Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
19
Belə Ģəraitdə sovet hakimiyyəti özünün iqtisadi siyasətini həyata keçirməyə baĢladı. Bu, zaman etibarilə Sovet Rusiyasında vətəndaĢ müharibəsi və dağıntı Ģəraitində məcburiyyət qarĢısında tətbiq edilən "hərbi ko mmunizm" siyasəti ilə eyni vaxta təsadüf edirdi. Həmin siyasətin əsas hissəsi ərzaq sapalağı idi. Sovet Azərbaycanı ilə Sovet Rusiyası arasında siyasi və iqtisadi sahədə əməkdaĢlıq münasibətləri əksər hallarda qeyri-bərabər idi və Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyi pozulurdu. Azərbaycan SSR-in, ümumiyyətlə digər müttəfıq respublikaların da suverenliyi faktiki olaraq kommunist partiyasının "ümumi vahid beynəlmiləlçilik" siyasəti ilə, sosializm cəmiyyəti quruculuğunun ümu mi qanunauyğunluqları deyilən prinsiplərlə əvəz olunmuĢdu. Halbuki gerçəklik, real həyat sovet milli respublikaların ın, o cümlədən də Azərbaycan SSR- in konkret özünəməxsus Ģəraitinin daim nəzərə alınmasını tələb edirdi. Lakin ma l- qara və digər kənd təsərrüfatı məhsullarının tədarükü ilə əlaqədar qəzalarda mü xtəlif ərzaq agentlikləri, tədarük ko missiyaları və vəzifəli Ģəxslər tərəfindən sui- istifadə hallarına və qanunsuz hərəkətlərə yol verilir, ü mu miyyətlə özgəninkiləĢdirilməli olmayan ev əĢyalarının, pal-paltarın və sairənin zorla alınması halları təkrar edilirdi. Belə ö zbaĢınalığın respublikada fəhlə-kəndli hakimiyyətinin əsaslarını sarsıtdığını nəzərə alaraq, N.Nərimanov Moskvadan gələn kimi xüsusi əmr verərək bütün qəza inqilab komitələrinə, məntəqə və kənd yoxsul ko mitələrinə, ərzaq orqanlarına tapĢırdı ki, sovet ölkəsində bu cür yolverilməz halların qarĢısını birdəfəlik almaq üçün qəti tədbirlər görsünlər 28 .
olaraq müdaxilə edir, Azərbaycan Ġnqilab Komitəsinin torpaq haqqında dekretinə əsasən həyata keçirilən siyasəti pozurdular. Azərbaycan Ġnqilab Komitəsi 1920-ci il iyulun 28-də hökumət baĢçısı N.Nərimanovun xüsusi əmri ilə bu cür hərəkətləri pisləmiĢdi 29 .
nəzərə almağın zəruri o lduğunu bildirən AK(b)P-nin II qurultayı (1920-ci il, oktyabr) öz qətnaməsində göstərirdi: "RKP-nin (Rusiya Kommunist Partiyasının - məsul red.) rəhbər qərarları yalnız o dərəcədə dəyiĢdirilə bilər ki, bunlar Azərbaycanda, məsələn, aqrar münasibətlər və ya sovet quruculuğunun ayrı-ayrı sahələrində yaranmıĢ Ģəraitdən fərqli Ģəraitdə qəbul edilmiĢdir, yaxud bunları daha çox konkretləĢdirilməyə və dəqiqləĢdirilməyə ehtiyac var" 30 .
