Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 3. AZƏRBAYCAN SSR TƏRKĠBĠNDƏ NAXÇIVAN MUXTAR SOVET SOSĠALĠS T RESPUBLĠKAS ININ YARADILMAS I VƏ DAĞLIQ QARABAĞ MUXTAR VĠLAYƏTĠNĠN TƏġ KĠLĠ
157
olunmalıd ır". Demək, əslində SSR Ġttifaqı unitar dövlət id i. Zahiri federativ quruluĢ pərdəsi altında Kommun ist partiyasının tamamilə sərəncamında olan "ÜMĠK-in tam hakim d iktaturası" gizlən miĢdir. "BolĢevik milli siyasətinin" kölgəli cəhətləri sosializm quruculuğunun "Stalin praktikasında" sosializm ideyalarının özünün deformasiyaya uğraması prosesində üzə çıxdı. Stalin və onun həmfikirləri " mu xtariyyətləĢdirmə ideyasını 1922-c i ildə həyata keçirə bilməsələr də, o, "incə" Ģəkildə "SSRĠ" adı altında, əslində, tədricən həyata keçirild i. Bu baxımdan V.Ġ.Len inin 1922 -ci il dekab rın 30-da dediyi sözlər diqqətəlayiqdir: "Mən, gərək ki, rəs mən sovet sosialist respublikaları Ġttifaq ının məsələsi deyilən məlu m mu xtariyyətləĢdirmə məsələsinə kifayət qədər ciddi və kifayət qədər kəskin qarıĢ madığ ıma görə, zənnimcə, Rusiya fəhlələri qarĢısında olduqca müqəssirəm... Ço x təbiidir ki, özü müzə bəraət qazandırdığ ımız "Ġttifaqdan çıxmaq azadlığı" boĢ bir kağız olaraq qalır ki, bu da rus olmayan xalqlarə tip ik rus bürokratı olan əsil rus adamının- velikorus Ģovinistin, əslində əclaf və təcavüzkarın hücumundan qoruya bilməz" 112
. Sovet milli dövlət quruculuğuna Stalin in münasibəti sonralar Sovet Ġttifaqında milli münasibətləri ço x ağır deformasiyaya uğratdı. "Stalinsayağı totalitar dövlət sistemi" millətlərin hüquq bərabərliyini, onların suverenliyini heçə endirdi. Əslində SSR Ġttifaqı sovet milli respublikaların ın azad in kiĢafını təmin etməli o lan bərabərhüquqlu dövlət vahidlərin in Ġttifaq ına çevrilməd i. Stalin in "sovet milli dövlətçilik" sxemi addımbaaddım müttəfiq respublikaların müstəqilliy inin ləğvinə, mərkəzləĢdirilmiĢ unitar bürokratik amirlik dövlətinin bərqərar olmasına doğru aparır, Mərkəz ilə res publikalar arasında təhlükəli siyasi mey illər yaranırdı ki, bu da son nəticədə Ġttifaqın dağılmasına səbəb oldu.
