Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
131
özü də qəza üzrə 300 deputatdan çox olmamaq Ģərtilə seçilməli idi. Daimi icra orqanları kimi, qəza icraiyyə ko mi-tələri 15 nəfərdən çox olmamaqla qəza sovetlər qurultayı tərəfindən altı ay müddətinə seçilirdi 24 . Onlar öz aralarında üç və ya beĢ nəfərdən ibarət Rəyasət Heyəti seçirdilər. Din indən, milliyyətindən, oturaqlığından və sairdən asılı olmayaraq, 18 yaĢından yuxarı, məhsuldar və ümu mi faydalı əməklə özünə dolanacaq qazanan Ģəxslərin, gəlir götürmək məqsədilə mu zd lu əməkdən istifadə etməyən kəndlilərin sovetlərə seçmək və seçilmək hüququ var idi. 1920-ci il aprelin 28-dək, eləcə də ondan sonra muzd lu əməkdən istifadə edənlər, zəhmətsiz gəlirlə yaĢayanlar, tacirlər, vasitəçilər, mo llalar, monaxlar, d in xad imləri, polisin və onun orqanların ın keçmiĢ agentlərinin seçmək və seçilmək hüququ yox id i 25 .
demokratik hüquqlardan məhru m edir və əs lində dövlət quruculuğunda iĢtirakdan kənarlaĢdırırdılar. Bununla da geniĢ demokratiya prinsipləri pozulu r, siyasi alternativ və bütün xalqa iradəsini sərbəst Ģəkildə bildirmək imkanı vermədən cəmiyyət üzərində totalitar rejimin - diktator təkhakimiyyətliliy inin meydana çıxmasına zəmin yaradılırdı. Azərbaycanda "fəhlə-kəndli höku məti"nin bərqərarlaĢdırılması prosesində cəmiyyətdəki marqinal təbəqə - küncü, daldanacağı sığınacağı, kifayət qədər mədəniyyəti olmayan, yo xsullaĢmıĢ dünənki kəndlilər, səfilləĢmiĢ fəhlələr in zibati-amirlik rejimin i təmin etdiyi üçün yeni hakimiyyət onlara arxalanırd ı. Çünki marq inallar ko mfortlu yaĢayıĢ iddiasında olmu r, dövlətin verdiyi sədəqədən məmnun qalırlar. Ġnsanlarda kütləvi bərabərçilik psixo logiyası, dövlətdən asılılıq, onun iradəsinə tabelik psixologiyası əmələ gəlird i. 1921-c i il aprelin ortalarında qəzaların əksəriyyətində Sovetlərə seçkilə r qurtardı, qalan yerlərdə isə baĢa çatmaqda idi. AKP III qurultayının (1921-ci il mart) qərarına uyğun olaraq, partiya rəhbərliyi s ovetlər qurultayının çağırılmasın ı Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin birinci ildönümü gününə salmaq istəyirdi. MK-nın bəzi ü zvləri quru ltayın may ayına keçirilməsini tələb edirdilər. Hər halda seçki kampaniyasını sürətləndirmək üçün qəzalara partiya və dövlət xadimləri göndərild i. Aydın məsələ id i ki, qarĢıya belə "zərbəçi vəzifə" qoyulduqda seçkilər geniĢ xalq kütlələrin in iradəsinin ifadəsinə çevrilə bilməzd i, bəzi yerlərdə, xüsusən bu cür seçkilərin ilk dəfə keçirildiy i kəndlərdə sırf deklarat iv xara ktcr daĢıyırd ı. Seç kilə rin keçirilməsini çət inləĢdirən baĢqa səbəblər də var idi: əvvəla, sovetlərə seçki respublikalarının iqtisadi həyatında digər həlledici bir məqamla - yeni iqtisadi siyasətə keçilməsi ilə eyni vaxta təsadüf edirdi; Ġkincisi, qəzaların heç də hamısında yoxsul komitələri öz ro lunu
132
hələ axıradək oynamamıĢdı; ən nəhayət isə, partiya təĢkilatında mü xtəlif fraksiyalar arasında barıĢmaz mübarizə gedirdi. Bütün bu çətinliyə baxmayaraq, qəza partiya təĢkilatları mü rəkkəb siyasi və iqtisadi Ģəraitdə, Bakıdan gələn məsul iĢçilərin kö məyi ilə bütövlükdə sovetlərə seçkiləri " zərbəçi" qaydada baĢa çatdıra bild ilər. Əvvəlcə kənd və nahiyə sovetləri, sonra isə, qəza sovetləri seçildi. Kənd və nahiyə sovetləri deputatlarının yarıdan çoxu yoxsulların və ortababların nümayəndələri id i. Sovetlərin bir ço xunda deputatların əksəriyyətini ko mmunistlər təĢkil ed ird i. Əlamətdar o idi ki, azərbaycanlı qadınlar nəinki seçkilərdə fəal iĢtirak etmiĢdi, həm də qəzaların bir ço xunda sovetlərə deputat seçilmiĢdilər. Respub likada yaĢayan milli azlıq və qrupların demək olar, hamısın ın nümayəndələri sovetlərin tərkib inə daxil olmuĢdu. Bakı qəzasında kənd və nahiyə sovetlərinə seçkilər əvvəl aparılmıĢdı. Bakı fəhlə, qızıl əsgər və matros deputatları sovetinə seçkilər 1920 -ci il mayın axırında keçirilmiĢdi. 1920-ci ilin dekabrında Bakı sovetinin və rayon sovetlərinin yenidən seçilməsi ilə əlaqədar Bakı qəzasının kəndlərində də seçkilər keçirmək qərara alındı. Bu seçkilər Bakı sovetinə və rayon sovetlərinə seçkilərdən sonra baĢladı 26 . Beləliklə, 1921-ci il aprelin axırı və mayın əvvəlinədək Azərbaycanda 30 minə qədər deputatı olan təxminən 1400 kənd soveti seçilmiĢdi 27 .
qurultayı keçirildi. SeçilmiĢ 601 nü mayəndədən 590-nı qurultaya gəlmiĢdi (mayın 13-dək 445 nü mayəndə anket vərəqəsi almıĢdı), onlardan 392-si ko mmunist, 3 nəfəri qadın id i. Nü mayəndələrin sosial və milli tərkibi belə idi: fəhlələr - 140 nəfər, kəndlilər- 189, qulluqçu və ziyalıların nü mayəndələri - 116, azərbaycanlılar - 325, ruslar - 75, ermənilər - 21, digər millətlərin nümayəndələri 24 nəfər
27a . Qurultay əslində ko mmun ist nümayəndələrdən ibarət idi ki, bu da onun iĢinin bütün mahiyyətini irəlicədən müəyyən edirdi. Bu qanunverici orqanın bütün fəaliyyəti təkcə ko mmun ist partiyasının siyasətinə xid mət edird i, çünki qurultayda heç bir baĢqa partiya və ya siyasi mü xalifət təmsil o lun mamıĢdı. Qurultayın gündəliyinə N.N.Nərimanovun Azərbaycan SSR
hökumətin in fəaliyyəti və beynəlxalq vəziyyəti haqqında, M.D.Hüseynovun respublikanın xarici siyasəti, D.X. Bünyadzadənin xalq maarifi, Ə.H.Qarayevin Azərbaycan Qızıl ordusunun təĢkili, H.Sultanovun yeni iqtisadi siyasət Ģəraitində sovet quruculuğunun vəzifələri, XTġ-nin, xalq ərzaq və xarici ticarət ko missarlıqlarının fəaliyyəti haqqında məruzələri, qəza nümayəndələrinin çıxıĢları daxil idi. Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|