Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
120
onunla əlaqədar idi ki, ö lkən in eyni zamanda bütün sənaye sahələrini inkiĢaf etdirmək üçün kifayət qədər vəsait yox id i, ona görə də ən tez gəlir verən sahələrə seçmək lazım gəlirdi. Be ləliklə, Azə rbaycan qəzala rın ın sənayeləĢdirilməsi məhdud idi və ləng gedirdi. Sənayenin inkiĢafında respublikanın mərkəzi ilə rayonları arasında ənənəvi uyğunsuzluq hələ də qalmaqda idi. Azərbaycan neftinin Ümu mittifaq, "beynəlmiləl" əhəmiyyətini daim vurğulayan sovet hökuməti, ilk növbədə neft sənayesini maliyyələĢdirird i. Sənaye cəhətdən geri qalmıĢ Azərbaycan qəzaları onu maraqlandırmırd ı. 1926/27-c i ildə SSRĠ neft sənayesi üçün nəzərdə tutulmuĢ 150,5 milyon manat ümu mi məbləğin yarıdan çoxu (83 milyon man.) SSRĠ Əmək və Müdafiə ġurasının 24 dekabr 1926-cı il tarixli qərarı ilə A zərneft üçün ayrıldı. Neft sənayesini yeni sahələrdə neft yataqları ilə təmin etmək üçün AbĢeronun mü xtəlif yerlərində - Zığda, Qaradağda, Putada kəĢfiyyat quyularının qazılması geniĢləndirild i. 1926/27-ci ildə qazıma 1925-ci il səviyyəsini iki dəfə ötərək 225,5 min metrə çatdı 314
. Artıq 1926-cı ildə Putada, 1928-ci ildə isə Neftçalada ilk qıryu istismara buraxıldı. 1928-ci ildə isə Qaraçu xurda birinci neft quyusu qazılmıĢdı. Azərneftin yeni neft emalı müəssisələri yarad ılırd ı. 1926-cı ildə Bakıda ilk kre kinq zavodun tikint isinə baĢlandı, 1927-ci ildə Vano Sturua adına neftayırma zavodu (indiki A zərbaycan Neft-Yağ Ġstehsalı Birliyi), yeni borulu ağ neft-benzin zavodu, Zığda ka rbid zavodu istismara ve rildi 315
. Neft sənayesinin istehsal bazasının yenidən qurularaq fırla ma üsulu ilə quyu qazımağa keçilməsi, neftin qapalı, dərinlik nasosları ilə çıxarılması mü xtəlif sənaye avadanlıqlarına böyük tələbat yaratdı. Ağır sənayenin mühüm sahələrindən biri o lan maĢınqayırman ı texniki cəhətcə yenidən qurmaq tələbi meydana çıxdı. Respublikanın L.ġmidt (indiki Səttərxan - məsul red.), Dzerjinski (indiki Sura xan ı maĢınqayırma zavodu - məsul red.), "Ba kı fəhləsi" adına əsasən neft avadanlıqları hazırlayan maĢınqayırma müəssisələri xey li müvəffəqiyyət qazandılar. On lar texn ikanın yenilikləri ilə təchiz o lunmuĢ güclü dəzgahlar və aqreqatlara malik id i. Levinson və Xatisəv zavodları əsasında yaradılmıĢ L. ġmidt adına zavodda (ind iki Səttərxan adına zavod - məsul red.) ontonluq marten sobası 1924-cü ildə iĢə salındı. Alət və prokat sexləri yenidən quruldu. Fəhlə lərin sayı 1920-ci ildə 30 nəfərdən, beĢ ilə 1172-yə çatdı 316
. Zavod fırlama-qazıma dəzgahları və dərinlik nasosları istehsalına yiyələndi. 1923-cü ildə SSRĠ-də ilk dəfə burada bucurqad (ağırlıq
qaldıran mexanizm) hazırlandı 317
. 1924-cü ildə ölkədə ilk dəfə
dərinlik nasosları buraxıldı və onların ardıcıl istehsalına baĢlandı. Bunun zavoddakı bir günlük istehsal həcmi 1925-ci 121
ilin avqustunda 8-10 ədədə çatdırıldı, 1927-ci ildə isə burada SSRĠ-də ilk poladəridən qövsvari elektrik sobası iĢləməyə baĢladı. 1926-cı ildə Suraxanıda iĢə düĢən 318 Dzerjinski adına mexaniki zavod (indiki Suraxanı maĢınqayırma zavodu) sovet mühəndislərinin yaratdığı yeni dərinlik nasosu buraxmağa baĢladı 319 .
