213
Ģeirlərini bilməlid irlər. Ancaq hər halda yalnız ondan sonra, o zaman ki, on lar
hər Ģeydən əvvəl əsil proletar, xalq Ģairi Sabir, Vaqif, Zakir, Vidadinin bütün
zəh mli döyüĢkən Ģeirlərin i bilərlər"
185
.
Bu məqalə yüksək rəhbər dairələrdə bərk çaxnaĢma törədir.
N.Nərimanova qarĢı böhtan və təqiblərə baĢçılıq edən, onu millətçilikdə ittiham
etməyə çalıĢan, AK(b)P BK-nın katibi Levon Mirzoyan 1922-ci il iyunun 19-da
bu məsələnin RK(b)P Zaqafqaziya Ölkə Ko mitəsində təcili mü zakirə olun ması
barədə Tiflisə Q.Orco kid ze və M.OraxelaĢviliyə
məktub göndərir.
N.Nərimanovun məqaləsi 1922-ci il iyunun 22-də AK(b)P MK-nın iclasında
mü zakirə edilərək, partiyanın birliyinə, beynəlmiləl xəttinə xələl gətirən kimi
qiymətləndirilir
185a
. N.Nərimanov öz xalqını nəin ki rus və digər xalqların
mədəniyyət nümayəndələrini tanıyan, eləcə də ilk növbədə öz milli Ģair və
yazıçılarını öyrənən savadlı, təhsilli görmək istəyinin partiya xəttinə qarĢı
yönəldilmiĢ cəhd kimi dəyərləndirildiy i gərgin bir ictimai-siyasi Ģəraitdə milli
mədəniyyətin, ədəbiyyatın, incəsənətin inkiĢafı uğrunda dönmədən mübarizə
aparırdı. 1925-ci ilin sentyabrında respublika höku məti Nizami Gəncəviyə abidə
ucaldılması haqqında qərar qəbul etdi
186
.
20-ci illərdə Hüseyn Cavidin orijina l, ict ima i fə lsəfi "Peyğəmbər"
(1923), "Topal Teymu r" (1925) əsərləri, Əh məd Cavadın " Göy göl" (1925)
poeması, Hacı Kərim Sanılının "Aran köçü" (1925), " Namus davası" (1927)
poemaları çap olun muĢ, Azərbaycan dramaturg iyası da C.Cabbarlın ın "Aydın"
(1921), "Oqtay Eloğ lu" (1923) pyesləri ilə zənginləĢ miĢdi.
Partiya orqanları və sovet hökuməti ilk günlərdən yaradıcı təĢkilatların,
ədəbiyyat nümayəndələrinin fəaliyyətini ciddi nəzarətində saxlay ırdı.
AK(b)P M K katib i Ə.H.Qarayevin 1923-cü ilin dekabrında
"Kommun ist" qəzetində getmiĢ məqaləsində guya "yaradıcılıqlarında bədbinlik"
motiv lərinə üstünlük verməkdə, müasir həyata tam laqeydlik göstərməkdə
günahlandırılan Ģairlər partiya mövqeyindən ciddi tənqid olunaraq qeyd edilirdi
ki, "onların yaradıcılığ ı "gənclərin tərbiyəsinə mənfı təsir göstərir". O vaxt
H.Cavid, H.X.Sanılı, Ə.Cavad, S.Mənsur kimi görkəmli Ģairlər də kəskin tənqidə
məruz qalmıĢdılar. Onlara qarĢı real həyatdan ayrı düĢmək və yeni həyatı təbliğ
etmək əvəzinə, "adamları gündəlik həyatdan uzaqlaĢdırmaq" ittihamı səslənirdi.
Gö rkəmli dramaturq və Ģair, XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının ən parlaq
simalarından biri - Hüseyn Cavid xüsusi "bolĢevik niĢangahı"na hədəf idi.
Bədii sözün gənclərin tərbiyəsinə böyük təsirini nəzərə alaraq, AK.(b)P
MK-nın orqanı "Maarif və mədəniyyət" jurnalı gənclərin bədii və ictima i
tərbiyəsini xüsusi nəzarətə götürdü
187
. Partiya orqanları yarad ıcı qüvvələri ö z
rejimində "birləĢdirərək", sosialist ideyalarını təbliğ məqsədilə partiya sovet
platformasında dayanan cəmiyyət və təĢkilatlar yaradır, onların vasitəsi ilə yeni
214
ideya və baxıĢları amiranəliklə qəbul etdirird ilər. Yarad ıcılıq azadlığı əməli
olaraq partiyanın ciddi nəzarəti altında id i və hər cür özgəfikirliy in təqib edilməsi
tədricən "zəruri norma"ya çevrilird i.
