Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
155
sədrlərindən biri N.N.Nərimanov təqdim etmiĢdi. Xüsusi komissiya (S.A.Ağamalıoğlu, S.M.Əfəndiyev, Ġ.Vareykis, Ə.H.Qarayev və Q.M.Musaboyov daxil idilər) layihəyə dair bəzi təkliflər və düzəliĢlə r verdi. 1923-cü il iyunun 13-də Azə rbaycan MĠK-nın II sessiyası bir nəfə r bitə rəf qalmaqla Konstitusiya layihəsini qəbul etdi 106 .
nin Əsas Qanununun (Konstitusiyasının) hazırlan mas mı baĢa çatdırdı. Sessiya qərara aldı: 1) SSR Ġttifaqının Konstitusiyası təsdiq edilsin və o, dərhal qüvəyə minsin; 2) Konstitusiyanın sessiya tərəfindən qəbul olunmuĢ mətni qəti Ģəkildə təsdiq edilmək üçün SSRĠ-n in II Sovetlər qurultayına təqdim o lunsun 107 .
Xalq Ko missarları Sovetinin N. N.Nərimanov tərəfindən təklif olun muĢ tərkib ini təsdiq etdi 108 . Həmin vaxtdan Ümu mĠttifaq Sovet hökumətin in fəaliyyəti baĢlandı. Ümu mĠttifaq xalq ko missarlıqları, Dövlət Plan Ko missiyası, SSR Ġttifaqı Ali Məhkəməsi yarad ıld ı, ƏMġ və XBSĠ yenidən təĢkil ed ild i, SSRĠ -nin və müttəfiq respublikalarının məh kəmə quruluĢunun əsasları təsdiq olundu. Millətlər Sovetinin yaradılması ilə əlaqədar RSFSR Xalq Milli ĠĢlər ko missarlığı ləğv edildi. Ġttifaq höku məti xarici dövlətlərə bild irdi ki, bütün sovet respublikaların ın xarici əlaqələrin in aparılmasın ı ö z ü zərinə götürür. SSR Ġttifaq ının Yeni Konstitusiyasını müttəfiq respublikaların Sovetlər qurultayları da bəyəndi. 1924-cü il yanvarın 26-da SSRĠ-n in II Sovetlər qurultayı aç ıld ı. 1924-cü il yanvarın 31-də qurultay hökumət in fəaliyyəti haqqında məruzən i din lədi. Məruzə ətrafında mü zakirələrdə Q.M .Musabəyov da çıxıĢ etdi
109 . Elə həmin gün SSR Ġttifaq ının II Sovetlər qurultayı SSRĠ Konstitusiyası haqqında A.S.Yenukid zenin məru zəsini din lədi və SSRĠ Konstitusiyasını təsdiq etdi. Bununla da Sovet Sosialist Respublikaları Ġttifaq ının "qanunvericiliklə" formalaĢdırılması baĢa çatdı. N.N.Nərimanov yenidən ZSFSR-dən SSRĠ MĠK-in sədri seçild i. Yeni Konstitusiyaya əsasən, MĠK iki hissədən (palatadan) - Ġttifaq Sovetindən və Millətlər Sovetindən ibarət təĢkil edilird i. Ġttifaq Soveti (414 üzv və 220 namizəd) müttəfıq respublikaların əhalisin in sayına uyğun olaraq Sovetlər qurultayları tərəfindən seçilirdi. Azərbaycan SSR-dən üzv kimi buraya M.D.Hüseynov, S.M.Kirov, M.Məmməd xanov, L.Ġ.M irzoyan, Q.M.Musabəyov, M.G.PleĢĢakov, A.P.Serebrovski və b. namizəd kimi isə N.Tağıyev, V.D.Kasparov və digərləri da xil id ilə r. Quru ltay respublikala rdan nümayəndəlik norması üzrə (hər müttəfiq və mu xtar respublikadan 5 nümayəndə və hər mu xtar vilayətdən 1 nümayəndə) seçilmiĢ Millətlər Sovetin in tərkibini təsdiq etdi. Millətlər Sovetinə Azərbaycandan S.A.Ağamalıoğlu, R.Ə.A xundov, 156
