Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
173
Lakin Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətin in yaradılması haqqında qərar Azərbaycanın hcç də hər yerində və ictimaiyyətin nümayəndələrinin hamısı tərəfındən razılıqla b irmənalı qarĢılan mad ı. 1921-ci il avqustun 8-də AK(b)P MK-nın Siyasi və TəĢkilat bürosu Qarabağda vəziyyət haqqında L.Ġ.Mirzoyan və Ə.H.Qarayevin məruzələrini din ləyərək, ġuĢa qəza partiya ko mitəsinin yeni tərkib ini, habelə Ə. H. Qarayevi Qarabağ üzrə fövqəladə müvəkkil təsdiq etdi 174
. Sentyabrın 26-da isə səs çoxluğu ilə qərara aldı: "Qafqaz bürosundan xahiĢ edilsin ki, Dağlıq Qa rabağa mu xtariyyət verilməsi haqqında qərarına yenidən baxsın : həmin vaxtadək mu xtariyyət elan edilməsin". Ona görə Qarabağ məsələsinə dair yeni materialları cəlb etməklə məsələni bundan sonra da öyrənmək üçün Ə.H.Qarayev, S.M.Əfəndiyev və D.X.Bünyadzadədən ibarət xüsusi ko missiya yaratmaq qərara alındı. Ko missiyaya dərhal Qarabağa yola düĢmək və orada olduğu müddətdə partiya vo sovet iĢinə rəhbərlik etmək tapĢırıldı 175
. Qarabağın hər qəzası üçün bir milyard manat pul, paltar, avadanlıq və dava-dərman ayrıldı 176
. Bir sıra iĢçilər Qarabağa ezam olundu 177
, dörd qəzada baĢ vermiĢ aclıqla əlaqədar (aclıq çəkənlərin sayı 100 min nəfər idi) höku mət oraya 6 min pud taxıl, düyü, çay və digər məhsullar, 23 min arĢın parça yolladı
178 . O vaxt bütün Azərbaycanda yarım milyonadək adam aclıq çəkird i 179 .
haqqında mü xtəlif məsələlərin dəfələrlə müzakirəsindən sonra, 1922-ci il oktyabrın 30-da A K(b)P MK-nın Rəyasət Heyəti Qarabağın mu xtariyyəti haqqında məsələnin iĢlənib hazırlan ması üzrə ko missiyanın S.A.Ağamalıoğlunun sədrliy i ilə tərkib ini təsdiq etdi 180
. Dağlıq Qarabağın mu xtariyyəti haqqında məsələ 1922-ci ilin noyabrında AK(b)P MK-n ın və Bakı Ko mitəsinin plenumunda məsul iĢçilərin iĢtirakı ilə mü zakirə o lundu. Plenu m AK(b)P Rəyasət Heyətinə tapĢırdı ki, Dağlıq Qarabağın mü zakirəsi haqqında məsələnin iĢlənib hazırlan masına dair ko missiyanın müvəqqəti tərkibini təsdiq etsin 181 .
