Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu



Yüklə 5,21 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə81/223
tarix17.09.2017
ölçüsü5,21 Mb.
#420
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   223

167 

 

Ermənistanın  daĢnak  təcavüzkarlığ ının  azğınlığın ı  regiondakı  ərazi 



mübahisələrini" ö zlərin in qərəzli mənafeləri üçün hiyləgərliklə istifadə edən həm 

Qərb  imperialistlərinin,  həm  də  Moskva  siyasətçilərinin  ikili  siyasəti  ilə  izah  

etmək olar. Məlu m o lduğu kinıi, hələ  Ermənistanda sovet hakimiyyəti qurulana 

qədər  orada  RSFSR-in  səlahiyyətli  nü mayəndəsi  (B.V.Leqran)  var  id i.  Yeri 

gəlmiĢkən  qeyd  edək  ki,  mayda  Qızıl  ordu  hissələri  Qarabağa  daxil  olanda 

Moskvada  daĢnak  hökumətin in  və  Sovet  Rusiyasının  nümayəndələri  arasında 

danıĢıqlar  baĢlanmıĢdı.  Maraq lıd ır  ki,  elə  həmin  vaxt  Fransa  Xarici  ĠĢlər 

Nazirliyin in  Gürcüstan  hökumətinə  göndərdiyi  məktubda  bildirilirdi  ki, 

Gü rcüstan  hökumətinin  öz  ö lkəsinin  müstəqilliy ini  qoruyub  saxlamaq  üçün 

göstərdiyi  səyləri  qraf  Kerzon  qiy mətləndirir  və  "silah  və    sursat  çatdırılması 

barədə Ermənistan respublikası  ilə dostluq saziĢinə gəlməsini b ild ikdə  məmnun 

qalmıĢdır".  Məktubda  daha  sonra  deyilird i  ki,  "silah  təchizatı  haqqında 

Ermənistanın hakimiyyət orqanları ilə saziĢ əldə olun muĢdur"

151


1920-c i il iyulun 10-da AK(b )P MK bürosu XI Qızıl ordu siyasi Ģöbəsi 

nümayəndələrin in  və  B.V.Leqran ın  iĢtirakı  ilə  Qarabağ  partiya  təĢkilatın ın 

rəhbərlərindən  biri  olan  A.N.Karakozovun  məruzəsini  din lədi.  Məru zəçi 

Qarabağ  məsələsində  ingilis  imperialistlərin in  ikili  siyasət  yeritdiklərin i 

söyləyərək  dedi  ki,  Qarabağ  kommun istləri  "Qarabağın  Azərbaycana 

birləĢdirilməsini  zəruri"  sayırlar,  "erməni  kəndləri  Ermən istanın  tərkibinə  daxil 

olmaq  istəmirlər,  hazırda  müsəlman  və  erməni  h issələrin in  birləĢ məsi  baĢ 

verir"

152


Elə  həmin  gün  Azərbaycan  Ġnqilab  Komitəsinin  sədri  N.N.Nərimanov, 

RK(b)P  Qafqaz  bürosunun  üzvü  B.Mdiyani,  AK(b)P  MK  üzv ləri  A.Ġ.M ikoyan, 

V.NaneyĢvili,  XI  Ordu  HĠġ  ü zvləri  Vesnik,  Levandovski,  Mixaylov  RK(b)P 

MK-ya  mü raciət  göndərdilər:  "Zəngəzur  və  Qarabağ  məsələsi  barəsində  vahid 

rəyimizi  biz  MK-ya  çatdırmağı  özü mü zə  borc  bilirik.  Bu  məsələnin  həlli 

Ermənistanla  danıĢıqlarda  aralıq  məsələ  kimi  nəzərdə  tutulur  və  Qafqazda 

inqilab ın  mənafeyinə  ziddir...  ġərqdə  Azərbaycandan  möhkə m  mərkəz  və  sinfi 

inqilab  mənbəyi  yaratmaq  əvəzinə,  onu  Qızıl  ordunun  himayəsində  olan  və 

ermənilərə  və  gürcülərə  paylaĢdıran  məzlu ma  çevirməmək  naminə  biz  Qarabağ 

və Zəngəzur məsələsində Mərkəzi tərəddüd etməkdən çəkindiririk"

153


1920-c i  il  iyulun  15-də  AK(b)P    N.Nə rimanovun,Q.K.Orconikidzen in, 

Y.D.Stasovanın,  M.D.Hüseynovun,  D.X.Bünyadzadənin,  A.Ġ.M ikoyanın,  XI 

Ordu  Hərbi  Ġnqilab  ġu rası  nümayəndələrinin  və  B.V.Leqranın  iĢtirakı  ilə 

Ermənistanla  sülh  haqqında  məsələni  mü zakirə  edərək  qərara  aldı  ki,  "Qara bağ 

və Zəngəzur Azərbaycana birləĢdirilməlid ir"

