Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
169
"YaĢasın Ermənistanın ayrılmaz h issəsi olan Sovet Zəngəzuru!" Ģüarı ilə guya sovet hakimiyyətini möhkəmləndirmək uğrunda mübarizə adı altında Zəngəzurun içərilərinə soxularaq ço xlu kəndi ələ keçird ilər. Bundan əvvəl, hələ 1921-c i ilin fevra lında daĢnaklar Zəngə zur, Na xç ıvan, Böyük Vedi rayonlarında zəh mətkeĢlər arasında qırğın törətmiĢ, Qazax rayonunun dərələrində gün ahsız azərbaycanlı, ermən i və gürcü sakinlərinin qanı tökülmüĢdü. DaĢnaklar Zəngəzuru Njde, Ruben paĢa kimi avantürist cəlladların və digər quldur xmbapetlərin yuvasına çevirmiĢdilər. Bu təcavüzkar əməllər nəticəsində Qarabağın dağlıq hissəsində çox ağır vəziyyət yaranmıĢdı. Belə ki, N.N.Nərimanovun AK(b)P MK p lenumunda (1921-ci il, 5 fevral) dediyi kimi, 1200 ermən i ko mmunisti, onlara verilmiĢ tüfəng və patronları da götürüb, daĢnakların tərəfınə keçmiĢ, demək olar, bütün inqilab komitələri ləğv edilmiĢdi 157 . 1921-ci il ma rtın 7-də Azərbaycan Ġnqilab Ko mitəsi plenumunda N. N.Nərimanov məh z o vaxt Qarabağ məsələsini Azərbaycan Ġnqilab Ko mitəsində aĢağıdakı qaydada həll etməy i təklif etdi: "Azərbaycan Ġnqilab Ko mitəsi bu cəbhəni ləğv etməy i zəruri sayır və Hərbi Ko missarlığa əmr verilir ki, bu istiqamətdə tədbirlər görsün" 158 .
MK Qafqaz bürosunun plenumu daĢnakların Zəngəzurdakı qrup laĢmasının tezliklə ləğv olun ması haqqında qərar qəbul etdi və "taktiki mü lahizələri" əsas tutaraq, erməni hökumətinə bir vəzifə olaraq tapĢırdı ki, öz bəyannaməsində Dağlıq Qarabağın Ermənistana guya məxsus olduğunu göstərsin. 1921-ci il iyunun 19-da Ermən istan SSR höku məti XKS sədri A. Myasnikovun və XKS- nin bütün üzvlərinin imzaladıq ları bəyannamə ilə mətbuatda çıxıĢ edərək, Dağ lıq Qarabağı "Ermənistanın ayrılmaz hissəsi" elan etdilər" 159
. Ġyunun 30-da Ġrəvanda "Qərbi Ermən istandan" olan ermənilərin geniĢ mitinq ində "YaĢasın sovet Zəngəzuru və Qarabağı! YaĢasın bütün zəh mətkeĢ ermənilərin sosialist respublikası!" Ģüarı ilə qətnamə qəbul olundu 160 .