Hələ 1921-ci ildə Bakı Partiya Ko mitəsinin təbliğat Ģöbəsi nəzdində
təĢkil olunan ədəbiyyat mərkəzi
188
1922-c i ildə S.S.A xundovun sədrliyi a ltında
ədəbi dərnək kimi fəaliyyət göstərirdi. Ona H.Cav id, H.Cəb iyev, S.Mü mtaz,
H.Zeynallı (müav in), M.S.Səfərov (katib) daxil idilər. Tezliklə "ədəbiyyatçılar
və Ģairlər Ġttifaqına" çevrilən bu mərkəzin baĢlıca vəzifəsi "Ko mmunist"
qəzetinin əlavəsi - "Həyatdan doğulmuĢ xalq ədəbiyyatı" vərəqəsini hazırlamaq
idi. 1925-ci ilin fevralında fəa l yazıç ıla rın təĢəbbüsü ilə çağırıla raq
S.Ağamalıoğlunun sədrliyi altında keçirilən müĢavirədə yeni - "Azərbaycan
ədəbiyyat cəmiyyəti"nin əsası qoyuldu. Onun tərkibinə S.Ağamalıoğlu ilə
yanaĢı, baĢqa partiya və dövlət xadimləri - R.A xundov, Ə.H.Qarayev,
M.Quliyev, B.Talıblı, T.ġahbazi-Simurq, H.Cəb iyev, M.S.Ordubadi, M.Hikmət,
H.Cavid, C.Cabbarlı, F.Ağayev daxil idilər. Cəmiyyətin üzvləri yekcins ideya-
bədii və siyasi mövqedə olmadıq ları üçün, ədəbiyyatını həyatla əlaqələri, bədii
əsərlərdə müasir problemlərin əks olunması məsələləri mü zakirəsində onların
arasında ideya mübarizəsi baĢ verird i.
Həmin ildə "Ko mmunist" qəzeti yanında gənc yazıçıların ədəbiyyat
qrupu bazasında tezliklə kütləvi ədəbi təĢkilata çevrilən " Gənc Qızıl Qələmlər
Ġttifaqı" yaradıld ı
189
. Ona S.Rüstəm, M.Rah im, M.MüĢfıq, S.Vurğun, A.Fövzi,
Ə.Əbülhəsən, M.Hüseyn, Mir Cəlal daxil idilər. Gəncə, Naxçıvan, Xan kəndi,
Nu xa, Lənkəran və digər Ģəhərlərdə onun Ģöbələri açıldı. Ġttifaq müasir
vəzifələrdən guya uzaqlaĢan və köhnə ədəbi formalara üstünlük verən yazıçılara
qarĢı çıxırdı.
1925-c i ilin yanvarında "Ba kinski raboçi", "Trud" qəzetləri və
Universitetin nəzd indəki ədəbi dərnəklərin üzv ləri olan rusd illi yazıçı və Ģairləri
birləĢdirən Bakı Proletar Yazıçılarının Assosiasiyası (BPYA ) təĢkil olundu.
BPYA-nın tərkibinə M.Yu rin, M.Ka mski, A.Debua, həmç inin A zərbaycan və
erməni dillərində nəĢr olunan "Kommun ist" qəzetləri nəzd indəki ədəbi
dərnəklərin nü mayəndələri daxil id ilər
190
.
1925-c i ildə "Ko mmunist" qəzeti nəĢriyyatı sosialist inqilab ını, fəhlə və
kəndlilərin əməyin i tərənnüm edən "Gənc qızıl qələmlər" baĢlığı altında Ģeirlər
toplusu buraxdı, 1927-ci ildə isə S. Rüstəmin ―Ələmdən nəĢəyə" adlı birinci
Ģeirlər kitabı nəĢr olundu.
Ədəbi təĢkilatların b irləĢməsində, onların "ideyaca" təkmilləĢəsində
RK(b)P MK-n ın 18 iyun 1925-c i il tarixli " Bədii ədəbiyyat sahəsində partiya
siyasəti haqqında" qərarı təsirli ro l oynadı. Qərarda göstərilirdi ki, sovet
cəmiyyətində bitərəf, ideyasız incəsənət ola bilməz, ədəbiyyatda burjua