Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
122
soveti 300 min manat, Azərbaycan SSR AXTġ və onun müəssisələri 247 min manat qənaət etmiĢdi 325
. Rayonlarda qənaət üsulu üzrə qəza komissiyaları iĢ aparırdı. 1926-cı ilin birinci yarısında Gəncədə qənaət üsulu üzrə 26 komissiya fəaliyyət göstərirdi. Onlardan ancaq altısının aylıq qənaəti 13 min manata qədər olmuĢdu. 1926-cı ilin Ġkinci yarısında Naxçıvan MSSR, Nuxa, Quba, Salyan və Cəbrayıl qəzalarında 300 min manata qədər qənaət əldə edilmiĢdi 326 .
dövlət sənayesi də müasir texnika əsasında yenidənqurma mərhələsinə daxil oldu. Bakıda yeni yüngül və yeyinti sənayesi müəssisələri fəaliyyətə baĢladı. 1927-ci ildə çörək zavodu, bir il sonra isə Əli Bayramov adına tikiĢ fabriki, kiçik tikiĢ emalatxanalarının birləĢdirilməsi əsasında Volodarski adına fabrik (indiki A.Bakıxanov adına tikiĢ kombinatı) yaradıldı ki, bununla da Azərbaycanda iri tikiĢ sənayesinin əsası qoyuldu. 1924-cü ildə Bakı "Qırmızı Oktyabr" və "III Ġnternasional" tütün fabrikləri bir böyük müəssisədə birləĢdirildi. BöyüdülmüĢ "Qırmızı Oktyabr" fabriki yenidən təchiz o lundu və elektrikləĢdirild i. Ġstehsalın səmərələĢdirilməsi məhsulun artmasını təmin edirdi. Belə ki, əgər Azərbaycanda pambıq parça istehsalı üzrə yerli sənayenin ümu mi məhsulu 1920/21-c i ildə cə misi 2,2 milyon manat idisə, 1925/26-cı ildə 7,3 milyon manat oldu
327 . Azərbaycanda keçmiĢdən irs qalmıĢ iqtisadi geriliyi ləğv etrnək üçün qəzalarda sənaye ocaqların ın yaradılmasının mühü m rolu var
idi. 1924-cü ildə tikilməyə baĢlayan və 1925-ci ilin aprelində baĢa
çatdırılan, A zərbaycanda yun sənayesinin özü lünü təĢkil edən mahud fabriki Gəncədə 350 fəhləsi və ay lıq istehsal gücü 30 min arĢın mahud olan ilk iri sənaye müəssisəsi idi. Tambovun "Muravey" mahud fabrikinin köhnə, 1906-cı ildə ha zırlan mıĢ avadanlığı əsasında qurulan bu müəssisə getdikcə müasir texnika əsasında qurularaq öz istehsal gücünü artırırd ı. 1926/27-ci ildə fabrikin avadanlığın ın yenidən qurulması üçün xaricdən, baĢlıca olaraq Alman iyadan 194 min alman markası dəyərində avadanlıq alın mıĢdı. 1925-ci il avqustun 1-də Azərbaycan SSR MĠK-in qərarı ilə "Qırmızı A zərbaycan" adlanan Gəncə mahud fabriki 1926-cı ildə 1,4 milyon manatlıq məhsul istehsal edird i 328
. 1926-cı ildə Gəncədə dəyəri 4 milyon manat olan yağ-piy zavodu tikildi. Elə həmin vaxt iki min dəzgah və 66 min iyi olan yeni Gəncə əyirici to xucu fabrikinin tikintis inə baĢlandı. 1925-ci il martın 30-da Azərbaycan XKS inĢaatına üç milyon manat ayrılmıĢ bu müəssisənin tikilməsi üzrə xüsusi komitə yaratmağı qərara aldı 329
. Bu ko mb inatın birinci növbəsi və pambıqtəmizləmə zavodu 1928-ci ildə iĢə düĢdü. Gəncədə əksəriyyəti yerli əhalidən olan respublika to xucu fəhlələrinin milli dəstəsinin təĢəkkülü baĢlandı. 1924/25-ci ildə Gəncə və baramaaçma 123
istehsalının köhnə mərkəzi olan Nu xan ın fəhlələri respublikan ın bütün fəhlələrin in 2,7 faizini təĢkil edirdilər 330
. Bakının payına isə Azərbaycanın sənaye fəhlələrin in 96,1 faizi düĢürdü 331 . Lakin qəzalarda sənaye müəssisələrinin iĢə salın ması sayəsində 1927/28-ci ildə bu, 6 faiz azaldı. Gəncə qəzasında isə artaraq 0,7 faizdən 2,5 faizə çatdı 332 .
