Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu

294 

 

Mirzə  Cəlil  MK  katibliyinə  yazdığı  məktubda  jurnalın  "Allahsız"  adlandırılmasına 

etiraz  edir  və  xahiĢ  edirdi  ki,  onun  keçmiĢ  xidmətlərini  nəzərə  alaraq  jurnalın  

davamına icazə versinlər

106

. 

Plenu m sənət adamlarının qarĢısında belə b ir  məsələ qoyurdu  ki, onlar 

öz yaradıcılıqlarında dinin tənqidinə geniĢ yer versinlər.  Hələ 1925-ci ildə çəkilən  

"Bismillah"  filmi  ən  yaxĢı  əsər  kimi  bu  illərdə  təbliğ  edilirdi.  Bu  çağırıĢa  cavab 

olaraq mətbuatda dini atəĢə tutan Ģeirlər də dərc o lunurdu. 

1929-1937-ci  illərdə respublikada bağlanmıĢ külli  miqdarda  məscid, kilsə 

və s. dini obyektlərin tikililəri əksər hallarda məktəb, klub və ya anbar kimi istifadə 

edilirdi.  30-cu illərin sonlarında Azərbaycanda 20 məscid formal fəaliyyət göstərirdi 

ki, onların bəziləri müharibədən sonrakı illərdə də aç ıq id i. 

Bu  illərdə  Bakıda  Bib iheybət  məscidi  və  Əmircanda  ġəmsi  Əsədullayev 

məscidi,  müsəlmanların  etiqad  etdiyi  onlarla sitayiĢ  yerləri  və  pirlər,  Ağ  Ģəhərdə 

ġibayev  kilsəsi  və  Serkovnı  küçədə  (indiki  Vidadi  küçəsi)  donanma  kilsəsi, 

müqəddəs Məryəm katolik kostyolu, bir çox baĢqa məbədlər bağlanmıĢ, Suraxanı 

atəĢgah məbədi baxıms ız qalmıĢdı

107.

 

Əsrin əvvəllərində açılmıĢ və həm də müsəlman neft maqnatlarının pulu 

ilə  tikilmiĢ  Aleksandr  Nevski  soboru  -  35  il  "Təzə  pir"  məscidi  ilə  dinc-yanaĢı 

fəaliyyət  göstərən  "Qızıllı  kilsə"  1935-ci  ildə  dağıdılaraq,  din  üzərinə  total 

basqının qurbanı olmuĢdu. 

ġərqdə  məĢhur  olan  Bibiheybət  məscidinin  taleyi  də  acınacaqlı  idi.  Bu 

əzəmətli  dini  tikili  hələ  on  doqquzuncu  əsrin  ortalarında  inĢa  edilmiĢdi  və 

səkkizinci Ģiə imamı Həzrəti  Rzanın bacısının qəbri burada olduğundan dindarlar 

ona xüsusi ehtiram bəsləyirdilər. Baharda və payızın əvvəllərində bütün Qafqazdan 

buraya çoxlu zəvvar gəlirdi. Bu Ġslam ocağı və ġərq memarlığının incilərindən biri 

1936-cı ildə Bağırovun göstəriĢi ilə partladılmıĢdı

108

. 

Məscid  və  kilsələrin  bağlanması,  dini  tikililərin  sökülməsi  ilə  eyni 

zamanda ruhanilər də ağır təqiblərə məruz qalırdılar. 1936-cı illə müqayisədə 1937-

ci ildə bütün respublika ü zrə ―əksinqilabi" hərəkatlarda ittihamla həbs edilənlərin 

sayı artmıĢdı. 

Azərbaycanda  repressiyaların  ən  q ızğ ın  dövrü  1937-1938-c i  illə rə  

təsadüf edir. Azərbaycan keçmiĢ tttifaqın o biri respublikalarından daha çox  zə rər 

çəkmiĢdi.      1934-1938-ci    illərdə    A zərbaycanda  nəfər  repressiyaya  məru z 

qalmıĢdı  ki, onların arasında din  xad imləri də az deyild i

109

. Repressiyaya məru z 

qalanlar  və  güllənənlər  arasın  da  Quranı  Azərbaycan  dilinə  ilk  tərcü mə 

edənlərdən biri,  83 yaĢlı  Bakı qazısı Mir Məhəmməd  Kərimağa da var  id i

110

 O, 

Nargin adasında qətlə yetirilmiĢdi. 

Beləliklə,  20-ci  illərin  əvvəllərində  sovet  hakimiyyəti  tərəfindən 

"təntənə"  ilə  elan  ed ilən  v icdan  və  din  azadlığı  iĢdə  heçə  endirilirdi  və  bu, 

---

295 

 

mah iyyət  etibarilə,  əslində,  xalq ı  öz  mənəvi  kökləri  və  ənənələrindən  ayırmaq  

cəhdindən baĢqa bir Ģey deyildi. 