ilk iclasda Ermənistanın nümayəndəsi Bekzadyan "Zaqafqaziyanın in zibati bölgüsünün ədalətsiz olduğunu" vurğulayaraq, "ümumi həmrəylik, birdəfəlik ən səmimi, dostcasına qarĢılıq lı münasibətlər yaratmaq naminə, müəyyən ərazi güzəĢtləri etməyi, ö zü də erməni əhalisinin yığcam yaĢadığı rayonlarda güzəĢtlər etməyi təklif etdi. O, eyni zamanda bildirdi ki, Stalin Moskvada onunla və Myasnikovla söhbət zamanı "bu fikrə tamamilə Ģərik çıxmıĢdır". Azərbaycan və Gürcüstan nümayəndələri hər hansı ərazi güzəĢtlərinin yolverilməz olması barədə əks təkliflə çıxıĢ etdilər. S.M.Kirov onları dəstəklədi. Ġclas qızğ ın keçirdi, məsələləri nizama salmaq üçün sonrakı iclaslarda Q.K.Orconikid ze və baĢqa partiya xadimləri çıxıĢ etdilər. Bununla belə 170
mübahisə həll olun madı və RK(b)P MK. Qafqaz bürosunun mü zakirəsinə verild i. Bu arada Ermənistan SSR höku məti A.Mravyanı "Dağlıq Qa rabağda" özünün fövqəladə müvəkkili təyin etdi və iyunun 25 -də o, Yevlax stansiyası vasitəsilə Qarabağa gəlmək üçün Tiflisdən yola düĢdü. Ancaq N.Nərimanov (Ə.H.Qarayev vasitəsilə) Mravyandan tələb etdi ki, məsələni aydınlaĢdırmaq üçün Bakıya gəlsin. Mravyan Bakıya gəlməyə razı olmad ı və elə həmin gün Orconikid zeyə qasidlə məktub göndərərək, "Dağlıq Qarabağ" məsələsinin həllini sürətləndirməy i xah iĢ etdi. Ġyunun 26-da Q.K.Orconikid ze və S.M.Kirov Tiflisdən N.N.Nərimanova təcili teleqram göndərərək, Qarabağ haqqında məsələnin həlli üçün dərhal AK(b )P Siyasi Bürosunu və Azərbaycan SSR Xalq Ko missarları Sovetini toplamağı xahiĢ etdilər. Eyni zamanda onlar özlərinin rəyini də bildird ilər - məsələn i həll edərkən belə bir prinsipi rəhbər tutun: "Heç bir erməni kəndi Azərbaycana birləĢdirilməməlid ir, heç bir müsəlman kəndini də eyni Ģəkildə, Ermənistana birləĢdirmək olmaz" 161
. 1921-c i il iyunun 27-də N.N.Nə rimanov Q.K.Orconikid zeyə və A.F.Myasnikova bu məzmunda teleqram göndərdi: "Qarabağ cəbhəsinin mövcudluğu ilə bağlı o lan cürbəcür siyasi mü lahizələrə görə və "Dağlıq Qarabağ" haqqında məsələ yalnız Ermənistan Hərbi Ġnqilab ġu rası tərəfindən həll edildiy inə, bu məsələyə hələ Xalq Ko missarları Sovetində baxılmadığ ı üçün və indi də baxılmadığına görə Azərbaycan Xalq Ko missarları Soveti yekdilliklə belə hesab edir ki, yol. Mravyanın "Dağlıq Qarabağda" Ermən istanın fövqəladə müvəkkili kimi peyda olması ço x böyük siyasi və taktiki səhvdir. Bunu nəzərə alaraq, A zərbaycan Xalq Ko missarları Soveti yol. M ravyanın tczliklə geri çağırılmasın ı xahiĢ edir" 162
. Ġyunun 27-də Mravyan Qarabağdan geri çağırıld ı. Elə həmin gün AK(b)P MK-nın Siyasi və TəĢkilat bürosu Tiflisdəki ko missiyanın iĢi ilə əlaqədar Azərbaycanın Ermənistanla sərhədləri haqqında məsələni mü zakirə edərək, "Dağlıq Qarabağın Azərbaycandan Ģəksiz iqtisadi asılılığ ına görə" Dağlıq Qarabağ məsələsi haqqında Bekzadyanın təklifin i qeyri -məqbul saydı. Ona görə "erməni və türk əhalisinin yaĢadıqları yerləri in zibati və iqtisadi məqsədəuyğunluq baxımından müvafiq surətdə Ermən istana və Azərbaycana birləĢdirmək" təklifı də h iyləgər erməni manevri kimi rədd olundu. Qarabağın dağlıq hissəsindəki vaxtilə ermənilər məskunlaĢdırılmıĢ kəndlərin verilməsi əslində Qarabağ ərazisinin böyük bir hissəsinin Ermən istana birləĢdirilməsi demə k olard ı. Görünür, bunu nəzərə alaraq AK(b)P M K "məsələnin yeganə həlli erməni və azərbaycanlı kütlələrin sovet quruculuğu iĢinə geniĢ surətdə cəlb edilməsi ola bilər" cavabını vermiĢ və N.N.Nərimanova bu fıkri Tiflisə çatdırmağı tapĢırmıĢdı 163
. Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|