bəziləri, özü də daha məhdud formada və qısa müddət ərzində həyata keçirilirdi. Əgər "hərbi kommunizm" zamanı Sovet Rusiyasında xüsusi ticarətə yol verilmirdisə, sovet hakimiyyətinin ilk aylarında Azərbaycanda azad ticarət mövcud idi və yalnız 1920-ci il avqustun 26-da Azərbaycan Ġnqilab Komitəsi taxıl ticarəti inhisarı haqqında dekret qəbul etmiĢ, bir sıra qəzalarda taxılın və baĢqa kənd
20
təsərrüfatı məhsullarının dövlət tədarükü tətbiq olunmuĢdu. Həmin dekret Mərkəzin təzyiqi altında RK(b)P MK Qafqaz Bürosunun himayəsi ilə AK(b)P MK vasitəsilə qəbul edilmiĢdi. 1920-ci il avqustun 6-da onların birgə iclasında RSFSR xalq ərzaq ko missarının müavini M.Ġ.Fru mkinin Azərbaycanda iqtisadi siyasət haqqında məruzəsi müzakirə olundu. Ġlk vaxtlar bütün mallar, ərzaq və zəruri tələbat Ģeyləri ilə azad ticarətin elan olunmasının möhtəkirliyin yayılmasına, sovet orqanları, habelə maliyyə sisteminin pozulmasına xeyli dərəcədə Ģərait yaratdığını qeyd edərək AK(b)P MK qərara almıĢdı: "RSFSR-in iqtisadi siyasəti Azərbaycanda dönmədən, lakin kifayət qədər ehtiyatla həyata keçirilməlidir və tədbirlər sovet aparatının nizama salınmasına uyğun olaraq görülsün" 31 . Qərarda daha sonra deyilirdi ki, kəndlilərə münasibətdə tədbirlərin hamısı onların bütün dövlət tapĢırıqlarını yerinə yetirməsi ilə yanaĢı görülməlid ir; qolço maq ünsürlər bunları yerinə yetirməkdən boyun qaçırdıqda dövlət tərəfindən məcburiyyət tədbirləri tətbiq edilsin; yer quruluĢunun yeni əsaslarını və möhkəm ərzaq siyasəti və iqtisadi siyasəti həyata keçirmək zəminində yoxsulları maddi cəhətdən maraqlandırmaq la, onları "proletariat diktaturasının" kənddə sosial bazası kimi öz tərəfimizə çəkməyə çalıĢmaq lazımdır. Bütün taxıl məhsulları, habelə ən mühüm xammal növlərinin tədarükü üzərində inhisar elan edilird i. "... Mal-qaranın tədarükü yalnız sapalaq qaydasınca, inhisarsız aparılmalıdır. Ġnhisara alman ərzaq və xammala ümu mrusiya qiymətlərinə uyğun möhkəm qiy mətlər qoyulmalıd ır... " 32 . Tədarükü yalnız Xalq Ərzaq Komissarlığı aparırdı. Bütün əsas sənaye məhsulları (parça, çay, Ģəkər, kibrit, dəmir, ĢüĢə, kənd təsərrüfatı maĢınları, avadanlığı, ağ neft və s.) dövlət hakimiyyəti orqanları tərəfindən bölüĢdürülür, qalan məhsullar isə sərbəst dövriyyədə idi. Yalnız kiçik kustar müəssisələri dövlətin ixtiyarına verilmirdi. 1920-c i il sentyabrın axırında Azərbaycanda ərzaq sapalağı və ümumi əmək mü kəlləfiyyəti tətbiq edildi. 1920-ci ilin oktyabrından etibarən fövqəladə səlahiyyətlərə malik olan sovet təsərrüfat orqanlarının nümayəndələrindən ibarət "Azərbaycan SSR-in ərzaq müĢavirəsi" bütün ərzaq iĢini birləĢdirmək, mərkəzləĢdirmək və ona rəhbərlik etmək sahəsində fəaliyyətə baĢladı. Ancaq onun köməyi ilə tədarük olunan ərzaq Bakının və qəza Ģəhərlərinin ehtiyaclarını ödəmirdi. Ərzaq müĢavirəsinin məlu matına görə, Azərbaycanda taxıl çatıĢmazlığı 9 milyon pud miqdarında idi 33 . Azərbaycan SSR əhalisi həmin vaxt öz ərazisində yerləĢən "Qızıl ordu" hissələrinin və fəhlələrin ehtiyaclarını "hərbi kommunizm" siyasəti tədbirləri ilə ödəmək iqtidarında deyildi. Azərbaycanda yerləĢən "Qızıl ordu" hissələrindən bəzilərinin komandirləri Azərbaycan hökumətinin yerli orqanları ilə əsla hesablaĢmır, özlərinə
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|