Lakin  xalqı  ö z  mənəvi  köklərindən  ayırmaq  cəhdi  baĢ  tutmadı. 

Azərbaycan  xalqı  ö zünün  tarixinə,  mənəviyyatına  bağlılığ ı  sayəsində  bu  illərin  

ağır sınağından çıxa, "ideolo ji" məngənəsindən xilas ola bildi. 

 

§ 2. ALĠ VƏ ORTA TƏHS ĠL. MĠLLĠ MÜTƏXƏSSĠS 

KADRLARIN HAZIRLANMAS I. ELMĠN ĠNKĠġ AFI 

 

Ali  və  orta  ixtisas  təhsilinin  yeni dən  qurul ması.  Azərbaycanın  yeni 

iqtisadi  və  mədəni  inkiĢafı  mü xtəlif  sahələrdə  yüksəkixtisaslı  mütəxəssislər 

hazırlan masın ı  Ģərtləndirirdi.  Ali  və  orta  ixtisas  təhsilli  mütə xəssislər  arasında 

milli  kadrla r  olduqca  az  id i.  1929-cu  ildən  baĢlayaraq  Azərbaycanda  xüsusən 

fəhlə  və  kəndli  təbəqələrindən  yeni  mütəxəssis  kadrlar  hazırlan masına  diqqət 

gücləndi. Partiya ali təhsil  müəssisələrində, ali texniki  məktəb və texn iku mlarda 

proletar  "özəyini"  artırmaq  yolu  ilə  öz  "sosialist  ziyalısını"  yaratmaq  vəzifəsini 

qoymuĢdu. Azərbaycanda həmçinin fəhlə və ə mə kçi  kəndlilər  içərisindən  xüsusi 

qəbuletmə həyata keçirilir, bu zaman yerli  millətlərin nü mayəndələrinə,  partiya, 

sovet  və  həmkarlar  iĢi  məktəbin i  keçmiĢ  ko mmunistlərə  və  ko msomolçu lara 

üstünlük verilir, onlar üçün əlveriĢli maddi və mənəvi Ģərait yarad ılırd ı. 

Beləliklə,  A zərbaycanda  ali  təhsil  müəssisələrinin  yenidən  təĢkilinə 

baĢlandı.  Respublikada  neftçi  kadrlara  kəskin  ehtiyac  duyulurdu.  Yeganə  ali 

texn iki  təhsil  müəssisəsi  olan  Azərbaycan  Polite xn ik  Ġnstitutu  (indiki 

Azərbaycan  Texniki  Universiteti)  1921-1929-cu  illərdə  cəmi  71  mühəndis 

hazırlamıĢdı".  Neft  sənayesinin  yüksək  inkiĢaf  sürəti  ilə  müqayisədə bu heç  də 

kifayət deyildi. Azərbaycan Xalq  Ko missarları  Soveti   1930-cu  il  iyulun   19-da 

"Azərbaycan  SSR  ali  və  ali  texn iki  məktəblərin in  yenidən  qurulması  və 

rayonlaĢdırılması  və  onların  müvafıq  təsərrüfat  orqanları  və  xalq  

ko missarlıqlarının  sərəncamına  verilməsi  haqqında"  qərar  qəbul  etdi

112

. 

Politexnik  Ġnstitutunun  texnologiya  fakü ltəsindən  iki  müstəqil  fakü ltə  neft-

mədən  və  geologiya-kəĢfiyyat  fakü ltələri  ayrıldı.  Mühəndis-inĢaat  fakültəsi 

müstəqil ĠnĢaat Ġnstitutuna çevrildi, re lssiz yollar Ģöbəsi bazasında is ə avtomobil 

yolları  fakültəsi  təĢkil  o lundun.

113

  Polite xnik  Ġnstitutu  Neft  Ġnstitutuna  (indiki  

Azərbaycan Neft Akademiyası) çevrild i. 1929-cu ildə isə Politexn ik Ġnstitutunun 

kənd  təsərrüfatı  fakültəsi  bazas mda  Gəncədə  Kənd  Təsərrüfatı  Ġnstitutu  (indiki 

Azərbaycan  Kənd  Təsərrüfatı  Akademiyası)  təĢkil  olundu.  Ġrriqasiya  və  su 

nəqliyyatı Ģöbələri bazasında Zaqafqaziya Pamb ıqçılıq Ġnstitutu yaradıldı.  

Azərbaycan  Dövlət  Universiteti  (A DU)  də  əsaslı  yenidənqurmaya 

məruz  qald ı.  ADU-nun  tərkibində  bir  neçə  müstəqil  institut  ayrıldı.  Tibb 

---