154



RSFSR-in  xalq  xaric i  iĢlər  ko missarı  G.V.Çiçerin 1920-c i  il iyulun  19-



da  Ermənistanın  xarici  iĢlər  nazirinə  göndərdiyi  xüsusi  teleqramda  "Ermənistan 


168 

 

ilə  A zərbaycan  arasında  mübahisəli  yerlərin  Rusiya  hiss ələri  tərəfindən 



tutulmasının"  səbəblərini  izah  edərkən  "dinc  dostluq  münasibətləri  haqqında 

müqavilə"  bağlamaq  üçün  B.V.Leqran ın  Yerevana  səfər  edəcəyini  xəbər 

vermiĢdi

155


1920-c i  il  avqustun  10-da  Yerevanda  RSFSR  ilə  daĢnak  hökuməti 

arasında  bağlanmıĢ  müqaviləyə  əsasən  Sovet  Rusiyası  Ermənistanın 

istiqlaliyyətini  və  müstəqilliyini  tanıdı.  Müqavilədə  Qarabağ,  Zəngəzur  və 

Naxçıvan  "mübahisəli  vilayətlər"  elan  olunur  və  göstərilird i  ki,  "sovet 

qoĢunlarının  mübahisəli  əraziləri  tutması  ilə  Ermənistan  Respublikasının  və  ya 

Azərbaycan SSR-in həmin ərazilərə hüquqları haqqında məsələ bəri baĢdan həll 

edilmir"


156

Beləliklə,  Qarabağ  və  Zəngəzur  mü xtəlif  partiya  qüvvələri  və  siyasi 



qüvvələr arasında mübarizə  meydanına çevrildi  ki, bu da ilk növbədə bir-biri ilə 

iqtisadi  tellə rlə  bağlı  o lan  erməni  və  a zərbaycanlı  əhalinin  həyati  mənafelə rinə  

zidd  idi.  Belə  ki,  dağlıq  hissədə  yaĢayan  ermənilər  yayda  düzən  Qarabağa 

enərək,  taxıl  biçinində  iĢləyir,  müəyyən  əlavə  qazanc  əldə  edirdilər,  düzən  

ərazidə yaĢayan maldar azərbaycanlılar  isə əzəldən doğma torpaqları  Qarabağın  

dağlıq hissəsindəki və Zəngəzurdakı yaylaqlarsız  keçinə bilmird ilər.  Qarabağ və 

Zəngəzuru, ta qədimdən, heç bir təsərrüfat əlaqələri olmayan Ġrəvanla deyil, Bakı 

ilə  rahat  yollar  birləĢdirirdi,  Qarabağ  və  Zəngəzur  kəndlilərinin  böyük  hissəsi 

Bakın ın  neft  mədənlərində  özlərinə  dolanıĢıq  tapırdı.  Azərbaycan  ərazisinin  

daĢnak  quldurlarından  və  Ġrəvan  emissarlarından  təmizlən məsi  ilə  Qarabağın  

ermənilər  və  azərbaycanlılar  yaĢayan  hissələrinin  siyası  və  iqtisadi  vahidliyə 

çevrilməsi  prosesi  baĢ  verirdi.  A zərbaycanın  partiya  və  sovet  orqanları 

Qarabağın  dağlıq  hissəsinin  ermoni  və  zərbaycanlı  əhalisi  ilə  bağlı  məsəlonin  

düzgün  həll  olun masına  mühüm  əhəmiyyot  verirdilər.  Bu  məsələ  mü xtəlif 

partiya və döv-lət səviyyələrində dəfolərlə  müzakirə edilmiĢdi.  Həmin mü zakirə-

lərdə  tez-tez  cürbəcür  fikirlər  və  təkliflər  səslənirdi.  Fikirlər  müba-rizəsinin  

kəskin ləĢməsini  və  məsələnin  mü rəkkəbliyin i  nəzərə  alaraq,  onun  tezliklə  həll 

olunması  üçün  bütün  mümkün  tədbirlori  görməyə  çalıĢırdılar.  Zaqafqaziyada 

sovet  hakimiyyəti  qurulduqdan  sonra  üç  sovet  respublikasının  ərazi  məsələləri 

ilə  yaxından  məĢğul  olmaq  mü mkün  oldu.  1921-ci  ilin  mayında  RK(b)P  MK 

Qafqaz bürosu Zaqafqaziya respublikaları arasında sərhədləri  müəyyənləĢdirmək 

üçün  S.M.Kirovun  sədrliyi  ilə  bu  respublikaların  nümayəndələrindən  ibarət 

ko missiya yaratmağ ı qərara ald ı. 

1921-c i ilin iyununda, ərazi  məsələlərinin yüksək səviyyədə müza kirəsi 

ərəfəsində  daĢnaklar  Ermən istan  və  Azərbaycanın  bir  sıra  sərhədyanı 

rayonlarında,  xüsusən  Zəngəzurda,  Qarabağın  dağlıq  hissəsində  qiyam  təĢkil 

edərək  "Qərbi  Ermənistan"  qaçqınların ı  da  ona  cəlb  etdilər.  Erməni  qoĢunları 



Yüklə 5,21 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   223




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə