Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu



Yüklə 5,21 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə88/223
tarix17.09.2017
ölçüsü5,21 Mb.
#420
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   223

181 

 

V FƏS ĠL 



 

MƏDƏNĠ QURUC ULUĞUN BAġLANMAS I 

 

§ 1. XALQ TƏHS ĠLĠ 

 

Yeni təhsil sisteminin formalaĢması. Sovet hakimiyyəti Azərbaycanda 

mədəni  dəyiĢikliklərə  "kommunist  ideologiyasını"  rəhbər  tutaraq,  əslində 

Mərkəzdən 

inqilab i 

metodlarla 

baĢladı. 

Cəmiyyət 

həyatının 

demokratikləĢdirilməsi,  xalq ın  mədəni  səviyyəsinin  yüksəldilməsi  sahəsində 

onun  fəaliyyəti  aydın  ifadə  olunan  partiyalı  xarakter  daĢıyırdı.  Heç  b ir  mühü m 

mədəni  məsələ  "partiya  rəhbərliyi"  olmadan  həll  edilmird i.  Partiyanın  əsas 

vəzifəsi  mədəniyyəti  öz  "ideologiyası"  ruhunda  xalq ın  sərvətinə  çevirmək, 

zəh mətkeĢ  kütlələri  bu  yöndə  mədəni-tarixi  quruculuğa  cəlb  etmək  idi.  Ancaq 

əslində  "böyük  məqsəd"  bir  partiyanın  diktaturasını  yaratmaqdan,  kütlələr 

içərisində  proletariat  diktaturası  "mübarizləri"  formalaĢdırmaqd an  ibarət  id i. 

V.Ġ.Lenin  etiraf  edirdi:  "Bəli,  bir  partiyanın  diktaturası.  Biz  bunun  üzərində 

dayanmıĢıq və bu dayaqdan düĢə bilmərik".  

Beləliklə,  hər  Ģeyə  yalnız  pro letariat  sinfinin  və  onun  partiyasının 

mənafey i ilə yanaĢmaq meyarı kütlələrə avtoritar Ģüur aĢılayırdı. 

Respublika  höku məti  və  partiya  təĢkilatı  Azərbaycanda  yeni,  sosialist 

mədəniyyətinin bünövrəsini qurarkən, əsasən yuxarıdakı prinsipi rəhbər tuturdu. 

Azərbaycanın  sosial-iqtisadi  və  ictimai-siyasi  həyatında  olduğu  kimi,  yeni  tip  

mədəniyyət  quruculuğu  da  partiya  direktiv ləri,  onun  qərar  və  göstəriĢləri  ilə 

istiqamətləndirilirdi. 

Sovet  hakimiyyətinin  ilk  illərində  bütün  mədəni-maarif  iĢlərinə 

rəhbərlik  etmək  səlahiyyəti  respublika  Xalq  Maarif  Ko missarlığ ının  əlində 

cəmləĢdirilmiĢdi.  Yen i  qurulan  cəmiyyətin  mənəvi  həyatının  əsas  sahələri  - 

təhsil,  elm,  ədəbiyyat  və  incəsənət  faktiki  olaraq  partiya,  dövlət  rəhbərliy inin  

nəzarəti  altına  alınırdı,  " mədəni  inqilabın"  bütün  gediĢində  "kommunist, 

ideologiyası" həyata keçirməli və sovet hakimiyyətinin əsas məqsədi olmalı idi.  

Sosialist  mədəniyyəti  quruculuğu  keçmiĢ  milli  ucqarların  ö zünəxsus 

Ģəraitində  böyük  çətinliklərlə  ü zləĢirdi.  Yeni  xalq  təhsili  sistemi  yaratmaq, 

mədəni-maarif  müəssisələrinin geniĢ Ģəbəkəsini inkiĢaf etdirmək, elmi biliklərin  

əsaslarını  qoymaq,  əməkçiləri  bədii  sərvətlərə  alıĢdırmaq,  qadınları  patriarxal 

köləlikdən azad etmək, zərərli adət və mərasimləri aradan qaldırmaq, Ģəxsiyyətin 

mədəni,  mənəvi  inkiĢafına  yeni  yol  açmaq  lazım  idi.  Ġlk  növbədə  xalq  təhsilini 

köhnə, müstəmləkəçi idarə üsulundan azad etmək, imtiyazlı, klerikal məktəblərin  

dayaqlarının  ləğvi  əsasında  yeni  məktəb  yaratmaq,  təhsil  sistemini  müasir 




182 

 

prinsiplər  zəmin ində  kö klü  dəyiĢ mək  vəzifəsi  qarĢıda  dururdu.  Tədris 



müəssisələrində  təlim  prosesini  yeniləĢdirmək,  köhnə  dövrün  ziyalıların ı  təhsil 

Ģəbəkəsində  sovet  hakimiyyəti  ilə  əməkdaĢlığa  geniĢ  cəlb  etmək  üçün  cəhdlər 

göstərmək,  milli  müəllim kadrları hazırlamaq, yeni tədris vəsait və proqramları, 

mütərəqqi  dərs  metodikası  tətbiq  etmək  tələb  olunurdu.  Buna  görə  1920 -ci  ildə 

Azərbaycan  sovet hökuməti  xalq  təhsilin in  yeni  inkiĢafın ı  istiqamətləndirən  bir 

sıra dekret və sərəncamlar verd i. Maarif nazirliy inin  köhnə aparatı  ləğv olundu, 

yeni  tərkibdə  xalq  maarif  ko missarlığı  orqanları  fəaliyyətə  baĢladı,  həmçinin  

qəza  inqilab  ko mitələri  nəzdində  maarif  Ģöbələri  təsis  edildi

1

.  Ġlk  xalq  maarif 



ko missarı  DadaĢ  Bünyadzadənin  imzası  ilə  1920-ci  il  mayın  10-da  ana  dilində 

dərs  keçilən,  pulsuz  icbari  politexnik  məktəblərin  təĢkili  haqqında  dekret  nəĢr 

olundu

2

. Həmin ilin avqustunda yeni cəmiyyət qurucuları - peĢəkar iĢçi qüvvəsi 



hazırlamaq  üçün  N.Nərimanovun  imzası  ilə  Azərbaycan  Ġnqilab  Ko mitəsinin  

dekreti əsasında Texniki PeĢə Təhsili  Ko mitəsi təsis edildi

3

. A zərbaycanda yeni 



xalq təhsili sistemi nü munəsində vahid əmək  məktəbləri

4

, tədris  müəssisələrinin  



növlərinin  demo kratikləĢdirilməsi,  respublikada  yaĢayan  bütün  millətlərə, 

xalq lara  öz  məktəb  və  niədəniyyət  müəssisələrini  yaratmaq  hüququ  elan  edildi. 

"Azərbaycan  SSR-in  vahid  əmək  məktəbi  haqqında  əsasnamə"  (1920-ci  il  26 

may)


5

 əsasında mə ktəb iki pilləyə bölünmüĢdü  -I p illə beĢillik, II pillə dördillik 

təhsil  kursu idi. "Əsasnamə"də vahid əmək  məktəblərin in özünüidarə prinsipləri 

müəyyən  edilmiĢdi

6

.  Həmçinin  "uĢaqların  əmək  məktəbində  birgə  təhsili 



haqqında"  xüsusi  qərar  verilmiĢdi.  Ancaq  yerli  Ģəraitin  xüsusiyyətləri  nəzərə 

alın mıĢ, azərbaycanlı Ģagirdlərin o xuduğu tədris müəssisələri və qruplarda oğlan 

və qızların ayrıca dərs keçməsi müvəqqəti saxlanılmıĢdı.  

1920-c i  ilin  mayında  Azərbaycan  Ġnqilab  Ko mitəsinin  vicdan  a zadlığı 

haqqında  dekretinə  görə,  Xalq  Maarif  Ko missarlığ ının  tabeliy ində  olan  bütün 

dövlət  məktəb lərində  dini  təlimlərin  öyrənilməsi  və  hər  hansı  dini  mərasim 

keçirilməsi  qadağan  olundu.  Din  nazirliy i  ləğv  edild i

8

.  Xa lq  Maarif 



Ko missarlığının  xüsusi  əmri  ilə  tədris  müəssisələri  və  məktəb  Ģuraların ın  sədri 

vəzifəsini  tutan  və  ya  icra  edən  din i  dərəcəli  Ģəxslər  vəzifələrindən  azad 

edildilər

9

. Dövlət və məktəb kilsə və məsciddən tamamilə ayrıldı.  



1920-c i  il  sentyabrın  19-da  Ba kıda  Azərbaycan  mədəniyyət  və  maa rif 

iĢçilərin in  birinci  qurultayı  açıldı.  Azərbaycan  hökumətinin  baĢçısı  Nəriman  

Nərimanov  qurultayda  elan  etmiĢdi:  "Köhnə  quruluĢun  ləğvi  ilə  məktəb  də 

yeniləĢməlid ir. Tədris və tərbiyə üsullan yeni olmalıdır"

10



1920-c i  ilin  dekabrında  Azərbaycan  Ġnqilab  Ko mitəsinin  d ekret i  ilə  



Ģagirdlərin ana dilin in I və II p illə  məktəblərdə tədris dili o lduğu təsdiq edildi

11



Orta  təhsil  verən  II  p illə  məktəblərdə  ali  təhsilli  azərbaycanlı  müəllimlərin 

çatıĢmaması  ilə  əlaqədar  milli  məktəb  quruculuğu  ciddi  çətinliklər  keçirirdi. 




Yüklə 5,21 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   84   85   86   87   88   89   90   91   ...   223




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə