Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu



Yüklə 5,21 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə92/223
tarix17.09.2017
ölçüsü5,21 Mb.
#420
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   223

189 

 

Ģöbəsinə  növbəti  tədrisindən  bütün  məktəblərdə  tədrisi  yeni  əlifbaya  keçirməy i 



tövsiyə etdi. 

1923-cü il oktyabrın 20-də A zərbaycan SSR M ĠK-in qəbul etdiyi " Yen i 

Azərbaycan əlifbasının dövlət əlifbası kimi tanın mas ı haqqında" dekretə uyğun 

olaraq,  bütün  idarə  və  təĢkilatlara  kargü zarlığ ı  həm  əski,  həm  də  yeni  əlifbada 

aparmaq  barədə  göstəriĢ  verildi

64

  1925-ci  ilin  ma rtında  IV  Ümu ma zərbaycan 



Sovetlər  qurultay  yeni  əlifbanı  həyata  keçirmək  üçün  bir  sıra  direktivlər  qə bul 

etdi  Qurultay  bütün    pillə  məktəblərdə  yeni  Azərbaycan  əlifbasına  keçməyə 

icazə verdi, səkkiz  il  müddətində, yəni 1932/33-cü tədris ilinədək bütün I və II 

pillə  məktəblərdə  yeni  əlifbaya  keçilməsinin  baĢa  çatdırılmasını,  yeni  əlifbaya 

keçməyən  qruplarda  isə  tədrisin  həmin  vaxtda  köhnə  əlifba  ilə  aparılmasını 

qərara ald ı

65



Əlifbanın  zəh mətkeĢlər  içərisində  yayılması  məqsədilə  Bakıda  -  Qara 



və  Ağ Ģəhərdə  mədənlərdə  neftçi  fəhlələr,  habelə  əsgərlər  və  qulluqçular  üçün 

"savadsızlığı  ləğvetmə  məntəqələri"  açılmıĢdı.  A zərbaycan  kəndliləri  yeni 

əlifbaya  böyük  maraq  göstərirdilər.  Yü zlərlə  Azərbaycan  kəndlisi  savad 

məntəqələrində, gecə ku rsları və dərnəklərdə yeni əlifbanı həvəslə öyrənirdilər. 

Təkcə  1924-cü  ildə qəzalarda yeni əlifbanı öyrədən 1320 savadsızlığ ı ləğvetmə 

dərnəyi açılmıĢdı

66



1925-c i ildə  YTƏ Ko mitəsi Bakıda, Sa lyan, ġa ma xı və baĢqa qəzalarda 



yeni əlifba kursları açdı.  Bu kurslarda  1539 nəfər o xuyurdu

67

. Təkcə 1925/26-cı 



tədris  ilində  bu  kursları  12657  nəfər  bitirmiĢdi

68

.  Mətbəə  iĢçiləri  hazırlayan  



xüsusi  məktəblərlə  yanaĢı,  Ə.Bayramov  adına  klubda  və  Naxçıvan  Ģəhərində 

qadın klubunda

69

 Azərbaycanlıla r üçün makinaçı kursla rı təĢkil olun muĢdu. 



Yeni  əlifba  Ģrifti  ilə  əlifbalar,  A zərbaycan  dilində  yazı  və  o xu 

qaydalarına dair  material və d igər vəsaitlər böyük tirajla nəĢr edilirdi

70

. 1925-ci 



ilin  oktyabrınadək  32774  nəfər  yeni  əlifbanı  öyrənib  ö z  savadsızlığını  ləğv 

etmiĢdi


71

Yeni  əlifbanın  tərəfdarları  ilə  onun  əleyhdarları  arasında  mübahisədə 



yeni  əlifba  ilə  nəĢr  olunan  "Yeni  yol"  qəzeti  mühüm  rol  oynadı.  " Yeni  yol"  

qəzeti  min lərlə  fəh lə  və  kəndli  içərisində  yayılır,  geniĢ  o xucu  kütlələrinə  yeni 

əlifbaya keçməyin əhəmiyyətini təbliğ edirdi.  

YTƏ  Ko mitəsinin  fəaliyyəti  və  savadsızlığın  ləğv  edilməsı  sahəsində 

əldə edilən uğurlar Sovet Ġttifaqının ərəb əlifbasından istifadə edən digər xalq ları 

içərisində maraq oyatdı. Müttəfiq respublika və mu xtar v ilayətlərdən Azərbaycan 

YTƏ  Ko mitəsinin  ünvanına  gələn  çoxlu  məktublarda  əlifba  haqqında  daim 

məlu mat  xam§  edirdilər:  YTƏ  Ko mitələri  Dağıstan,  Qaraqalpaq  Mu xtar 

Respublikalarında  və  digər  yerlərdə  də  təĢkil  o lundu

72

.  Əlifba  məsələsini 



mü zakirə  etmək  üçün  türkdilli  xalqların  qurultayını  çağırmaq    zəruriyyəti  


190 

 

meydana  çıxd ı.    A zərbaycan    YTƏ  Ko mitəsi  "Azərbaycanı  Tədqiq  və  Tətəbbö 