Azərbaycan SSR-yə keçmiĢdən ağır milli problem - Zaqafqaziyada müstəqil milli liberal-burjua dövlətlərinin mövcudluğu dövründə xüsusilə kəskin ləĢmiĢ ərazi mübahisələri irs qalmıĢdı. Azərbaycan Respublikası üçün bu mübahisələri həll etməyin mü xtəlif mərhələləri olmuĢdu: 1918-1920-ci illərdə ADR vaxtında; 1920-ci ilin aprel-noyabr - Azərbaycan SSR-in elan olunduğu gündən Ermən istanda sovet hakimiyyəti qurulanadək; 1920 -ci ilin noyabrından 1921-c i ilin fevralınadək, yəni Gü rcüstanda sovet hakimiyyəti qurulana qədər və nəhayət, ZSFSR-in təĢkilinə və onun SSR Ġttifaqına daxil olmasına qədər "müstəqil" Zaqafqaziya Sovet respublikalarının fəaliyyət göstərdiyi dövr. Bu 158
mərhələlərdən hər birinin öz xüsusiyyəti, meydana çıxan milli problemləri həll etməyin cürbəcür incəlikləri var idi. Bu problemlərin in kiĢafı və həllində regionda ilk növbədə özünün hakim millətçilik niyyətlərini ardıcıl güdən Rusiya mühüm rol oynayırdı. Bütünlükdə regionda ərazi mübahisələrinin meydana çıxması və bunların həlli yollarının axtarıĢı o lduqca mü xtəlif siyasi gerçəklik Ģəraitində baĢ verird i. Bu qarmaqarıĢıq lıq larda cürbəcür ictimai, sinfi qüvvələrin və cərəyanların mənafeləri çulğaĢırdı. Həmin illərdə Azərbaycan ilə Ermən istan arasında mübahisəli ərazilər kimi əsasən Naxçıvan, Zəngəzur və Dağlıq Qarabağın adları çəkilirdi. Bu "ərazi mübahisələri" əslində təkcə Rusiya və Qafqazın deyil, habelə Qərb dövlətlərinin də güclü iri siyasi qüvvələri arasında diplo matik hərrac mövzusu olmuĢdu və bu qüvvələrdən hər biri öz mənafeyini güdürdü. Naxçıvan, Zən gəzur, Dağ lıq Qarabağ imperialist tamahları meydanına çevrilmiĢdi. Konkret tarixi məqamda regionun bu və ya baĢqa respublikasında, xüsusən Azərbaycanda və Ermənistanda mövcud olan rejimdən asılı o laraq, qüvvələrin nisbəti, maraqları və təcavüzkar, bunlara müvafiq surətdə həm də mübahisə aparan tərəflərdən bu və ya digərinin dəstəklən məsi, tərəfkeĢliy i dəyiĢird i. DaĢnaklar ö zlərinin təcavüzkar antiAzərbaycan fəaliyyəti ilə Azərbaycan ətrafında dözülməz dərəcədə ağır mühit yaratmıĢdılar. Onlar əhali arasında fitnəkar Ģayiələr yay mıĢdılar ki, guya Azərbaycanın müsəlman ları, panislamistləri Ermənistanın ərazisini iĢğal etmək və Türkiyə ilə birləĢmək istəyirlər. Ermənistanda Sovet hakimiyyətinin elan edilməsi haqqında Ermənistan inqilab ko mitəsinin teleqramı Bakıya çatan kimi, 1920-ci il noyabrın 30-da
AK(b)P MK Siyasi və TəĢkilat bürolarının birləĢmiĢ iclası (N.N.Nərimanov, Q.N.Kaminski, Y.D.Stasova, Q.K.Orconikid ze, M.B.Qasımov, Ə.H.Qarayev, Sarkis (S.A.Danielyan), M.D.Hüseynov A.P.Serebrovski iĢtirak edirdilər) qərara ald ı: "a)... Sovet və inqilab Ko mitəsi adından Ermənistan hökumətinə bəyannamə ilə müraciət edilsin; b) Təbrik göndərilsin. Bildirilsin ki, Sovet Azərbaycanı ilə Sovet Ermən istanı arasında heç bir sərhəd yoxdur". Qərərarda Zəngəzur, Qarabağın dağlıq hissəsi haqqında məsələyə də toxunulmuĢ, habelə qeyd edilmiĢdi ki, Sovet Azərbaycanı Sovet Ermənistanı ilə "qırılmaz hərbi və təsərrüfat Ġttifaqı" bağlamağa hazırdır. Bəyannaməni elan etmək N.N.Nərimanova tapĢınlmıĢdı 113 .
Bakı Sovetinin iclasında onun elan etdiyi bəyannamədə də Naxçıvan haqqında məsələ qald ırılmamıĢdı. Lakin ertəsi gün qəzetlərdə dərc olunmuĢ bəyannaməyə aĢağıdakı fikir əlavə edilmiĢdi: "Zəngəzur və Naxçıvan qəzalarının əra zisi Sovet Ermənistanın ayrılmaz h issəsidir"(!). ġübhə yoxdur ki, N.N.Nərimanovun Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|