199
təsərrüfatı vəzifələrinin həllinə səfərbər etmək id i. N.Nərimanov qadın
nümayəndələrin i salamlayaraq, onlar müraciətdə demiĢdi: " Gözlərimiz önündə
görünməmiĢ iclas, eĢidilməmiĢ xəbər baĢ verir, daha doğrusu indiki qurultay ona
görə toplanmıĢdır ki, siz burada bütün acı və ehtiyaclarınızı, arzu və istəklərinizi
deyəsiniz və inqilabi höku mət bütün deyilənləri nəzərə alar, bütün arzu larınızı
yerinə yetirər"
110
.
Sovet hakimiyyəti, qadınlar arasında iĢ, ərzaq siyasəti və qadınların
ərzaq iĢində iĢtirakı, ana və uĢaqların mühafizəsi, Zaqafqaziya qadınların ın
vəziyyəti və xalq maarifi haqqında dinlənıniĢ məru zələr qadınlar üçün
mah iyyətcə tam aydın o lmasa da maraq la qarĢılandı. Qurultayın bəyannaməsində
deyilirdi: " Biz, qurultayın iĢtirakçıları yalnız höku mətimizin b izə göstərdiyi yolla
getməyə bir-birimizə söz veririk".
Qurultay qadınlar içərisində iĢ aparmaq məqsədilə təĢkilatçı-təlimatçılar
hazırlayan üçaylıq kurslar təĢkil etməy i qərara aldı. Bu iĢə Mərkəzi türk sovet
partiyası məktəbi böyük kö mək göstərdi. Ġlk mərhələdə Azərbaycan qadınları
içərisində iĢi əsasən qadın klubları və kəndli qadın guĢələri aparırd ı. Onlar
qadınlar üçün istehsalat və sənət emalatxanaları yarad ır, onlara istehsalat
vərdiĢləri, savad öyrədir, ali və orta tədris müəssisələrinə daxil olmaq üçün
hazırlay ır, ekskursiyalar, maraqlı mühazirələr və məsləhətlər təĢkil edirdilər. BaĢ
siyasi maarif idarəsi müsəlman qadın klub larının təĢkili üçün 1921 -ci ilin
noyabrında 10 mln manat ayırdı
111
.
Qadın klubları sovet hakimiyyətinin qanunların ın müsəlman qadınlara
izah edilməsində, əhalin in ən çox geridə qalmıĢ qadın təbəqələrinin
fəallaĢdırılması və özfəaliyyətinin oyanıĢında, onları Ģüurlu yaradıcı fəaliyyətə
cəlb etməkdə mühüm ro l oynayırdılar. Sovet ġərqində birinci qadın klubu 1920 -
ci ilin mayında Bakıda yaradılan Ə.Bayramov adına klub idi. Onun iĢində
respublikanın görkəmli qadın ictimai xad imləri Ayna Sultanova, Ceyran
Bayramova, Arifə Musabəyova, Xavər Qarayeva-ġabanova, Mina Cəfərova,
Gü larə Qədirbəyova, Xanımnaz Əzizbəyova, Klavdiya ĠĢkova, Höku mə
Məmmədova, Mələk-Nisə Orucova, Əminə Qasımova, Sona Cəfərova, Sara
Talıbova, Bəy im Rəcəbova, Gövhər A xundova, Fatma Hacıyeva, Xədicə
Babayeva, Zeynəb Rizvanova, Sona Sadıxova fəal iĢtirak etmiĢlər.
Klubda müsəlman qadınlar üçün əməli sənət məktəbi rolu nu oynayan
nümunəvi emalatxanalar yaradılmıĢdı. 1922-ci ildə klubun emalatxanasında 35,
yun-sap emalat xanasında 50, to xuculuq ema lat xanasında 20 müsəlman qadın,
üzləmə sexində 20 Ģagird qadın, ayaqqabı təmirində 25, kisə arteli
emalatxanasında 70 nəfər qadın iĢçi çalıĢırdı
112
.
Klubun nəzdində kitab xana, o xu zalı, d ram dərnəyi, xor və balet
qrupları var idi. 1923-cü ildə burada əl iĢi, tətbiqi sənət, toxuculuq, xalçaçılıq
200
üzrə ixtisaslı azərbaycanlı qadın ustalar hazırlamaq üçün respublikada birinci
sənət məktəbi açıldı. Artıq 1922-ci ilin aprelində 11 qəza və 6 rayon qadın klubu
var idi və qadınlar üçün 17 istehsalat arteli təĢkil edilmiĢdi
113
.
ZəhmətkeĢ qadınlar, xüsusilə Bakı Ģəhərinin fəhlə rayonlarının qadınları
hökumətə Məktubla müraciət edərək, onlar üçün klublar açmağı tələb edirdilər.
Balaxanı-Sabunçu rayon maarif Ģöbəsinin Respublika Xalq Maarif
Ko missarlığına göndərdiyi məktubda deyilirdi: "Rayonumuzun ən ucqar
guĢəsində klubun təĢkilini ço x mühü m fakt hesab edərək, bu təĢəbbüsü hərtərəfli
müdafiə etmək və dərinləĢdiımək lazımdır, belə ki, biliklərə coĢqun həvəs və
qadınların tam müəyyən inqilab i əhvali-ruhiyyəsi vardır"
114
.
Qadın klubları bütün Azərbaycan üzrə geniĢ yayıldı. Artıq 1926 -cı ilin
əvvəllərində 42 qadın klubu var id i. Onlardan səkkizi Bakı rayonlarında, on
səkkizi qəza Ģəhərlərində, on altısı isə kəndlərdə yerləĢirdi
115
. Klub üzvlərinin
sayı orta hesabla 50-dən 300 nəfərədək olurdu.
Beynəlxalq inqilab i fəh lə hərəkatının görkəmli xadimi Klara Setkin
qadın klublarının fəaliyyəti ilə 1924-cü ilin sonunda Bakıda tanıĢ olaraq, onları
yüksək qiy mətləndirmiĢ, "ġərq in inqilabçı qadın qüvvələrin in toplanıĢ
məntəqələri" adlandırmıĢdı"
116
.
Qadın klubları ilə eyni zamanda yerli sakin lərin təĢəbbüsü ilə kəndli
qadın guĢələri yaradılmıĢdı. Birinci belə guĢə 1924-cü ildə Zaqatala qəzasının
Qax kəndində açılmıĢdı. 1926-cı ilin əvvəlində isə onların sayı 16-ya çatmıĢdı.
117
Azərbaycan və eləcə də bütün Zaqafqaziya qadın hərəkatında,
qadınların həmrəy liy ində 1922-ci ilin may ında RK(b)P Zaqafqaziya ölkə
Ko mitəsinin qərarı ilə Bakıda keç irilən Zaqafqaziya qadınlarının I qurultayı
mühü m rol oynamıĢdı. Quru ltay Zaqafqaziyanın bütün regionlarında qadınlar
arasında iĢə yekun vurmalı id.
Qurultayın keçirilməsi yerinin seçilməsi təsadüfi deyildi. Qurultaya
qədər artıq Azərbaycanda ġərq qadınların ı arasında iĢ aparma sahəsində
müəyyən təcrübə toplanmıĢdı: nü mayəndə yığıncaqları aparıcı fəaliyyət
göstərirdi, xüsusi qadın klubları təĢkil edilmiĢdi. Azərbaycan qadın Ģöbələri
ətrafında 20 mindən artıq qadın birləĢ miĢdi. Bütün bunlar Zaqafqaziya qadınları
arasında iĢin quruluĢuna köklü təsir göstərirdi. Təsadüfi deyil ki, qurultayın
çağırılmasın ın təĢəbbüsçüsü AK(b)P MK-nın qadın Ģöbəsi idi.
Qurultayın çağırılması üzrə geniĢ təĢkilati iĢ aparılmıĢdı. Onun
hazırlan masında Ayna Sultanova, Klavdiya ĠĢkova, Viktoriya Tseytlin, Xavər
Qarayeva-ġabanova fəal iĢtirak et miĢdilər.
1922-c i il mayın 26-da Gürcüstan, Azərbaycan, Ermən istan, Dağıstan
respublikaların ın ucqarlarından zəh mətkeĢ qadınlar I Zaqafqaziya qurultayına