Cəmiyyəti"  ilə  b irlikdə  türko loji  qurultay  çağırmaq  qərarına  gəldi.  Höku mət 

onun  keçirilməsinə  100  min  manatadək  pul  ayırdı

73

.  Quru ltay  ġərqdə  birinci 



olaraq  ərəb  əlifbasını  latın  qrafıkası  ilə  əvəz  etməyə  təĢəbbüs  göstərmiĢ 

Azərbaycan  paytaxtı  Bakıda  1926-cı  ilin  fevralında  açıldı.  Türkdilli  xalqların  

mədəni  həyatında  mühüm  ro l  oynamıĢ  Birinci  Ümu mĠttifaq  türkolo ji  qurultayı 

böyük  hadisə  oldu.  Fevralın  26-dan  martın  5-dək  davam  edən  qurultayda  131 

nümayəndə  (93  nəfəri  türk  dilli  idi)

74

  iĢtirak  edird i.  Sovetlər  Birliyində  yaĢayan 



türk  dilli  xalqların  əksəriyyəti  təmsil  olun muĢdu.  Azərbaycan  nümayəndələri 

Səmədağa  Ağamalıoğlu,  Mustafa  Quliyev,  Əh məd   Pepinov,  Bəkir  Çobanzadə, 

Ruhulla  A xundov,  Pənah  Qasımov,  Hənəfı  Zeynallı,  Əli  bəy  Hüseynzadə, 

Fərhad  Ağayev,  Cəlil  Məmmədquluzadə,  Cabbar  Məmməd zadə,  müəllim  Ayrıa 

Sultanova və b. idilər. 

Moskva  və  Sankt-Peterburqdan  görkəmli  ĢərqĢünaslar  S.R.Oldenburq, 

A.N.Samoy loviç,  M.P.Pavloviç,  P.N.Poppe  və  b.,  Berlin  və  Kildən  Radebolt 

Valter,  Menntsel  Teodor  Teodoroviç,  Türkiyədən  Mehmet  Fuad  Köprülüzadə  

qurultayın iĢtirakçıları idi. 

Qurultay  ərəb  əlifbasının  islahatı  və  latın  əlifbasının  qəbul  edilməsi, 

milli terminologiyanın yaradılması və türk d illi xalqlar üçün ədəbi dil, ana dilinin  

tədris metodikası, diyarĢünaslıq, türk dillərin in orfoqrafiyası haqq ında məsələləri 

mü zakirə etdi.  ÇıxıĢ edənlərin əksəriyyəti türkdilli  xalqlarda savadsızlığ ı tezliklə 

ləğv  etməyin  və  onları  yeni  mədəniyyətə  tez  alıĢdırmağın  mü mkün  yollarından 

biri kimi latın əlifbasına keçilməsinin  mühü m əhəmiyyətini vurğuladılar. Ancaq 

nümayəndələr  içərisində yeni əlifbanın tətbiq edilməsin in əleyhinə çıxıĢ edənlər 

də  var  idi.  Əleyhdarlar  içərisində  Baytursunovun  baĢçılığı  ilə  Qazaxıstan 

nümayəndələri  xüsusilə  seçilird ilər.  Ancaq  qurultay  Azərbaycanda,  digər 

respublika  və  vilayətlərdə  yeni  əlifbanın  tətbiqi  ilə  görülən  iĢlər  haqqında 

bəyanat verdi

75



1926-c ı  il  mart ın  7-də  Azə rbaycan  YTƏ  Ko mitəsi  yeni  ə lifbanı  qəbul 



etmiĢ  respublika  və  vilayətlərin  nümayəndələri  ilə  birlikdə  müĢavirə  keçird i. 

MüĢavirədə  Ġttifaq  miqyasında  bu  iĢi  tənzimləmək  üçün  vahid  mərkəzin  

yaradılması  məsləhət  olundu.  S.Ağamalıoğlu  (sədr),  F.Xocayev,  B.QulbəĢərov, 

M.A.Aytakov  və  baĢqalarının  daxil  o lunduğu  xüsusi  ko missiya  1927-ci  ilin  

iyununda  Bakıda  Yen i  Türk  Əlifbası  Ümu mĠttifaq  Mərkəzi  Ko mitəsinin  (YTƏ 

ÜMK)  təsis  plenumu  keçirilməsin i  təĢkil  etdi.  Həmin  plenu m  "Yen i  türk 

əlifbasını  həyata  keçirmək  üzrə  Ümu mĠttifaq  Ko mitəsi  haqqında  Əsasnamə" 

qəbul  edərək,  onun  hüquq  və  səlahiyyətlərini,  məqsəd  və  vəzifələrini 

müəyyənləĢdirdi.  Ümu mĠttifaq  Ko mitəsinə  Azərbaycandan  S.Ağamalıoğlu, 

T.Hüseynov,  M.Quliyev,  R.A xundov  və  H.Cəbiyevin  namizəd likləri  irəli 




Yüklə 5,21 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   223




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə