Azerbaijan focus
YANVAR-MART, 2010 AZERBAIJAN FOCUS
Yüklə 1,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycanın Avropaya inteqrasiyasının xüsusiyyətləri
50 YANVAR-MART, 2010 AZERBAIJAN FOCUS YANVAR-MART, 2010 51 AVROPA MƏKANINA İNTEQRASİYA MƏRHƏLƏLƏRİ Səməd Seyidov Professor, azərbaycan dövlət dillər universitetinin rektoru, azərbaycan respublikası milli məclisinin deputatı “Biz müxtəlif xalqlar olsaq da, bir dildə - vahid Avropa dilində,azadlıq, demokratiya və qanun dilində danışırıq. Bizim gücümüz bundadır”. Heydər əliyevin avropa Şurasının Parlament assambleyasındakı çıxışından, 25 yanvar 2001-ci il Azərbaycanın Avropaya inteqrasiyasının xüsusiyyətləri 1990-cı ildə qəbul edilmiş Paris xartiyasında soyuq müharibənin başa çatması ilk dəfə rəsmən bəyan edildi. soyuq müharibənin bitməsi və sovetlər Birliyinin süqutu nəticəsində beynəlxalq münasibətlərdə keyfiyyətcə yeni sistemin formalaşması başladı. 1990-cı illərin əvvəllərindən formalaşmağa başlayan bu sistemin bərabərhüquqlu iştirakçılarından biri də yenicə müstəqilliyini bərpa etmiş azərbaycan respublikası oldu. 1991-ci ildə, müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra azərbaycan respublikasının qarşısında yerinə yetirilməsi zəruri olan bir sıra mühüm vəzifələr dururdu. müstəqillyin bərpasından öncə başlamış ermənistan təcavüzünün qarşısını almaq, işğal altında olan torpaqları azad etməklə ölkənin ərazi bütövlüyünü, dağılmaqda olan mərkəzləşmiş planlı iqtisadi sistemdən azad bazar iqtisadiyyatına 52 YANVAR-MART, 2010 AZERBAIJAN FOCUS keçidi təmin etmək, demokratik dəyərlərə, insan hüquq və azadlıqlarına əsaslanan cəmiyyət formalaşdırmaq həllini gözləyən ən ümdə vəzifələr idi. Bütün bu vəzifələrin yerinə yetirilməsi yeni beynəlxalq sistemin ağırlıq mərkəzi olan qərb dünyası ilə sıx siyasi, iqtisadi, mədəni əlaqələrin qurulmasını və bu məkana uğurlu inteqrasiya siyasətinin həyata keçirilməsini zəruri edirdi. qərb dövlətlərinin müəyyən etdiyi demokratik dünya strategiyası yeni beynəlxalq qaydanın təməlində dururdu. İnsan potensialının inkişafı haqqında Bmt məruzəsinə əsasən, 1980-ci illərdən başlayaraq 81 ölkə demokratikləşmə yolunda əhəmiyyətli addımlar atmış, 33 hərbi rejim mülki hökumətlə əvəzlənmişdir. dünyada mövcud olan 200-dən artıq dövlətin 140-ında seçkilər çoxpartiyalı əsasda keçirilir. Bmt ekspertlərinə görə, dünya əhalisinin 57%-nin yaşadığı 82 dövlət tam demokratik ölkə hesab edilir. 1 Beləliklə, yeni beynəlxalq nizamın ən xarakterik cəhəti insanlığın yarıdan çoxunun tarixdə ilk dəfə demokratiya şəraitində yaşaması oldu. Bu kontekstdə azərbaycanın avropa məkanına inteqrasiyanı öz xarici siyasətinin vektoru kimi müəyyən etməsi həm xarici, həm də daxili vəziyyətin xüsusiyyətlərindən irəli gələn zərurət idi. lakin azərbaycanın avropanın siyasi-hüquqi məkanına inteqrasiyası sadə və düzxətli proses olmamışdır. azərbaycanın avropaya inteqrasiyası regionun siyasi-hüquqi arxitekturasını təşkil edən dörd beynəlxalq strukturla - atət, av- ropa Şurası, avropa İttifaqı və natO ilə sıx, qarşılıqlı əlaqələrin qurulmasını, milli maraqlar tələb etdikdə onların tamhüquqlu üzvü olmasını ehtiva edir. qeyd