Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
171
N.N.Nərimanov Tiflisdə birbaĢa xətdə M.D.Hüseynova bildirdi kı, "məsələ yalnız bu səpkidə həll edilməlidir, əks halda Xalq Ko missarları Soveti məsuliyyəti öz üzərinə götürmür" 164 .
Qarabağ haqqında N. N.Nərimanovla birbaĢa apardığı danıĢıqlar barədə M.D.Hüseynovun məlu matın ı din ləyərək, respublikaların sərhədlərinin müəyyənləĢdirilməsi" məsələsinə dair RK(b)P MK Qafqaz bürosunun təcili plenumunu çağırmağı qərara alır, N.N.Nərimanov və M.F.Myasnikovun də rhal Tiflisə yola düĢmələrini onlara təklif edir 165
. 1921-c i il iyulun 4-də RK(b )P MK Qa fqaz bürosu plenumunun iclasında büronun səkkiz üzvünün (Orconikid ze, Maxarad ze, Nərimanov, Myasnikov, Nazaretyan, Kirov, OraxelaĢvili, Fiqatner) və RK(b )P MK ü zvü Stalin in, ko mso molun Qafqa z bürosunun katibi Breyt manın və Gürcüstan KP MK-nın üç ü zvünün iĢtirakı ilə Qa rabağ məsələsi müza kirə olunarkən iki fikir aĢkar oldu. Bunların hər ikisi səsə qoyuldu (yalnız Qafqaz bürosunun üzvləri səs verird ilər). Qarabağ haqqında məsələyə dair səsvermədə səkkiz üzvdən yeddisi iĢtirak edirdi (OraxelaĢvili yox idi). Qarabağın Azərbaycanın tərkib ində saxlan masın ın lehinə Nərimanov, Maxaradze, Nazaretyan, əleyhinə Orconikid ze, Myasnikov, Kirov, Fiqatner səs verdilər; ermən i və müsəlman əhalisinin iĢtirakı ilə bütün Qarabağda rəy sorğusu keçirilməsin in lehinə Nərimanov, Maxarad ze, Qarabağın dağlıq hissəsinin Ermən istanın tərkibinə daxil edilməsinin lehinə Orconikid ze, Myasnikov, Fiqatner, Kirov, Qarabağın təkcə dağlıq hissəsində, yəni ermənilər arasında rəy sorğusu keçirilməsin in leh inə Orconikid ze, Myasnikov, Fiqatner, Kirov, Nazaretyan səs verdilər. Beləliklə, p lenum qərara aldı: "Dağlıq Qarabağ Ermən istan SSR-in tərkibinə daxil edilsin, rəy sorğusu yalnız Dağlıq Qarabağda keçirilsin". Belə olan halda N.N.Nərimanov bəyanatla çıxıĢ etdi: "Qarabağ məsələsi Azərbaycan üçün mühüm məsələ o lduğuna görə, onun qəti həllinin RKP MK-ya çıxarılmasını zəruri sayıram" 166 .
