdirməsinə"  iqtisadiyyatı  inzibati-amirlik  yolu  ilə  nizamlamaq,  kəndi 

istismar etmək, fəhlə əksəriyyətinin "inqilaba  və sosializmə" həd-siz  ina mı  və  ruh 

yüksəkliy i hesabına gedirdi. 

SənayeləĢdirmə  bütün  xalq  təsərrüfatının  "sosialistcəsinə"  yenidən 

qurulması,  fəhlə  sinfinin  artmasına  Ģərait  yaranması,  onun  zəhmətkeĢ  kəndlilərlə 

ittifaqının möhkəmlən məsi və Ģəhərlə kəndin istehsal əlaqəsi üçün əsas açar hesab 

olunurdu. 

Bütün  müttəfiq  respublikalarda  yeni  sənaye  müəssisələrinin  tikintisinə 

baĢlandı. Sosialist sənayesinin yeni nəhəngləri, Dnepr su-elektrik stansiyası, qüdrətli 

maĢınqayırma və avtomobil zavodları, Türküstan-Sibir dəmir yolu ("Türksib") və s. 

meydana çıxdı. 

SənayeləĢdirmə, keçmiĢ çar Rusiyasının müstəmləkələri olmuĢ digər milli 

respublikalarda  olduğu  kimi,  Azərbaycanda  da  iqtisadi-texniki  geriliyi  aradan 

qaldırmaqda həlledici rol oynamalı idi. 

Bir çox sənaye sahələrinin tam bərpası əslində 1927-ci  ilə qədər uzanır və 

onlarla  yanaĢı,  yeni  sənaye  müəssisələri,  ilk  növbədə  neft  sənayesi  müəssisələri 

yaradılması prosesi gedirdi. 

Neft  sənayesinin  sonrakı  inkiĢafı  üçün  Azərneftin  yanında  ilk  dəfə 

geoloji-kəĢfiyyat  bürosu  yaradıldı.  Neftli  sahələrin  ardıcıl  olaraq  öyrənilməsinə  




119 

 

baĢlandı.  Balaxan ı-Sabunçu  rayonunda  kəĢfıyyat  quyuları  qazmaqla  Kirməki  və 



Kirməkialtı  laylarda  zəngin  neft  yataqları  aĢkar  edildi.  Yeni  neft  yataqlarının 

mənimsənilməsinə  baĢlandı.  Təcrübəli  fəhlələrin  təĢəbbüsü  ilə  (buruq  ustası 

Ġsazadə  və  N.Buniyadov)

310


  Balaxanı-Sabunçu  rayonunda,  "Saldat  bazarı"  adlanan 

yerdə  ilk  sovet  mədəni  yaradıldı.  Onun  yaradılmasında  buruq  ustaları  A.Səlimov 

və  Q.Səlimov,  dartayçılar  Seyfulla  Oruc  və  Ġsmayıl  Əli  və  b.  fərqləndilər.  Əgər 

1922-ci ilin  mayında birinci sovet mədənində cəmisi iki neft quyusu vardısa və ayda 

15  min  pud  neft  verirdisə,  üç  ildən  sonra  onlar  66  olub,  1,5  milyon  pud  neft 

verird i


311

Hələ  1922-ci  ildə  Bibiheybət  buxtasında  dənizdən  fəth  edilmiĢ  sahədə 



yeni  mədən  -  "Ġliç  bu xtası''nı  yaratmaq  üçün  baĢlanmıĢ  iĢ   daha  da  sürətləndi. 

1923-cü ilin  mayında orada ayda 49 min pud neft verən iki neft buruğu var idisə, 

1925-c i ilin  mayında hasilatı  912  min pud neft olan 19 quyu iĢləyird i.  Belə liklə, 

Bakı ətrafında yeni neft buruqları meĢəsi salın mağa baĢladı.  

1926-c ı il fevralın 3-də Q.Musabəyov (sədr), H.Sultanov D.Bünyadzadə 

və  baĢqalarından  ibarət  respublikanın  sənayeləĢdirilməsi 

ko missiyası 

yaradıldı

312

.  Komissiyanın  yanında  xa mma l  və  fəhlə  qüvvəsi,  sənaye,  elektrik 



stansiyaları  və  sairən in  təĢkili  Ģöbələri  yarad ıld ı.  Ko missiyaya  təcili  surətdə 

sənayeləĢdirmə  plan ı  hazırlamaq  tapĢırıldı.  1926-cı  ilin  mayında  Azərbaycan 

SSR-in  sənayeləĢdirilməsinin  beĢillik  inkiĢaf  proqra mı  məsələsi  AK(b)P  MK 

plenumunda  müzakirə  edildi.  Həmin  planda,  hər Ģeydən  əvvəl,  neft sənayesinin 

gələcəkdə  daha  güclü  inkiĢafı  və  texniki  cəhətcə  yenidən  qurulmasının  baĢa 

çatdırılması,  eləcə  də  yeni  toxuculuq  kimya  və  sənayenin  baĢqa  sahələri  ü zrə 

yeni  müəssisələrin  tikilməsi  nəzərdə  tutulurdu.  Azərbaycan  qəzalarında  yeni 

sənaye  ocaqlarının  yaradılmasına  xüsusi  əhəmiyyət  verilirdi.  Onlar  gələcəkdə 

Azərbaycanın  simasını  dəyiĢdirməli  və  onu  qabaqcıl  sənaye  respublikasına 

çevirməli id i. 

1926-c ı  ilin  sentyabrında  Azərbaycan  MĠK-nin  IV  sessiyası  Gəncədə 

yeni  güclü  toxuculuq  fabrikin in,  Zurnabadda  su-elektrik  stansiyasının  və  yeni 

suvarma  kanalların ın  tikilməsini  nəzərdə  tutan  inkiĢaf  plan ını  təsdiq  etdi

313


Sessiya hökumətə respublikanın elektrikləĢdirilməsi planın ı hazırlamağı tapĢırdı. 

Azərbaycanın  sənayeləĢdirilməsinin  özünəməxsusluğu  ondan  ibarət  idi 

ki, burada onun əsas və aparıcı sahəsi tarixən yaradılmıĢ neft sənayesi idi.  Əsas 

sərəncam  verən  Mərkəz  Azərbaycanda  "qara  qızıl"  çıxarılması  sürətinin 

artırılmasında  daha  çox  maraq lı  idi.  Çünki  neft  sənayesi  Sovet  Ġttifaqın ın 

sosialist sənayeləĢdirilməsi planın ın ən mühüm tərkib hissəs i idi. O, ölkənin  xalq 

təsərrüfatının bütövlükdə inkiĢafı üçün həlledici əhəmiyyətə  malik olub,  iqtisadi 

cəhətcə xeyirli və effektli  idi. Buna görə də sənayeləĢdirmənin  ilk illərində əsas 

diqqət  Azərbaycanda  neft  sahəsinin  inkiĢafına  verilmiĢdi.  Digər  tərə fdən  bu 




Yüklə 5,21 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   223




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə