Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
147
Zaqafqaziyada ZSSRFĠ-ni vahid federativ respublikaya çevirmək və Azərbaycan, Gü rcüstan və Ermənistanın ZSFSR bayrağı altında SSRĠ-yə daxil o lması Ģüarı ilə gedirdi. 1922-c i ilin yayından etibarən Zaqafqaziyada ZSSRFĠ-n in vahid Zaqafqaziya Federativ Respublikasına çevrilməsi və bunun Sovet Sosialist Respublikaları Ġttifaqına daxil ed ilməsi uğrunda kampaniya baĢladı. 1922-ci ilin iyulunda RK(b)P Zaqafqaziya Ölkə Ko mi təsinin plenumu Zaqafqaziya respublikaların ın RSFSR ilə qarĢılıqlı münasibətləri haqqnda RK(b)P MK-da məsələ qald ırıld ı. A zərbaycan, Gü rcüstan və Ermənistanın məsul iĢçilərinin iĢtirakı ilə Moskvada keçirilən müĢavirədə həmin məsələ müzakirə edildi. Bütün sovet respublikalarının sıx b irləĢməsin in Mərkəz üçün zəruriliyini diktə edən Ģəraiti nəzərə alaraq, müĢavirə Sovet Sosialist Respublikaları Ġttifaqın ın əməli surətdə yaradılmasına tərəfdar çıxd ı. " RSFSR, USSR, BSSR və ZSSRFĠ arasında gələcək qarĢılıq lı münasibətlər məsələsini partiya MK -nın p lenumunun mü zakirəsinə hazırlamaq üçün RK(b)P M K Siyasi Bürosu 1922-ci il avqustun 10-da S.A.Ağamalıoğlu, V.V.KuybıĢev, P.Q.Md ivani, A.F.Myasnikov, Q.K.Orconikid ze, Q.Ġ.Petrovski, Ġ.V.Stalin, A.V.Çervyakov və baĢqalarından ibarət ko missiya yaratdı. Ġ.V.Stalin in hazırladığı və ko missiya tərəfindən qəbul olunmuĢ
tezislərdə göstərilirdi ki, sovet
sosialist respublikaları "mu xtariyyətləĢdirmə" yolu ilə b irləĢdiriləcəkd ir. Bu o demək idi ki, Ukrayrıan ı, Belorusiyanı və Zaqafqaziya respublikalarını mu xtar respublikalar hüququnda RSFSR-in tərkibinə da xil et mə k nəzə rdə tutulurdu. 1922-c i il sentyabrın əvvəllərində Ġ. V. Sta lin in tezisləri müttəfiq respublikala rın ko mmunist partiyala rının mə rkə zi ko mitələrinə göndərild i. 1922-c i il sentyabrın 11-də AK(b)P MK-nın Rəyasət Heyəti müstəqil respublikalar ilə RSFSR arasında qarĢılıq lı münasibətlər haqqında məsələyə dair ko missiyada iĢtirak etməkdən ötrü Moskvaya göndərilən S.A.Ağamalıoğlu üçün direktivi S.M .Kirov, Q.M .Musabəyov, R.Ə.A xundov, A.M.Mirzoyan, S.A.Ağamalıoğlu və baĢqalarının iĢtirakı ilə mü zakirə edərək, Sovet Azərbaycanının geniĢ muxtariyyət əsasında Ümu mrusiya federasiyasına "dərhal daxil olmasını zəru ri saydı" 79 . AK(b)P MK-n in elə həmin gün keçirilən plenu mu da "mu xtariyyətləĢdirmə" ideyasını bəyəndi 80 . Ancaq plenum bu ideyanı yaymağa dair geniĢ təĢviqat kampaniyası aparmağı deyil, fəh lə və kəndlilərin geniĢ təbəqələrinin bu məsələyə münasibətini aydınlaĢdırmaq məqsədilə yalnız hazırlıq iĢi aparmağ ı məsləhət gördü. SSR Ġttifaqının təĢkili uğrunda birləĢ mə hərəkatı A zərbaycan SSR-də bir qədər əvvəl baĢlandı. Sentyabr ayından etibarən Respublika zəh mətkeĢlərinin, partiya və sovet təĢkilatlarının yığıncaqlarında SSRĠ yaradılmasın ın zəruriliy i haqqında qətnamələr qəbul edilirdi 81 .
148
AK(b)P MK Rəyasət Heyətinin 1922-ci il 11 sentyabr qərarında olduğu kimi, bu yığıncaqda, mitinqlərdə və konfranslarda qəbul edilən qətnamələrin əksəriyyətində də səhv ideya - sovet respublikaların ın birləĢdirilməsi üçün əsas sayılan "mu xtariyyətləĢdirmə" prinsipi dəstəklənirdi. Hətta Gəncə qəzası fəhlə və kəndlilərinin 1922-ci il sentyabrın 16-da keçirilmiĢ ümu mi yığıncağının qətnaməsində Zaqafqaziya respublikalarının "Rusiya Sovet Federasiyasının tərkib inə daxil olması" tələb ed ilirdi 82 .
Rəyasət Heyəti Zaqafqaziyanın RSFSR ilə birləĢməsi haqqında tezislərə Zaqafqaziya respublikaları ko mmun ist partiyalarının münasibətini müzakirə etdi. Rəyasət Heyəti Zaqafqaziya respublikalarının siyasi, hərbi və təsərrüfat cəhətdən RSFSR ilə b irləĢməsi tezislərini bəyəndi (Rəyasət Heyətinin ü zvlərindən biri əleyhinə səs vermiĢ və bir nəfər bitərəf qalmıĢdı), Azərbaycan və Ermənistan ko mmunist partiyaları mə rkə zi ko mitə lərinin bu tezislərə qoĢulmala rı barədə məlu matların ı nəzərə aldı 83 . Gürcüstan KP M K tezislərin əleyhinə çıxmıĢd ı. RK(b)P MK TəĢkilat bürosunun komissiyası sovet respublikalarının partiya təĢkilatları nü mayəndələrinin, o cü mlədən S.A.Ağamalıoğlunun iĢtirakı ilə 1922-ci il sentyabrın 23-24-də keçirilən iclasında, "mu xtariyyətləĢdirmə" ideyasının səhv olmasına baxmayaraq, Ġ.V.Stalin in təqdim etdiyi və əsasını "mu xtariyyətləĢdirmə" ideyası təĢkil edən "RSFSR ilə müstəqil respu blikalar arasında qarĢılıqlı münasibətlər haqqında" qətnaməni bir nəfər (Gü rcüstan nümayəndəsi) bitərəf qalmaqla qəbul etdi. Ko missiyanın materialları, habelə Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan ko mmunist partiyaları mərkəzi ko mitələrin in qətnamələri xəstə olan V.Ġ.Leninə göndərildi 84 . V.Ġ.Lenin ko missiyanın materiallarını və qətnamələri diqqətlə öyrənərək, " mu xtariyyatləĢdirmə" ideyasının əleyhinə çıxd ı. Müstəqil respublikaların " mu xtariyyətləĢdirilməsinin" onların hüquqlarını azaltdığ ını və sovet xalq larının dostluğunu daha da möhkəmləndirmək vəzifələrinə uyğun olmadığın ı qeyd edərək, V.Ġ.Len in bu məsələnin həllin in baĢqa yolunu göstərdi. O, bərabərhüquqlu müstəqil sovet respublikalarının könüllü surətdə birləĢməsi əsasında Sovet Sosialist Respublikaları Ġttifaqı yaratmaq ideyasını irəli sürdü. 1922-c i il sentyabrın 26-da V.Ġ.Lenin RK(b)P M K Siyasi Bürosunun üzvlərinə məktub yazaraq ko missiyanın "muxtariyyətləĢdirilmə haqqında" qətnaməsini kəskin tənqid etdi və SSRĠ-nin təĢkilinə dair öz layihəsini əsaslandırdı. V.Ġ.Lenin qətnamən in birinci bəndini elə yazmağ ı təklif edirdi ki, buradan aydın görünsün ki, müstəqil sovet milli respublikaları Rusiya federasiyasına daxil olmurlar RSFSR ilə birlikdə yeni dövlət qurumunda - "bərabərhüquqlu respublikalar federasiyasında" birləĢirlər. V.Ġ.Lenin yazırdı:
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|