Zaqafqaziya Ölkə Ko mitəsində mü zakirə edildi. ZÖK sədrdən, yeddi üzvdən və ġuĢa, Cəbrayıl və CavanĢir qəzaları icraiyyə komitələrinin hərəsindən bir nümayəndədən ibarət tərkibdə Dağlıq Qarabağın iĢləri üzrə Mərkəzi ko missiyanı təsdiq etməyi qərara ald ı. Ko missiyaya ali orqanlar və AK(b)P M K ilə müstəqil əlaqə saxlamaq hüququ verilird i 182
. Bu qərara uyğun olaraq, 1922-ci il dekabrın 15-də AK(b)P M K-nın Rəyasət Heyəti S.M.Kirov baĢda olmaqla Azərbaycan SSR XKS yanında Dağlıq Qarabağın iĢləri üzrə Mərkəzi ko missiyanın və A.N.Karakozovun sədrliyi ilə Dağlıq Qarabağın iĢləri ü zrə ko mitənin tərkib ini təsdiq etdi 183
. Komissiyaya ġuĢa, Cəbrayıl və CavanĢir 174
qəzaları icraiyyə ko mitələrinin sədrləri də daxil idilər. Dekabrın 17-də Rəyasət Heyətinin qərarı ilə M.M.Məmməd xanov da komissiyanın tərkibinə əlavə olundu. Komitə üç qəzada torpaq mübahisələrinin həlli ilə məĢğul olur, xalq təhsili və səhiyyənin təĢkilinə rəhbərlik ed irdi. Elə həmin gün AK(b)P MK-nın Rəyasət Heyəti və Xalq Ko missarları Soveti Dağlıq Qarabağ haqqında Azərbaycan MĠK və XKS ilə qərar lay ihəsini təsdiq etdilər 184
. Dağlıq və düzən Qarabağın otlaq, torpaq, meĢə-çəmən və meĢələrindən istifadə, yerli sənaye və ticarət, nəqliyyat və yol tikintisi, kooperasiya və su təsərrüfatı, maldarlıq və kənd təsərrüfatı məsələləri bir-birilə sıx çulğaĢmıĢdı. Bununla yanaĢı, coğrafı baxımdan mü xtəlif olan rayonlar etnoqrafık cəhətdən də fərqlənirdilər. Dü zən hissədə əsasən azərbaycanlılar yaĢayırdısa, dağlıq hissədə ermənilər üstünlük təĢkil edirdi. Bütün bunlar məsələnin hərtərəfli düĢünülmüĢ həllini tələb edirdi. Qarabağ problemin in iqtisadi, sosial-siyasi və mədəni cəhətlərinin mürəkkəbliyin i nəzərə alaraq, partiya və dövlət orqanları "Bunların həlli üçün böyük hazırlıq iĢi görməli olurdular. Ona görə də Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti yaradılması məsələsinin qəti həllinin 1923-cü ilin yayınadək uzan ması təsadüfi deyildi. Bu müddət ərzində partiya və sovet orqanları məsələni dəfələrlə mü zakirə edirdilər və hər dəfə də mü xtəlif baxıĢlar aĢkar olur, cürbəcür təkliflər irəli sürülürdü. Məsələn, 1923-cü ilin may ında Qarabağ ko mitəsinin üzv ləri Qarabağ məsələsinin həllinə dair aĢağıdakı təkliflərdən ibarət lay ihə irəli sürdülər: dörd qəza ləğv edilib iki inzibati vahid (möhkəmləndirilmiĢ qəzalar) - ġuĢa mərkəz o lmaqla Kürdüstanla birlikdə Dağlıq Qarabağ və Ağdam mərkəz olmaqla Düzən Qarabağ qəzaları yarad ılsın; ü mu mi məsələlərin həlli və bütün Qarabağa ümu mi rəhbərlik etmək üçün quberniya icraiyyə komitələri hüququnda vilayət partiya və sovet orqanları təĢkil edilsin 185
. 1923-cü il iyunun 1-də AK(b)P MK-nın Rəyasət Heyəti Qarabağın mu xtariyyəti barədə dekret verməy i qərara ald ı 186
. 1923-cü il iyunun 20-də Rəyasət Heyəti komissiyasının təqdim etdiyi layihəni nəzərdən keçirib "istər dağlıq, istərsə də düzən Qarabağı bir inzibati vahid saymağ ı zəruri b ild i" və Ə.H.Qarayevin sədrliyi ilə ko missiyaya tapĢırdı ki, bu məsələni ətraflı iĢləyib hazırlasın və AK(b)P MK Rəyasət Heyətinin təsdiqinə versin. Lakin AK(b)P MK-nın Rəyasət Heyətində baĢqa rəy də söylənildi: Qa rabağ məsələsinin qəti həlli üçün Dağ lıq Qarabağın Mu xtar vilayətə çevrilməsi haqqında Azərbaycan Xalq Ko missarları Sovetinin dekreti lazımdır 187 . 1923-cü il iyunun 27-də Qarabağ komitəsinin məru zəsini müzakirə edən RK(b)P-nin Zaqafqaziya Ölkə Ko mitəsinin p lenumu həmin rəy i təsdiq etdi 188 .
S.M.Kirovun sədrliyi və üzv lərin - Ə.H.Qarayevin, L.Ġ M irzoyanın, Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|