127
siyasi və mədəni həyatının baĢqa sahələrində vəzifələri müəyyənləĢdirilmiĢdi.
Əsasnamə yoxsul ko mitələrinin seçilməsi qaydasını izah edir, üzvlərin
məsuliyyəti və digər idarələrlə qarĢılıq lı münasibətləri müəyyən edirdi
5
.
Yo xsu l ko mitələrinin təĢkilinə əməkçi kəndli kütlələrinin cəlb
olunmasında "kəndli həftəsi" mühüm rol oynamıĢdı. Onun məqsədi kəndli
kütlələrin i höku mətin siyasəti ilə tanıĢ etmək və kəndə parça, ağ neft, duz və sair
lazımi Ģeylər göndərmək yolu ilə kənd əhalisinin maddi vəziyyətini
yaxĢılaĢdırmaq id i. 1920-c i ilin sentyabrında qəbul olunmuĢ "Kəndli həftəsi və
ərzaq kampan iyası haqqında"
6
təlimat əsasında xüsusi komissiya "kəndli həftəsi"
keçirilməsin in planını iĢləyib hazırladı
7
. Ərzaq kampaniyası keçirməkdə məqsəd
artıq taxılı qolço maqların əlindən alaraq kənd yoxsulları arasında bölüĢdürmək
idi. Bu kampan iya əslində Azərbaycan kəndində qarĢıdurmanı gücləndird i,
siyasi vəziyyətin kəskinləĢ məsinə zəmin yaratdı.
Bakı fəh lələri bu kampaniyaların təĢkilində və keçirilməsində bilavasitə
iĢtirak edirdilər. Ba kıdan kəndə partiya, sovet və həmka r Ġttifaq ı iĢçiləri,
qabaqcıl neftçilər, maĢınqayıran lar, dəmiryolçular göndərilmiĢdi və onlardan
bəziləri uzun müddət qəzalarda qalıb iĢləy irdi
8
. Təkcə 1920-ci ilin oktyabrında
1500-dən ço x Ba kı fəh ləsi Azə rbaycan kəndlərinə get miĢdi
9
.
Qəzalardakı yerli fəhlələr də Bakıdan gələn fəhlələrin dəstələrinə
qoĢulurdular. "Kəndli həftəsi"nin hazırlan ması və keçirilməsinə rəhbərlik edən
ko missiyalara partiya orqanları, fəhlə dəstələri və Qızıl Ordu hissələrinin
nümayəndələri daxil idilər. Fəhlələr bir neçə ay ərzində minlərlə kənd təsərrüfatı
aləti, onlarla dəyirman, körpü, yaĢayıĢ binası, yüzlərlə nəqliyyat vasitəsi, 20
minədək kiçik kustar və ev əĢyası təmir etmiĢ, tikmiĢ və hazırlamıĢdılar. Fəhlələr
özləri ilə ağ neft, duz, parça, mü xtəlif əkinçilik alətləri, ilkin tələbat malları
gətirir və kəndlilərə paylayırdılar. Onlar klubların, məktəblərin, hamamların,
xalq evlərinin, yeməkxanaların, çörəkxanaların tikintisinə kö mək göstərirdilər.
Bakı fəhlələri iməciliklər keçirir, tamaĢalar, konsertlər və s. təĢkil ed irdilər
10
.
Bütün bu proseslərdə partiya təĢkilatları əsasən qolçomaqlar əleyhinə
yönəldilmiĢ tədbirlərin həyata keçirilməsinə çalıĢırdılar. "Ko mmunist" qəzcti
yazırdı: " Yo xsul ko mitələrin in təĢkili, qolço maq ların inqilab ko mitələrindən
kənar edilməsi və hakimiyyətin əməkçilərin özlərinə verilməsi kənddə bizim
iĢimizin ü mu mi xətti olmuĢdur
11
. Beləliklə, həmin kampan iyalar A zərbaycan
kəndində sinfi mübarizən i süni surətdə gücləndirir, kəndlilərin mü xtəlif
təbəqələri arasında antaqonizmə gətirib çıxarır, bu isə öz növbəsində kənd
təsərrüfatı istehsalının və kəndlilərin maddi vəziyyətinin daha da pisləĢməsinə
səbəb olurdu.