etdi: "Qarabağ haqqında məsələ ciddi fikir ayrılığ ı doğurduğuna görə, RK(b )P MK Qafqaz bürosu onun qəti həllin i RK(b)P M K-ya çıxarmağı zəruri hesab edir" 167
. Təbii o laraq sual doğur: plenumda yaran mıĢ mürəkkəb vəziyyətdə RK(b)P MK üzvü Stalinin mövqeyi necə idi? Qarabağ məsələsi plenumda mü zakirə olunarkən Stalin nə çıxıĢ etmiĢ və nə də səsvermədə iĢtirak etmiĢdi. Onun bir sıra çıxıĢ larından da məlu mdur ki, Zaqafqaziya sovet respublikaları arasında sərhədlərin müəyyən edilməsi məsələsində Stalin ikibaĢlı mövqe tutur, konkret tarixi Ģəraitdən və regionda geosiyasi vəziyyətin dəyiĢməsindən asılı olaraq, onların b irindən digərinə keçirdi. Lakin məlu m olduğu kimi nəticədə 172
Stalin erməni əhalisinin yığcam yaĢadığı bir sıra ərazilərin Ermən istan SSR-ə birləĢdirilməsinə tərəfdar çıxd ı. Konkret olaraq o, "Dağlıq Qarabağın" Sovet Ermənistanına verilməsinə müsbət yanaĢdı. Ona görə də ermənilərin guya Stalin in "Dağlıq Qarabağı A zərbaycana bağıĢlaması" haqqında "bəyanatları" əsassızdır. Dağlıq Qarabağ məsələsində Qafqaz bürosunun qərarının dəyiĢməsində, Ģübhəsiz, N.N.Nərimanovun möhkəm prinsipial mövqeyi həlledici rol oynamıĢdı. Görünür, məhz N.N.Nərimanovun qətiyyəti sayəsində Qafqaz bürosu məsələnin mahiyyətinə ciddi nüruz edərək və onun həllin in yüksək məsuliyyət tələb etdiyini nəzərə alaraq, Orconikidzen in və Nazaretyanın təklifi ilə ertəsi gün öz qərarına yenidən baxdı. 1921-ci il iyulun 5-də RK(b)P M K Qafqaz bürosu RK(b)P MK ü zvü Stalinin və Azərbaycan SSR-in Xalq Xarici ĠĢlər ko missarı M.D.Hüseynovun iĢtirakı ilə tam tərkibdə toplaĢaraq, üç nəfər bitərəf qalmaqla qərara ald ı: "Müsəlmanlarla ermənilər arasında milli sülhün zəruriliyini, Yu xarı və AĢağı Qarabağın iqtisadi əlaqələrini, onun Azərbaycanla daimi əlaqəsini əsas tutaraq, Dağlıq Qarabağ Azərbaycan SSR-in hüdudlarında saxlansın, onun tərkibinə daxil olan ġuĢa Ģəhəri inzibati mərkə zi olmaqla geniĢ vilayət mu xtariyyəti verilsin" 168 . AK(b)P MK-ya tapĢırıldı ki, "mu xta r vilayətin sərhədlərini müəyyənləĢdirsin və təsdiq olunmaq üçün RK(b)P M K Qafqaz bürosuna təqdim etsin" 169 .
N.N.Nərimanovun Tiflisə səfəri haqqında məru zəsini d inlədi. O, A zərbaycan MĠK-ə təklif etdi ki, əhaliyə geniĢ məlu mat versinlər: "Dağlıq Qarabağ Sovet Konstitusiyası çərçivəsində baĢda icraiyyə ko mitəsi olmaqla, daxili özünüidarə hüququ verilməklə Sovet Azərbaycanının ayrılmaz h issəsi olaraq qalır" 170 .
Ə.H.Qarayevin məlu matmı din ləyərək, Qarabağın Konstitusiyasını hazırlamaq üçün komissiya yaratmağı qərara aldı 171 .
kütləsi ö zünü illər boyu bütün Azərbaycanda yaranmıĢ in zibati, iqtisadi və siyasi əlaqələrdən kənarda təsəvvür edə bilmird i. ġuĢa qəzası Ġkinci nahiyəsinin 1921-ci il avqustun 1-də keçirən fövqəladə qurultayında L.Ġ.M irzoyan Qarabağ məsələsinə dai məru zə edərək demiĢdi ki, iqtisadi, mənəvi, siyasi və milli baxımdan Qarabağ Azərbaycanın mərkəzi ilə sıx bağlıd ır. "Bu amillərin özü məsələni irəlicədən həll edir ki, biz Qarabağı hansı siyasi quruma aid etməliyik" 172
. Daha sonra L.Ġ.Mirzoyan Azərbaycan SSR tərkib ində Dağlıq Qarabağ Mu xtar Vilayəti yarad ılması haqqında RK(b)P MK Qafqaz bürosu qərarının düzgün və məqsədəuyğun olduğunu bildirmiĢdi 173 .
Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|