olunan beynəlxalq təşkilatlar va- hid bir məkanı – avropa məkanını yaratsalar da, azərbaycanın bu strukturlara inteqrasiyası prosesi xarakterinə, intensivliyinə və formalarına görə əhəmiyyətli şəkildə bir-birindən fərqlənir. Bu fərqləri biz konkret təşkilatlarla qarşılıqlı əlaqələri araşdırarkən, bir qədər sonra, açıb göstərməyə çalışacağıq. İndi isə bu fərqləri yaradan konkret amilləri - səbəbləri qısa şəkildə izah edək. azərbaycanın avropa strukturlarına inteqrasiyası prosesinin müxtəlif cəhətlərə görə fərqlənməsinin ilkin şərti bu təşkilatların mahiyyətcə bir-birindən fərqlənməsidir. Başqa sözlə, avropa İttifaqı və natO, yaxud avropa Şurası və natO vahid bir av- 1. Human development report. 2002, səh.1-10. YANVAR-MART, 2010 53 ratlantik məkanı formalaşdırsalar da, mahiyyətlərinə, fəaliyyət istiqamətlərinə, regionda və dünyada gedən proseslərə təsir imkan- larına və vasitələrinə görə bir-birindən ciddi şəkildə fərqlənirlər. əgər avropa Şurası, əsasən, siyasi-hüquqi vasitələrdən istifadə etməklə üzv dövlətlər arasında əməkdaşlığı həyata keçirirsə, natO hərbi və hərbi-siyasi vasitələrə üstünlük verir, avropa İttifaqı isə bi- rinci iki təşkilatın istifadə etdiyi vasitələr də daxil olmaqla, başlıca olaraq, iqtisadi vasitələrə üstünlük verir. İkinci amil birincidən irəli gəlir və əməkdaşlıq üçün təşkilatların irəli sürdükləri şərtlərdə öz əksini tapır. Belə ki, əgər atət-ə üzv olmaq və onun potensial imkanlarından istifadə etmək üçün heç bir ilkin şərt irəli sürülmürsə, bunun əksinə olaraq, avropa Şurası, natO və avropa İttifaqı ilə əməkdaşlıq əlaqələrinin qurulması, inkişaf etdirilməsi və tamhüquqlu üzv olmaq prosesi bəzi mürəkkəb və yerinə yetirilməsi uzun zaman tələb edən, bir sıra hallarda isə hətta milli maraqların müəyyən elementlərinin qurban verilməsi ilə müşayiət olunan şərtlərin qəbul olunmasını vacib edir. üçüncü amil azərbaycanın yerləşdiyi regionun xarakteri və daşıdığı milli-mənəvi dəyərlər sisteminin yaratdığı imperativlərdir. azərbaycanın sivilizasiyaların kəsişdiyi coğrafiyada yerləşməsi, eyni zamanda həm avropaya inteqrasiya etməsi, həm də islam dünyasının bir hissəsi kimi bu mədəniyyətin irs və təfəkkürünün daşıyıcısı olması onun üzərinə tarixi bir missiya qoyur – qərblə Şərq arasında körpü rolunu oynamaq, hər iki sivilizasiyanın müsbət dəyərlərini özündə ehtiva edərək qlobal cazibəyə malik siyasi- hüquqi model yaratmaq. Bu nöqteyi-nəzərdən yanaşdıqda, azərbaycanın avropaya inteqrasiyası birtərəfli proses ola bilməzdi və bu istiqamətdə göstərilən səylər islam ölkələrinin hərtərəfli əməkdaşlığını və həmrəyliyini ehtiva edən İslam Konfransı təşkilatı və onun bü- tün strukturları ilə qurulan səmərəli əməkdaşlıqla tarazlanmalı idi. Bu tarazlama (balanslaşdırma) siyasəti isə öz növbəsində avro- paya inteqrasiyanın intensivliyinə, formalarına və dərinliyinə öz təsirlərini göstərərək aktiv xarici siyasi amilə çevrilmişdir. azərbaycanın avropaya inteqrasiyasına təsir göstərən dörd- üncü vacib amil onun qonşusu olan böyük dövlətlərin - rusiya və İranın avropa ilə münasibətlərinin xarakteri ilə bağlıdır. Belə Yüklə 1,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|