280
qadınlara savad öyrətməyə baĢladı. Məktəb ona Tibb institutunun tələbəsi olmaq
arzusunu həyata keçirməyə yol açdı.
1941-c i ilin fevralında yaĢlı əhali içə risində savadsızlığın hələ ta ma milə
ləğv edilməd iyini nəzərə alaraq "Savadsızlıq və azsavadlılığın ləğvinə dair
tədbirlər haqqında" xüsusi qərar qəbul edild i Qərarda göstərilird i ki,
Azərbaycanda savadsızlığın ləğvi 1942-ci ildə tam Ģəkildə baĢa çatdırılmalıdır
24
.
La kin 1941-c i ilin iyununda baĢlayan Böyük Vətən müharibəsi nəzərdə tutulan
planların həyata keçirilməsinə bir müddət mane oldu.
Müharibəyə qədərki illərdə savadsızlığın ləğvi sahəsində əldə edilən
nailiyyətlər maarifin, xalq ın ümu mi təhsil səviyyəsinin yüksəliĢinə, onun
mədəni-yaradıcılıq fəaliyyətinin in kiĢafına əsas yaratdı. Bu sahədə bütün iĢin
hakim Ko mmunist partiyasının direktiv orqanların əlində həddindən artıq
cəmləĢməsinə, nəticədə müəyyən amiranəliy in və məhdudluğun mövcudluğuna
baxmayaraq, ictimai təĢkilatların, konüllü cəmiyyətlərin və əhalinin qabaqcıl
hissələrinin savadsızlığın ləğvi iĢində fəal iĢtirakı nıühü m rol oynamıĢdı. Belə ki,
savadsızlığın ləğvi prosesi, sözsüz, sovetlər dövründə Azərbaycan xalq ının
təhsil, mədəniyyət sahəsində qazandığı in karedilməz uğurlarından biri idi.
Ümumi ibtidai təhsil. Xalq maarif ko missarı Ruhulla A xundov 1927-ci
ilin noyabrında AK(b)P-nin VIII qurultayında bəyan etdi: "Hesab edirik ki,
partiyamızın ü mu mi icbari pulsuz təhsil məsələsini qoymaq vaxtı gəlib
çatmıĢdır"
25
. Xalq Maarif Ko missarlığ ının hazırladığ ı ümu mi təhsilə keçilməsi
planı A zərbaycan MĠK-in III sessiyasında (1928-ci ilin fevralı)
26
təsdiq edild i.
Planda 1927/ 28-ci tədris ilindən baĢlayaraq on il müddətində ü mu mi icbari
ibtidai təhsilin həyata keçirilməsi nəzə rdə tutulmuĢdu. Bakıda və onun mədən-
zavod rayonunda, Salyan dairəsində
27
ibtidai təhsilin həyata keçirilməsinə 1928-
ci ilin payızında baĢlandı.
VI Ümu mazərbaycan Sovetlər qurultayı (1929-cu ilin apreli) d igər Ģəhər
və dairələrdə də ü mu mi təhsilin tətbiq edilməsin in zəruriliyin i qeyd etdi
28
.
30-cu il avqustun 29-da A zərbaycan Xalq Ko missarları ġurası ü mu mi
ibtidai təhsilin tətbiq edilməsi haqqında qərar qəbul etmiĢdi.
29
1930/ 31-ci ildən
bütün respublika üzrə hər yerdə beĢillik ibtidai məktəb kursu həcmində 8-9-10
yaĢlı uĢaqlar üçün ümumi məcburi ibtidai təhsilə keçilməsi nəzərdə tutulurdu.
Həmin tədris ilində ümu mi ibtidai təhsil Gəncə, Salyan, Zaqatala, Nu xa və
ġirvan, 1932/33-cü tədris ilində isə bütün qalan rayonlarda tətbiq edildi.
Beləliklə, ü mu mi ibtidai təhsil qanuni oldu. A zərbaycan hökuməti
ümu mi təhsilin həyata keçirilməsi üçün 22 mln 508 min manat ayırdı və
Q.Musabəyovun baĢçılığı altında respublika ko mitəsi yarandı. Ümu mi təhsilin
tətbiqini əhali rəğbətlə qarĢıladı. Xalq nümayəndələrinin fəal iĢtirakı ilə yalnız
1928-1932-c i illə rdə respublikada 214 yeni mə ktəb binası tikildi
30
.
281
Azərbaycanda ümu mi təhsilin həyata keçirilməsi yenə də kifayət qədər
pedaqoji kadrla rın, xüsusilə qadın pedaqoqların çatıĢma zlığı, a zərbaycanlı
qızların tədris ocaqlarına zəif gəlməsi kimi çətin liklərlə rastlaĢırdı,
Azərbaycanda qızların oğlanlarla birlikdə təhsil alması nəzərdə tutulduğuna
baxmayaraq, ilk va xt lar b ir sıra rayonlarda qızlarla dərslə ri ancaq qadın
pedaqoqlar aparma lı olurdular.
Ümu mtəhsil məktəblərin i yeni pedaqoji kadrlarla təmin etmək
məqsədilə II dərəcəli məktəblərin bazasında pedaqoji texn iku mlar açıldı. ġuĢa,
Gəncə və Nu xada müəllim hazırlayan yay kursları təĢkil edildi
31
.
Azərbaycanda ümumi təhsilin tətbiqi hər yerdə asan getmirdi, yenə də
bir sıra ucqar rayonlarda, xüsusilə kənd yerlərində bu tədbirə düĢmən münasibət
qalmaqda idi. Yeni quruluĢdan narazı olan bəzi qüvvələr geridə qalmıĢ
ünsürlərdən istifadə edərək məktəblərdə dərsləri pozur, kəndliləri uĢaqlarını
məktəbə buraxmamağa təhrik edir
32
, kənd müəllimlərinə mane olur, bəzi hallarda
isə onlara divan tuturdular, Zaqatala, Zəyəm, Nu xa və Balakəndə hətta
müəllimlərin öldürülməsi halları da baĢ vermiĢdi. Kənd müəllimini təqib lərdən
müdafiə etmək və ona normal iĢ Ģəraiti yaratmaq məqsədilə respublika höku məti
1931-c i il yanvarın 25-də Azə rbaycan SSR kənd müəllimləri üçün müvafiq Ģərait
yaradılmasın ı, onların hüquqlarının qorunmasın ı tə min edən xüsusi qərar da
qəbul etmiĢdi. Ancaq xalqın böyük əksəriyyəti ümu mi təhsilin gediĢinə baxıĢ
ongünlükləri və aylıqları, onun hər yerdə tezliklə baĢa çatdırılması üçün
"sosializm yarıĢı" və hamilik tədbirlə ri keçirirdilər. Ümu mi təhsilin gediĢinə
baxıĢ aylığı, məktəblərin təmiri ü zrə iməciliklər təĢkil ed ilir, xeyriyyə məqsədilə
keçirilən konsert və tamaĢalardan toplanan vəsait ümumt əhsil ehtiyacları üçün
sərf edirdi
33
. Kənd əhalisinə Bakı fəhlələri hərtərəfli kö mək göstərirdilər:
məktəblərin tikintisi üçün vəsait toplayır, tikinti materialları hazırlay ır, uĢaqlara
maddi yardım ed ird ilər. Ko mso mol bir ço x rayonlarda ü mu mi təhsilə hamilik
edirdi. Bu tədbirlər nəticəsində 1932/33-cü tədris ilində ibtidai məktəblərə
369536 nəfər, o cü mlədən, 88933 Azərbaycanlı məktəbli cəlb olun muĢdu.
Sonrakı dövrdə Azərbaycanda ümu mi ibtidai təhsil daha böyük vüsət
aldı. Maarifə yeni pul vəsaiti ayrıldı. Belə ki, 1937-ci ildə maarifin ehtiyaclarına
320377 min manat, 1940-cı ildə isə bu sahəyə 484900 min manat vəsait
ayrılmıĢdı. VIII Ümu mazərbaycan Sovetlər qurultayı (1935-ci ilin yanvarı)
zəh mətkeĢlərin vəsait və qüvvələrini səfərbər edərək məktəb tikintisini
geniĢləndirdi, məktəb binaların ı tutmuĢ idarə və təĢkilatlardan onları boĢaltmağı
tələb etdi.
Ġcraiyyə ko mitələri və kənd sovetləri partiya, həmkarlar, təsərrüfat
qurumları və ictimai təĢkilatlar maarif iĢinə fəal qoĢuldular. Beləliklə, təkcə
ikinci beĢillikdə Azərbaycanda 408090 Ģagird yeri olan 336 yeni məktəb binası