Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sənayenin digər sahələrinin bərpası.
110
Sənayenin elektrikləĢdirilməsi zaman ı mədənlərə xüsusi diqqət yetirildi. Bibiheybət, Suraxan ı, Sabunçu mədənlərində yeni elektrik motorları quruldu. Mədənlər 1920/21 -ci ildə 765 ədəd 228 ,1925/26-c ı I il sentyabrın sonunda isə 3371 ədəd elektrik motoru almıĢdı 229
və beləliklə , mədənlə rdə iĢlənən bu xar enerjisi ucu z e lektrik enerjisi ilə əvəz edildi. Artıq 1925-c i ilin sentyabrında Azərbaycanda hasil edilmiĢ bütün neftin 87,1 faizi elektrik enerjisi ilə çıxarılmıĢdı. 1928-ci ilin əvvəllərində istismarda olan neft quyuların ın 96,1 faizində ele ktrik motorları iĢləyirdi 231
. SəmərələĢdirmənin gediĢində Azərneftin təsərrüfatı inkiĢaf edir, qaz istehsalı və istifadəsi artırdı. Neftin bu xarlan ması və qaz a xının ın qarĢısını a lmaq üçün neft quyularının qapalı istismarına baĢlandı. Ġnqilaba qədər qaz ancaq qaz quyularından hasil edilirdi, sovet dövründə isə əsas yeri fontan quyularından püskürən qaz tuturdu. Bunun sayəsində qaz istehsalı 1920/21-ci ilə nisbətən 1925/26- cı
ildə yeddi dəfədən ço x artdı. Texn iki yenidənqurma neft hasilatını da 1927/28-c i ildə xey li art ıraraq onu 7 milyon 573,8 tona, baĢqa sözlə 1913-cü il səviyyəsinin 102,6 faizinə çatdırmağa imkan verd i 232 .
tona qaldırdı 233
. Neft sənayesinin bərpa edilməsində xid mətlərinə görə 1925 -ci ilin may ında Azərbaycan MĠK Rəyasət Heyəti 16 nəfər Bakı neftçi - fəh lə və mühəndisini A zərbaycan SSR-in Qırmızı Bayraq ordeni ilə təltif etdi. On ların arasında Sabunçu çilingəri DadaĢ Dəmir oğlu, Bibiheybət tormo zçusu Qara Mirzə Sadıq, Suraxanı qazmaçısı Qaflan, neftayırma fəhlələri Oskokin və Əli Xudat, Ramana dülgəri Vavilov, Binəqədi maĢinisti Rakov, mühəndis MA.KapelyuĢnikov var idilər 234 . Eyni zamanda SSRĠ MĠK-in qərarı ilə Azərneftin 11 rəhbər iĢçisi, o cümlədən Azərneftin rəisi A.P.Serebrovski, onun müavin i M.V.Barinov və F.A.Rüstəmbəyov da Qırmızı Əmək Bayrağ ı ordeni ilə təltif olundular 235
. SSRĠ M ĠK F.A.Rüstəmbəyova xüsusi müraciətlə qeyd edirdi ki, o, "Respublikalar Ġttifaqının neft təsərrüfatın ın xeyli yaxĢ ılaĢdırılmasına səbəb olmuĢ buruq qazıma, neft çıxarılması və emalın ın səmərələĢdirilməsi iĢinin yorulmaz rəhbəri, dövlət maraqların ın və Azərneftin maliyyə qüdrətinin dəyanətli və ardıcıl qoruyucusudur" 236 .
nin xalq təsərrüfatı üçün çox əhəmiyyətli id i. 1925-ci ildə neft sənayesinin məhsulu ZSFSR sənayesinin bütün ümumi məhsulunun yarısını təĢkil ed ird i. Ölkənin baĢlıca yanacaq bazası olan Bakı bütün Ġttifaqda istehsal olunan neftin 67 fa izin i verird i 237 .
111
Bakı neft mədənlərinin d irçəldilməsi nəinki bütün ölkəni duru yanacaqla təmin etməyə, eyni zamanda külli miqdarda gəlir gətirən neftin ixracının fasiləsiz artmasına imkan yaratdı. 1924/25-ci ildə Bakı neftin in ixracı 1913-cü ildəki səviyyəni ötdü. Neft məhsullarının ixracı ö z xüsusi çəkisinə görə SSRĠ-nin ümu mi ixracatında birinci yeri tuturdu 238 . Yalnız 1924/25-ci ildə neft ixracından əldə edilən 65,4 mln manat xalis gəlirin 239
38,5 mln manatı A zərbaycan neftinin payına düĢürdü 240 .
respublikanın ehtiyacı üçün cüzi "pay" ayrılırd ı. Belə ki, 1923-3 ildə Azərbaycan SSR XKS-nin sərəncamında qalan və respublika büdcəsinə daxil o lan neft fondu neft istehsalının cəmi on faizini təĢkil edirdi 241 . Azərbaycanın neft məhsullarının satıĢından əldə
edilən gəlirdən respublika büdcəsinə ayrılan payın azlığı onun xalqına qarĢı ədalətsizlik idi. N.Nərimanov Moskvaya göndərdiyi məktub və teleqramlarında dəfələrlə belə vəziyyətin dəyiĢməsini tələb etmiĢ, hər vasitə ilə
respublika büdcəsinə ayrılan məbləğin artırılmasına çalıĢmıĢdı 242
, Lakin bu məsələlərin həllinə Azərneftin Ģovinist ruhlu rəhbərliyi heç bir maraq göstərmir, əksinə bir növ mane olurdu. N.Nərimanov A.P.Serebrovskinin diktator, amirlik hərəkətlərini tənqid edərək göstərirdi ki, o, "Azərnefti monarxiyaya çevirmiĢdir" 243 . A.Serebrovskinin və onun silahdaĢlarının ayrı-seçkilik yaradan rəhbərlik xətti Azərbaycan neftçilərinin çox vaxt haqlı narazılığına səbəb olsa da, Mərkəzi də təmin etdiyi üçün dəyiĢməz qalırdı.
ixtiyarında olan sənaye sahələrinin bərpası 1926/27-ci ildə əsasən baĢa çatmıĢdı. Dağ-mədən sənayesi həyata qaytarılmıĢ, Gədəbəy misəritmə zavodu, Çirakidzor kükürd-kolçedanı mədəninin fəaliyyəti geniĢlənmiĢdi 244 . Naxçıvan duz mədənlərində istehsal prosesi me xanikləĢdirilmiĢ 245
, duz çıxarılmasının 1921-ci ildəki 222,8 min pud göstəricisi 1926-cı ildə 1 milyon 800 min puda qədər artmıĢdı 246 .
zavodu bərpa olunmuĢ, hər ay neft sənayesi üçün zəruri olan 20 min çəllək sement verməyə baĢlamıĢdı 247 .
beĢ baramaaçma zavodu iĢləyirdi 248
. Eyni za manda 1925/26-cı ildə 33 min adamın çalıĢdığı xırda kustar istehsalı da bərpa olunurdu. Kustar sənaye məhsulu artaraq 30 milyon manat dəyərinə çatdı 249 . Bununla belə xırda kustar istehsalının kooperativləĢdirilməsi üçün görülən tədbirlərin əhəmiyyəti də az olmadı. 1924-cü il iyunun 17-də hökumətin dekreti ilə xirda kustar istehsalçılara birlik, Ģirkət və artellərdə birləĢmək hüququ verildi 250
. 1925-ci il sentyabrın 30-da Azərbaycan SSR Ali Ġqtisadi AXTġ yanında Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|