AKP-n in 11 qurultayı da (1920-ci il o ktyabr) qolço maqların iqtisadi
qüdrətinə qarĢı mübarizən i gücləndirməyi, kənddə sinfi təbəqələĢməni qətiyyətlə
128
dərinləĢdirməy i, Bakı fəhlələrinin kö məyi ilə kənd yo xsullarının hərəkatını
formalaĢdırmağı, bütün Azərbaycanda onun rolunu və təsirin i gücləndirməyi
partiya təĢkilatının ən baĢlıca siyasi vəzifəs i kimi irəli sürmüĢdü. Qurultay belə
hesab edirdi ki, yalnız bu vəzifəni yerinə yetirməklə "Azərbaycanda sovet tipli
dövləti həqiqətən tətbiq etmək mü mkündür"
12
.
Kənddə xan ların, bəylərin, mü lkədarların və qolçomaq ların iqtisadi və
siyasi gücünü qəti Ģəkildə məhv etmək və inqilab i yo xsul ko mitələrin in həqiqi
hakimiyyətini qurmaq məqsədilə 1920-ci il noyabrın 20-də " Yo xsul ko mitələri
haqqında" yeni dekret qəbul olundu. Həmin dekretdə yoxsul ko mitələrinin
konkret, təxirəsalın maz mübariz vəzifələri göstərilmiĢdi. "Qolço maq ların və
əksinqilab i ünsürlərin yo xsul ko mitələrinə soxulmasına yol verməmək məqsədi
daĢıyan" xüsusi ko missiyalar yaradılırdı
13
. Beləliklə, elə bu dekretin timsalında
demək olar ki, hələ o zaman Mərkəzin göstəriĢi ilə A zərbaycan kəndində yen i
dövlət hakimiyyətinin tətbiqinə yu xarıdan təzyiq lə baĢlanmıĢdı.
Azərbaycan kəndinin sinfi, siyasi baxımdan birdən-b irə kəndli
sovetlərinin təĢkilinə keçməyə (o zaman kənd sovetləri təkcə Bakı qəzasında var
idi) hələ hazır olmadığın ı nəzərə alaraq, AKP-n in II qurultayı kənddə hakimiyyət
orqanları kimi yo xsul ko mitələrinin təĢkili vasitəsilə kəndliləri dərindən
təbəqələĢdirmək məqsədilə inqilab ko mitələri və sovetlər arasında aralıq keçid
dövrünün olmasının zəruriliyin i göstərdi.
Kənd yoxsul ko mitələri kəndlilərdə kütləvi yığıncaqlarda, nahiyə yo xsul
ko mitələri isə bu və ya baĢqa nahiyənin yoxsul ko mitələrin in konfranslarında
seçilirdi. Yo xsul ko mitələrinin seçilməsi ilə kənd və nahiyə inqilab ko mitələri
ləğv edilird i. Qəza inqilab ko mitələri qalır və bunlara yo xsul ko mitələrinin
ümu mqəza qurultaylarında seçilmiĢ nümayəndələr daxil edilirdi.
Qəzalarda yo xsul ko mitələri yaradılması kampaniyasının keçirilməsində
iĢtirak etmək üçün Bakı partiya ko mitəsi yenidən yerlərə ko mmun istlər və fəal
fəhlələr göndərməyə baĢladı. Yerlərdəki fəhlə dəstələri ilə b irlikdə ərzaq
sapalağına və yoxsul ko mitələrinin təĢkilinə dair ü mu mi iĢ aparmaq üçün
Azərbaycan Həmkarlar Ġttifaqları ġu rası qəzalara qabaqcıl fəh lələr də göndərirdi
14
. Bəzi qəzalarda Bakı fəhlələrin in nümayəndələri yo xsul ko mitələrinin sədri
təyin olunurdular
15
.
Yo xsu l ko mitələrinin təĢkili kampaniyasına kö mək məqsədilə 1920-ci
ilin dekabrında Bakı-Poylu marĢrutu ilə bir sıra xalq ko missarlıqlarının,
həmkarlar Ġttifaqlarının, gənclər Ġttifaqının və s. nümayəndələrindən ibarət
xüsusi təlimat-təbliğat qatarı göndərilmiĢdi-Azərbaycanda dövlət quruculuğu
məsələləri RKP MK-nın nəzarət mərkəzində idi. RKP M K Siyasi Bürosunun
V.Ġ.Lenin tərəfindən hazırlan mıĢ və 1920-ci il noyabrın 27-də qəbul edilmiĢ
qərarında deyilirdi: "Azərbaycanda təbliğatın, təĢviqatın və yoxsul ko mitələrinin