xüsusi çəkisi xeyli azaldı. Əgər 1924-cü ilin mayında Bakının bütün neft sənayesi avadanlığının 54 faizi xaricdən gətirilirdisə, 1927-ci ildə bu, 27 faizə endi, qalan 73 faizi isə SSRĠ-nin neft avadanlığı istehsal edən zavodlarından gətirilirdi. Bunun 33 faizi
Bakı neft maĢınqayırma müəssisələrinin payına düĢürdü 320 . Bakı
maĢınqayıranlarının fədakar əməyi artıq 1929-cu ildə dərinlik nasoslarının xaricdən gətirilməsinə son qoydu 321 .
yenidənqurma prosesi gedirdi. Buna səbəb respublika sənayesinin inkiĢafı üçün kapital qoyuluĢunun artması idi. 1926/27-ci ildə ona qoyulan xərclər 631,1 min manatdan 7 milyon 370 mino qalxmıĢdı 322
. Həmin ildə sənayenin digər sahələrini də inkiĢaf etdirmək planına baĢlanılmıĢdı. 1926-cı il oktyabrın 20-də AK(b)P MK-sı sənayeləĢdirmə üzrə ko missiyanın bu sahədə əməli təkliflərini təsdiq etdi. Azərbaycan SSR AXTġ-yə Gəncə toxuculuq fabrikinin tikintisini baĢa çatdırmaq, elektrik, baramaaçan və balıqçılıq sahələrinin inkiĢafını təmin etdirmək tapĢırığı verildi
323 . Güclü sənaye yaratmaq böyük kapital qoyuluĢu tələb edirdi. Sosialist yığımının əsas mənbələri milliləĢdirilmiĢ sənaye və dövlət ticarəti, nəqliyyat, bank sistemi, kəndlilərin əmək məhsuldarlığının artırılması, eləcə də əhalin in vəsaiti hesabına dövlət istiqrazından gələn gəlirlər idi. SənayeləĢdirməyə yönəldilən lazımi vəsaitin yığılması üçün ölkədə çox ciddi qənaət rejimi qurmaq, möhkəm istehsalat nizam- intizamı yaratmaq, səmərələĢdirməni yaymaq, məhsulun maya dəyərini azaltmaq, səmərəli olmayan xərcləri ləğv etmək lazım idi. Bunların əvəzində isə bütün istehsal vasitələrinin Mərkəzin əlində cəmləĢməsinə əsaslanan inzibati-amirlik sistemi güclənirdi. 1926-c ı ilin aprelində UIK(b)P M K və MIK bütün partiya təĢkilatlarına, nəzarət komissiyalarına, partiyanın bütün üzvlərinə "Qənaət üsulu uğrunda mübarizə haqqında" müraciət qəbul etdi. Azərbaycanda da qənaət üsulu uğrunda mübarizə baĢlandı. 1926-cı ilin mayında partiya aparatında respublikanın dövlət idarələrində və sənaye müəssisələrində səmərələĢdirmə iĢi aparan Mərkəzi komissiya yaradıldı 324 . Bakı Partiya Komitəsi 1926-cı ilin avqustunda sentyabrın 1-dən qənaət üsulu kampaniyası keçirməyi qərara aldı. Həmin ilin axırına yaxın artıq Bakının müəssisə və idarələri üzrə ümumi qənaət 2 milyon 500 min manata çatmıĢdı. Azərneft müəssisələri 1,828 min manat, Xəzər gəmiçiliy i 64 min manat, Bakı
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|