Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DQMV-nin təĢkili.
163
edərək, A zərbaycan MĠK-ə təklif etdi ki, Naxçıvan Mu xtar Respublikasının yaradılması barədə məsələni Zaqafqaziya MĠK qarĢısında qaldırsın 134
. 1923-cü il dekabrın 31-də Azə rbaycan SSR MĠK Na xç ıvan diyarının Azərbaycan SSR tərkib ində Naxçıvan MSSR-ə çevrilməsi haqqında qəti qərar qəbul etdi və Zaqafqaziya MĠK-dən bu qərarın təsdiq olun masını xahiĢ etdi. 1924-cü il yanvarın 8-də Zaqafqa ziya MĠK Q.M.Musabəyovun məruzəsin i və Azərbaycan SSR MĠK-in vəsatətini dinləyərək, Naxçıvan diyarının A zərbaycan SSR tərkib ində Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası elan etdi 135 . Azərbaycan SSR MĠK-in lay ihəsinə əsasən Naxçıvan Respublikasının dövlət hakimiyyəti aparatı Azərbaycan SSR, ZSFSR və SSRĠ Konstitusiyalarına uyğun olaraq, yerli sovetlərdən, onların qurultaylarından və icraiyyə ko mitələrindən, XKS və MĠK-dən ibarət təĢkil edilməli id i. Layihə 1924-cü il fevralın 4-də AK(b)P MK Rəyasət Heyətində mü zakirə olundu. Rəyasət Heyəti layihəyə düzəliĢlər etdi və Naxçıvan Respublikası haqqında Əsasnamə hazırlamağ ı qərara ald ı. 1924-cü il fevra lın 9-da Azərbaycan SSR M ĠK-in Rəyasət Heyəti Naxçıvan diyarının Naxçıvan Sovet Sosialist Respublikasın a çevrilməsi haqqında dekret verdi. Naxçıvan SSR haqqında Əsasnamənin lay ihəsini hazırlamaq üçün ko missiya yaradıld ı 137 .
fevralın 24-də AK(b)P M K Rəyasət Heyətində mü zakirə olundu. 1924-cü
ilin aprelində Azərbaycan SSR
MĠK SSRĠ-nin Konstitusiyasının prinsipləri əsasında hazırlan mıĢ Naxçıvan MSSR haqqında yeni Əsasnaməni təsdiq etdi. Əsasnamənin birinci maddəsində deyilirdi ki, "Naxçıvan Mu xtar Sovet Sosialist Respublikası azad sosialist cəmiyyətində Naxçıvan MSSR hüdudlarında bütün hakimiyyət ölkənin sovetlərdə birləĢmiĢ bütün əməkçi əhalisinə məxsusdur‖ 139
. Əsasnamənin Ġkinci maddəsində göstərilirdi ki, Naxçıvan MSSR Azərbaycan SSR-in tərkib hissəsidir və Muxtar Respublika kimi onun tərkibinə daxil olur. 1925-c i ilin mart ında keçirilən Azərbaycan SSR-in IV Sovetlər qurultayı Azərbaycan SSR Konstitusiyasına əlavə etdi. Əlavədə deyilirdi ki, Naxçıvan Mu xtar Sovet Sosialist Respublikası Azərbaycan SSR-in tərkibinə daxildir. Beləliklə, Azərbaycan SSR-in tərkib ində özünün ali qanunvericilik və icra orqanları o lan Muxtar Sovet Respublikası - Naxçıvan MSSR yaradıld ı. Naxçıvan mu xtariyyətinin yaradılması diyarın özünəməxsus coğrafı mövqeyi ilə də bağlı idi: o, Ģimal və Ģərqdən Ermənistanla, cənub və cənub -qərbdən Ġran və Türkiyə ilə həmsərhəddir.
164
"Naxçıvanın A zərbaycanın himayəsi altında mu xtar ərazi" statusu RSFSR-in iĢtirakı ilə, A zərbaycan, Gürcüstan, Ermən istan və Türkiyə arasında 1921-c i ilin 13 oktyabrında Qarsda bağlanmıĢ 20 maddədən ibarət dostluq müqaviləsində təsbit edildi. Naxçıvan diyarının ço x mürəkkəb və gərgin siyasi ziddiyyətlər Ģəraitində mu xtar dövlət statusunun 1921-ci ildə beynəlxalq müqavilələrdə "əks olunması həmin dövrdə, həm də A zərbaycanın indiki dövründə böyük siyasi əhəmiyyət kəsb edən bir fakt kimi q iy mətləndirilməlid ir". ("Naxçıvan Muxtar Respublikasının 75 illiyinin keçirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidenti H.Ə.Əliyevin Fərman ı. " Respublika" qəz., № 24, 5 fevral 1999 -cu il).
yaĢayan bütün xalq ların sosial və milli azadlığın ı elan etdi. A zərbaycan ərazisinə, əsasən mü xtəlif vaxtlarda köçürülmüĢ ermənilər ölkədəki milli azlıq lar arasında faiz etibarilə ço xluq təĢkil edirdi. On ların böyük əksəriyyəti özəli A zərbaycan ərazisi Qarabağın dağlıq hissəsində yığcam Ģəkildə, azərbaycanlılarla qonĢuluqda yaĢayırdı. Azərbaycanın bu guĢəsinin iqtisadiyyatı, sosial-siyasi və mədəni həyatı, onun ictimai u klad ı ilə tarixən sıx və dərindən bağlı id i- Hətta "parçala - hökm sür" siyasətinə uyğun olan "Qarabağ məsələsi"ni uyduran xarici müdaxiləçilərin regionda hökmranlığı zaman ı da daĢnakların, Ġrəvandan gələn cürbəcür emissarların hər cür fitnəkarlıqlarına baxmayaraq, Qarabağın dağlıq hissəsində məskunlaĢdırılmıĢ əməkçi erməni icması A zərbaycan əhalisinin bölünməzliyinə, birliyinə qətiyyətlə tərəfdar çıxırd ı. A.Ġ.M ikoyan 1919 -cu il may ın 22-də RK(b)P MK-ya, V.Ġ.Leninə göndərdiyi məruzəsində etiraf etmiĢdi: "Ermən i höku mətin in agentləri olan daĢnaklar Qarabağın Ermən istana birləĢdirilməsinə çalıĢırlar, lakin bu, Qarabağ əhalisi üçün özlərin in dolanacaq mənbəyindən - Bakıdan məhru m olmaq və heç vaxt heç bir əlaqələri olmayan Ġrəvanla bağlan maq demək olard ı. Ermən i kəndliləri də özlərinin beĢinci qurultayında Sovet Azərbaycanını tanımağı və ona qoĢulmağ ı qərara almıĢlar" 140 .
yazırdı ki, "müsəlman feodalların ın və ermən i varlıların ın, həmçinin tüfeyli burjuaların istəyinin əksinə olaraq, ermənilərlə azərbaycanlıların münasibəti ço x yaxĢıd ır" 141
. "Azərbaycan" qəzeti 1919-cu il iyulun 8-də yazırdı: "Dinc kəndlilər siyasətdən uzaq, səmimi söhbətlərində açıq deyirlər ki, Qarabağın əsasən ermənilər yaĢayan dağlıq hissəsinin güzəranı büsbütün onun düzən hissəsindən asılıd ır, bu səbəbdən də onlar Qarabağın bu Ģəkildə bölünməsini təsəvvür edə bilmirlər, onlar iqtisadi və deməli, həm də siyasi əlaqələri olmayan Ġrəvanı heç vaxt görməmiĢlər".
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|