Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
141
Ġkinci qurultayı (1921-ci il, iyu l) Zaqafqaziya respublikalarının tezliklə və təxirə salın madan iqtisadi cəhətdən birləĢdirilməsin in zəru ri o lduğunu göstərdi və birləĢmə çağırıĢı ilə Gürcüstan və Ermənistan fəhlələrinə mü raciət qəbul etdi. Gü rcüstan və Ermənistanın həmkarlar Ġttifaqları Ģuraları da Zaqafqaziya həmkarlar Ġttifaqlarının b irləĢdirilməsinə tərəfdar çıxd ılar. 1921-ci ilin martında keçirilən Birinci Zaqafqaziya Həmkarlar Ġttifaqları qurultayı üç respublikanın həmkarlar Ġttifaqlarının birləĢdirilməsini qəti olaraq təsbit etdi. Zaqafqaziya respublikaların ın birləĢdirilməsində komso mol təĢkilatları da fəal rol oynayırdılar. AKGĠ-n in III qurultayı (1921-ci il, avqust) Qafqazın ko mso mol təĢkilatların ın birləĢdirilməsi haqqında qərar qəbul etdi. 1921-ci il sentyabrın 1- də Bakıda Qafqaz respublikaları ko mmunist gənclər təĢkilatlarının birinci qurultayı açıldı. Həmin qurultayda ko mso mol təĢkilatları birləĢdirildi və onların RKGĠ ilə tam birləĢdiyi elan ed ild i. Beləliklə, partiya təĢkilatları kimi həmkarlar Ġttifaq ları və ko msomo l təĢkilatları da Zaqafqaziya miqyasında birləĢ məklə ö zlərinin müstəqilliy ini itirir,əslində Rusiya həmkarlar irtifaqların ın və Rusiya Komsomolunun vilayət hüququnda yerli o rqanlarına çevrilirdilər. Zaqafqaziya respublikalarının təsərrüfat orqanlarının birləĢdirilməsi prosesində, xüsusən xarici ticarət və respublikaların ərazi sərhədləri, gömrükxanaların və nəzarət məntəqələrin in ləğvi haqqında məsələlərin həlli zaman ı respublikaların nümayəndələri arasında kəskin fikir ayrılığı və mübahisələr o lurdu. Nü mayəndələrin bir ço xu bu kampan iyaların əleyhinə çıxır, Mərkəzin həmin sahələrin idarə olun masını öz əlinə almağa və gələcəkdə bunları tam ələ keçirməyə cəhd göstərməsindən Ģübhələnirdilər. Həmin vaxt, 1921-ci il iyulun 2-3-də Tiflisdə Gürcüstan, Azərbaycan və Ermənistan Ko mmunist partiyaları, Tiflis, Bakı partiya ko mitələri, həmkarlar Ġttifaqları Ģuraları rəyasət heyəti və Qafqaz ordusu Hərbi Ġnqilab ġurası üzvlərinin iĢtirakı ilə RKP MK Qafqaz bürosunun plenumu keçirild i. RKP M K- dan Ġ.V.Stalinin iĢtirak etdiy i, Zaqafqaziya respublikaların ın təsərrüfat fəaliyyətini birləĢdirməyi zəruri sayan plenum yuxarıda göstərilən fikir ayrılıq larını " millətçiliyə doğru meyil etmək faktları" kimi q iy mətləndirdi və Azərbaycan, Gürcüstan və Ermən istan kommunist partiyaları MK-larına təklif etdi ki, "partiyanın bütün nümayəndələrinə ciddi surətdə təlqin etsinlər ki, belə məsələlərin həlli zaman ı yaln ız bu respublikaların əməkçi kütlələrinin qardaĢlıq əlaqələrinin mənafeyini əsas tutsunlar" 55 .