kiçik fabriklər əsasında altı iri müəssisə iĢləyirdi 333
. Burada yeni iri ipək emalı fabriki tikilirdi 334 , bu tikintiyə rəhbərlik etmək üçün hökumət tərəfindən xüsusi tikinti ko mitəsi yaradılmıĢdı 335
. Xankəndində baramaaç ma fabriki t ikilirdi. 1926/27-c i ildə Ucarda və Yevla xda pa mb ıqtə mizlə mə zavodları tikild i 336
. Lənkəranda (1927-ci il) və Ordubadda (1928-ci 1 konserv zavodları fəaliyyətə baĢladı 337 .
Gəncədə 338
, Qubada 339
, Zaqatalada 340
yeni elektrik stansiyaları iĢə salınmıĢdı. Naxçıvanda 341 , Göyçayda 342 , Xankəndində 343 isə onların tikilməsinə baĢlanmıĢdı. O vaxt qəzalarda artıq 11 elektrik stansiyası var idi. 1924-cü ilin iyununda, hətta Zaqatala qəzasının Qax kəndində də xüsusi elektrik stansiyası iĢə düĢdü və o, Azərbaycanda elektrikləĢdirilmiĢ ilk kənd oldu. Ġlk elektrik iĢığı 1922-ci il sentyabrın 15-də Qazaxda, dörd aydan sonra isə AğdaĢda yandı 344 . 1924-1927-ci illərdə ġuĢa, Lənkəran, Naxçıvan, Nu xa və digər yerlərdə 19 elektrik stansiyası tikilmiĢ və yenidən bərpa olun muĢdu 345 .
dəf etməli olurdular. Zəruri vəsait və kadrlar çatıĢmırdı. Plan laĢdırma iĢində inzibatçılıq, in zibati-amirlik və mü xtəlif əyintilər, tikintilərin tez-tez vaxtında baĢa çatdırılmaması halları doğururdu ki, bu da əlavə vəsait tələb edirdi. Respublika AXTġ Mərkəzdən asılı id i, müstəqil fəaliyyət göstərə bilmird i, əsaslı tikintilərə b ilavasitə rəhbərlikdən məhru m idi. Belə ki, AK(b)P IV qurultayının (fevral, 1922-ci il) A zərbaycan qəzalarından sənayeləĢdirilməsi barəsində qəbul etdiyi qəran nəzərdə tutulan səviyyədə yerinə yetirilməmiĢ qaldı. Bununla belə sənayeləĢdirmədə müsbət nəticələr də əldə olunurdu ki, bunu sənayenin xüsusi çəkisinin kənd təsərrüfatına nisbətində üstünlüyü göstərirdi. 1927/28-ci ildə sənaye məhsullarının xüsusi çəkisi respublikanın xalq təsərrüfatının ümu mi məhsulunun 70,7 faizini, kənd təsərrüfatı məhsulları isə 29,3 faizini təĢkil edird i 346 .
Azərbaycanda "sosialist" sənayeləĢdirmən in əsas
istiqamətinin ancaq ümu mittifaq əhəmiyyətli sahənin - neft sənayesinin inkiĢafına yönələn xətti ö zünü tam aĢkarlığı ilə nü mayiĢ etdirird i. Təb ii ki, bu siyasət sənayenin Azərbaycanda tarixən yaran mıĢ birtərəfli in kiĢafında dəyiĢiklik etməyə kö klü Ģərait yaratmırdı. Bu isə respublikanın bütün regionlarında Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|