D.X.Bünyadzadə, Q.P.Cəbiyev, Ə.H.Qarayev, o cümlədən Dağlıq Qarabağdan A.N.Karakozov, Naxçıvan MSSR-dən Y.Tah irov seçild ilər 110
. 1925-c i ilin martında A zərbaycan SSR-in IV Sovetlər qurultayı da Azərbaycan SSR və ZSFSR Konstitusiyalarına dəyiĢikliklər və əlavələri mü zakirə etdi. 1925-c i il ma rtın əvvəllə rində ZSFSR-in paytaxt ında - Tiflisdə SSRĠ MĠK-in üçüncü sessiyası iĢləyirdi. Sessiya Zaqafqaziya Respublikaların ın iqtisadi, siyasi və mədəni inkiĢafına dair qərarlar qəbul etdi. 1925-c i il apre lin 10-da açılan 11 Zaqafqa ziya Sovetlər qurultayında ZSFSR-in Yeni Konstitusiyası təsdiq olundu. "Bakinskiy raboçiy" qəzetin in qurultaya həsr olunmuĢ baĢ məqaləsində deyilirdi: "BaĢlıca məqsəd - millətlərarası sülhün bərqərar olunması milli maneələrin aradan qaldırılması, son dərəcə rəngarəng "Zaqafqaziya beynəlmiləlçiliyinin" əməkçi kütlələrin in vahid sovet iĢi ətrafında daimi iqtisadi və mədəni quruculuq ətrafında sıx birləĢdirilməsi əldə edilmiĢdir" 111 .
yaradılması zəh mətkeĢlərin mənafeyinə, mütərəqqi qüvvələrin, keçmiĢ çar imperiyasının xalqları arasında milli sülh və etimad yaratmaq, onların ənənəvi iqtisadi və mədəni əlaqələrini inkiĢaf etdirmək səylərinə cavab verməli idi. Siyasi əhəmiyyətinə və sosial-iqtisadi nəticələrinə görə SSRĠ-nin mühü m tarixi rolu oldu. SSRĠ Ümu mdünya tarixinin müəyyən dövründə fövqəldövlətlərdən birinə çevrilərək, dünya birliy inin inkiĢafı gediĢinə güclü bəĢəriyyətdə bir-birinə qarĢı qüvvələrin müvazinətinə xey li dərəcədə təsir göstərirdi. La kin sosialist ideyalarının deformasiyaya uğraması, Ko mmunist partiyasının milli siyasətinin elan etdiy i əsil prinsiplərdən və məqsədlərdən geri çəkilməsi, hakim millətçilik Ģovinizminin, imperiya mey illərinin güclən məsi bu qüdrətli dövləti süquta gətirib çıxard ı, o, on yeni tarixin çətin sınağına tab gətirmədi. SSR Ġttifaqı, əsil mənada, nə federasiya idi, nə də dövlət. Çünki hər hansı bir dövlət, həqiqətən, öz milli kökündən bəhrələnir, təĢəkkü l edir, ona söykənir. "Sovet dövləti" isə "beynəlmiləl b irləĢmə" prinsipinə əsaslanan, Ģiddətli dərəcədə bürokratik-amiranə idarə rejiminə istinad edən "unitar" səpkili qurum id i. Hər respublikan ın "federasiyadan könüllü çıxması" hüququ da formal xarakter daĢıyırd ı, əslində fiksiya idi. Ġttifaq Konstitusiyasının üçüncü maddəsində elan olunurdu ki, "hər ayrıca müttəfiq respublika öz dövlət hakimiyyətini müstəqil həyata keçirir". SSR Ġttifaqı müttəfiq respublikaların suveren hüquqlarını müdafiə edir. On doqquzuncu maddəsində isə elan olunurdu ki, "Ġttifaq MĠK -in bütün dekret, qərar və sərəncamları SSR Ġttifaq ının bütün ərazisində mütləq və bilavasitə icra
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|