112
YANVAR-MART, 2010
AZERBAIJAN FOCUS
Bir çox avropa siyasətçiləri əksər adi vətəndaşlar kimi Cənubi
qafqazda yerli münaqişələrdən avropa İttifaqına olan təhlükələri
hələ də lazımınca dəyərləndirmirlər. siyasətçilər və kütləvi infor-
masiya vasitələrinin diqqəti əfqanıstan, İran, İraq, Şimali Koreya
və hətta Venesueladakı problemlərə yönəlib. yoxsa Cənubi qafqaz
deyil, məhz həmin ölkələr avropa İttifaqının qonşuluğunda yerləşir?!
eyni zamanda, avropanın enerji təhlükəsizliyi üçün Cənubi
qafqazdakı yerli münaqişələrdən irəli gələn təhdidlər gec anlaşılır
və ya bütövlükdə anlaşılmır. Bunu 2008-ci ilin avqust ayında baş
vermiş rusiya-Gürcüstan müharibəsi göstərdi. son vaxtlara qədər
müəyyən bir rəy yayılmışdı ki, aBŞ və rusiya istəkləri olarsa, yerli
qafqaz münaqişələrindən irəli gələn hər hansı təhlükəni birgə və
hətta tək həll edə bilərlər. Onlar, bəlkə də, bunu özləri edə bilərlər,
lakin avropa üçün bu hadisələr neçəyə başa gələcək?
Heç bir tərəfi alçaltmayan və mövcud hüquqi reallıqları əks
etdirən düzgün güzəştlər əsasında bütün maraqlı tərəflərin istəyinə
uyğun olaraq, münaqişənin dinc yolla həlli xülya və ya boş arzu
deyil. Baxmayaraq ki, rusiya Federasiyasının ermənistanda, avro-
pa İttifaqı ilə aBŞ-ın isə azərbaycanda strateji maraqları var. xəzər
regionundan qərbə enerji axınlarının müxtəlifləşdirilməsində
azərbaycan və türkiyə xüsusi əhəmiyyətə malikdirlər. Bununla
belə, türkiyədən fərqli olaraq, azərbaycanın avropa İttifaqına da-
xil olmaq iddiası yoxdur və bu baxımdan onun tranzit funksiyaları
İttifaqın maraqlarına daha neytral görünür. azərbaycan av-
ropa İttifaqının enerji təhlükəsizliyi üçün nəinki tranzit ölkəsi, o
cümlədən neft və qaz təchizatçısı kimi get-gedə daha mühüm rol
oynayır. 2012-ci ilə qədər azərbaycan, çox güman ki, yunanıstan,
İtaliya və avropanın bütöv cənub-şərq regionunun neft və qaz
tələbatının 20%-ni təmin etmək iqtidarında olacaq.
nəzərə alsaq ki, qazaxıstan 2010-cu ilədək xəzərdə tutumu
60.000 tona qədər olan tankerləri qəbul edə bilən (Kurık yerinin
yaxınlığında) yerali limanının tikintisini başa çatdırmaqla bağlı
strateji qərar qəbul edib, növbəti illər ərzində azərbaycanın tran-
zit funksiyalarının kəskin şəkildə artması gözlənilir. türkmənistan
enerji resurslarının əsas hissəsini xəzər vasitəsilə daşıdığı təqdirdə
tranzit daha da artacaq. Həmin funksiyalar, o cümlədən avropa
İttifaqı üçün çox zəruri olan enerji axınlarının müxtəlifləşdirilməsi
rusiya ilə ukrayna arasında son (2008-2009-cu illərdə) qaz böhranı
YANVAR-MART, 2010
113
baxımından yalnız Cənubi qafqazda sülhün bərqərar edildiyi və re-
gion dövlətlərində sabitliyin saxlanıldığı təqdirdə etibarlı ola bilər.
müəllif əmindir ki, həmin münaqişənin maraqlı tərəfləri arasında
qəbul edilə biləcək güzəştlər və qüvvədə olan beynəlxalq hüquq
əsasında avropa İttifaqı, aBŞ, rusiya, türkiyə və İranın müm-
kün qədər birgə və zəruri səyləri ilə problemin dinc yolla ədalətli
həlli hələ ki mümkündür. Bu məqsədlə maraqlı tərəflər aşağıdakı
tədbirləri görə bilərlər.
Azərbaycan
Birincisi. azərbaycan dağlıq qarabağ vilayətinin muxtariyyət
statusunun ləğv edilməsi barədə qəbul etdiyi (1991-ci ilin noyabr
ayında) qərarı ləğv edir. azərbaycan özünün beynəlxalq səviyyədə
tanınmış sərhədləri çərçivəsində mümkün qədər ən yüksək
muxtariyyət statusunu dağlıq qarabağa verir və həmin hüdud-
larda muxtar qarabağ respublikasının yaradılması imkanını eti-
raf edir. Həmin muxtar dövlət vahidi Bakıdakı mərkəzi hökumət
ilə beynəlxalq zəmanət və nəzarət əsasında şaquli münasibətlər
qurur. Bu məqsədlə yeniləşmiş dövlət vahidinə digər hüquqlar
da verilə bilər: azad ticarət zonasının yaradılması; Bakıda daimi
nümayəndəlik; həmin ərazi vahidinə aid bütün qərarlara veto qoy-
maq hüququ; azərbaycan respublikasının bütün dövlət orqanlarında
zəmanətli təmsilçilik və s.
İkincisi. azərbaycan dağlıq qarabağ, ermənistan və erməni
diasporu arasında nəqliyyat, informasiya və mədəni əlaqələrin
maksimal açıqlığına zəmanət verir.
Üçüncüsü. dağlıq qarabağın azərbaycanlı icması və dağlıq
qarabağ ətrafındakı işğal olunmuş rayonlardan qovulmuş
azərbaycanlı qaçqınlar azərbaycanın göstərilən güzəştli təkliflərini
dəstəkləmək öhdəliyini üzərinə götürürlər.
Dördüncüsü. azərbaycan separatçıların silahlı tədbirləri və
ermənistanın azərbaycana qarşı təcavüzü nəticəsində dəymiş
zərərə görə ermənistana və dağlıq qarabağın erməni icmasına
təzminat iddialarını irəli sürməyəcək. yalnız mədəniyyət dəyərləri
istisna təşkil edir və onların bərpası münaqişənin bütün tərəflərinin
səyləri ilə müqavilə əsasında təmin ediləcəkdir.
114
YANVAR-MART, 2010
AZERBAIJAN FOCUS
Dağlıq Qarabağın erməni icması
Birincisi. İcma bəyan edir ki, milli erməni icmasının öz
müqəddəratını təyin etməsi azərbaycanın təklif etdiyi maksimal
dərəcədə geniş muxtariyyət formasında baş tuta bilər.
İkincisi. dağlıq qarabağ silahsızlaşdırılır. silahlı dəstələr
muxtariyyətin administrasiyası və azərbaycanın daxili İşlər
nazirliyi tərəfindən nəzarət edilən polisə çevrilir. müəyyən müddət
ərzində həmin polis Bmt-nin təyin etdiyi beynəlxalq müfəttişlərin
nəzarəti altında fəaliyyət göstərir.
Üçüncüsü. Bərpa edilən və ya yenidən yaradılan muxtariyyət
azərbaycanlı qaçqınların könüllü qayıdışına, onların təhlükəsizliyinə
və bərabərliyinə beynəlxalq nəzarət altında zəmanət verir.
Ermənistan
Birincisi. ermənistan azərbaycanla razılaşdırılmış cədvələ
uyğun olaraq beynəlxalq nəzarət altında azərbaycanın işğal edilmiş
ərazilərini birbaşa və ya mərhələli şəkildə, ayrıca rayonlarla və ya
regionlarla azad edir.
İkincisi. ermənistan azərbaycan hüdudlarında dağlıq qarabağı
muxtar dövlət vahidi kimi tanıyır.
Üçüncüsü. ermənistan azərbaycana hər hansı bir ərazi
iddiasından əl çəkir.
Dördüncüsü. ermənistan m.Bağırovun 1945-1946-cı illərdə
verdiyi təkliflərə və azərbaycan ilə ermənistan arasında ərazi
mübadiləsi ilə bağlı 1994-cü il tarixli qobbl planına yenidən
baxmağa hazırlı olduğunu bildirir.
münaqişənin sülh yolu ilə həllinə həmçinin ermənistan daxilində
formalaşan müvafiq münasibət də zəmin yaradır. ermənistandakı
son prezident seçkiləri zamanı bu ölkənin keçmiş prezidenti və
prezidentliyə namizəd levon ter-Petrosyan seçkiqabağı çıxışlarında
azərbaycan ilə ermənistan arasında münaqişəyə münasibət
bildirərkən qeyd etmişdi ki, münaqişənin yaradılması məsuliyyətini
öz üzərinə götürmək ağır və xoşagəlməz haldır, azərbaycana
dəymiş ziyana maliyyə kompensasiyasının ödənilməsi haqqında
Dostları ilə paylaş: |