nümayəndələrin in bir ço xu Zaqafqaziya respublikaların ın iqtisadi baxımdan birləĢdirilməsinin tezləĢdirilməsinə ehtiyatla yanaĢırdılar. Onlar b ild irird ilər ki, hər bir respublikaya məh z o səviyyəyədək inkiĢaf etmək imkanı vermək lazımd ır
142
ki, birləĢmən in praktiki baxımdan zəruri olması fikrinə onlar özləri təbii olaraq gəlsinlər. N.N.Nərimanov deyirdi: "Hazırda bu birləĢmə bir qədər sünidir. Bu respublikalara əl-qol açmaq imkanı vermək lazımd ır, elə etmək lazımd ır ki, respublikalar bu yaxınlaĢ manı həqiqətən təbii olaraq hiss etsinlər, bu yaxınlaĢ manı təbii olaraq tələb etsinlər" 56 .
sovet respublikaları ilə siyasi cəhətdən birləĢməsi məsələsı h ələ qald ırılmırd ı. Zaqafqaziya respublikaları ilə RSFSR arasında könüllülük əsasında ticarət və təsərrüfat-maliyyə saziĢləri bağlamağ ın zəruri o lması göstərilird i. Zaqafqaziya respublikaların ın təsərrüfat fəaliyyətinin birləĢdirilməsi üzrə ko missiya diyar iqtisadi müĢavirəsinin çağırılmasın ı hazırladı. 1921-ci il avqustun 7-də Tiflisdə açılan müĢavirə Zaqafqaziya respublika larının iqtisadi siyasətinin əsas
cəhətlərini müəyyənləĢdirdi. MüĢavirə Zaqafqaziya respublikaların ın iqtisadi siyasətinin vəhdətinin, xalq təsərrüfatının elektrikləĢdirilməsini həyata keçirməy i və diyarda suvarma sistemini geniĢləndirməyin zəruriliy ini təsdiq etdi. Maliyyə siyasətini birləĢdirməy in və Zaqafqaziyanın bütün respublikaları üçün vahid pul niĢanı müəyyən etməyin vacib olduğunu bildird i. Pul islahatının hazırlan ıb keç irilməsi zəruri sayıld ı. Respublikaların məsələləri ilə məĢğul olan xalq ko missarlıqların ın fəaliyyətini əlaqələndirmək üçün mərkəzi orqan - Ġqtisadi büro yaradıld ı 57 . Zaqafqaziya respublikaların ın iqtisadi cəhətdən birləĢdirilməsi bu cür baĢlandı. 1921-ci il avqustun 12-14-də Tiflisdə keçirilən diyar partiya müĢavirəsi bu təĢəbbüsləri bəyənərək, partiya təĢkilatlarına tapĢırdı ki, millətçiliyə doğru təmayüllərlə mübarizəni gücləndirsin lər, bütün xalqların qardaĢlıq həmrəyliyin i və birliy ini daha da möhkəmləndirmək xəttin i ard ıcıl surətdə həyata keçirsinlər 58 . AKP MK-n ın plenumu (1921-c i il, 13-23 avqust) dərhal, partiyanın göstəriĢi ilə iqtisadi müĢavirə və partiya müĢavirəsi haqqında S.M.Kirov və M.D.Hüseynovun məruzələrini din ləyərək qərar qəbul etdi 59 . Ancaq xüsusən Gü rcüstanda və müəyyən dərəcədə də Azərbaycanda bəzi partiya və sovet iĢçiləri bu qərarla razılaĢ madılar. Ermən i nümayəndələri isə özlərinin iqtisadi zəifliy ini anlayaraq və iqtisadi cəhətdən birləĢməy in Ermənistan üçün sərfəli olduğunu nəzərə alaraq, bunun tezliklə praktiki surətdə həll edilməsinə çalıĢırd ılar. Zaqafqaziya respublikalarının iqtisadi cəhətdən birləĢdirilməsi haqqında məsələ partiya direktivi ilə yuxarıdan, zəh mətkeĢlərin orqanlarının iĢtirakı olmadan həll edilird i. Məsələnın həllinə "demokratiklik" donu geyindirmək üçün RKP MK 1921-c i il avqustun 24-də partiya təĢkilat larına təklif etdi ki, iqtisadi cəhətdən birləĢməy in ümdə əhəmiyyəti olmasın ı "bütün partiya üzvlərinə və bitərəf əməkçi kütlələrə" izah etsinlər 59a . AKP MK Azərbaycanın bütün partiya Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|