Azerbaijan focus
YANVAR-MART, 2010 AZERBAIJAN FOCUS
Yüklə 1,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
128 YANVAR-MART, 2010 AZERBAIJAN FOCUS Şərq”in məhsulu olmasına baxmayaraq, suriyanin İsrail ilə barışa hazır olması yeni bir fakt deyil. Bu vəziyyət 1992-cı ildən bu günə qədər fərqli intensivliklərlə gündəmdə qalmışdır. suriyanın son za- manlar Golan təpələrinin tam hakimiyyətini geri alma qarşılığında masaya oturmaq istəyi əhəmiyyətli bir prosesin başlanğıcı mənasını verməkdədir. suriyanın barışı qəbul etməsi bir təbliğat döyüşü olaraq da görülə bilər. suriya hər şeydən əvvəl Golan təpələrinin İsrail işğalı altında olmasını əsas gətirərək işğal qarşısında özünün qanuni müdafiə hüququnun oldugunu göstərmək və İsrailin suriya əleyhinə “təbliğat maşını”nı təsirsiz hala gətirmək istəyir. Bu yolla suriya öz üzərindəki təzyiqi azaltmaqla İran ilə aBŞ arasında qar- şıdurma son həddə çatarsa, İran ilə indidən hesablaşmaq istəmişdir. İranın güclənməsi, aBŞ və İsrail ilə problemlərin kəskinləşməsi, xüsusilə də əhmədinejadın “İsrailin yox olması” ifadəsi suriyaya İsrail ilə əlaqələrində manevr sahəsi açmışdır. 2 suriya bu çərçivədə sülh təklifini qəbul etmişdir. Obama dövründə aBŞ-ın bu mövzu- nu daha ciddi bir şəkildə izləyəcəyi görünməkdədir. son olaraq suriyanın Obamaya yaşıl işıq yandırması bu prosesin yenidən can- lanması üçün ümid verir. Bu baxımdan türkiyəyə ehtiyac duyul- duğu çox aydın şəkildə görünür. ancaq türkiyənin bu vasitəçilik funksiyasını davam etdirə bilməsi üçün İsrail ilə türkiyənin davos zirvəsindən sonra zədə alan əlaqələrinin düzəlməsi lazımdır. Bu, asan görünməsə də, bir zərurət olaraq qarşımızda dayanmışdır. davos böhranı türkiyənin əsaslı mövqeyində qısadövrlü və davamlılığı olmayan bir “qopma” kimi xarakterizə edilə bilər. türkiyə tərəfsiz görünüşünü zədələmiş və oyun sahəsini da- raltmışdır. Bu mövqe yalnız İsrail deyil, sünni ərəb dövlətləri tərəfindən də belə qəbul edilmişdir. nəticədə, türkiyənin “Həmas” mövzusundakı mövqeyi bir qırılma nöqtəsi sayıla bilər. türkiyə “Həmas” mövzusunda İsrail, qərb və sünni ərəb dövlətlərindən fərqli düşünməkdədir və onların qayğısını paylaşmamaqdadır. İs- rail Hizbullah təcrübəsinin təkrarlanmamasını istəyir. sünni ərəb dövlətlərinə görə, “ərəblərin təhlükəsizlik arxa bağçasında bir İran peyki” və “müsəlman qardaşları” fobisini qışqırdan bir fakt” olan “Həmas” haqqındakı fikirlərini türkiyənin onlarla paylaşmaması bu dövlətləri məmnun etməmişdir. türkiyənin “Həmas” mövzusunda- kı mövqeyi İrana bir təbliğat sahəsi yaratsa da, ondan çox fərqlidir. 2. suriya və İran əlaqələri ilə bağlı ətraflı məlumat üçün baxın: arif Kəskin. İran və suriya əlaqələri. strateji analiz, 100-cü sayı, avqust 2008. YANVAR-MART, 2010 129 İran “Həmas”ın sistemə inteqrasiya olmasını istəmir, bundan baş- qa, İsrail ilə sülh razılaşmasını qəbul etmir. 3 türkiyə isə “Həmas”ı sistemə inteqrasiya etmək və İsrail ilə barış masasına oturtmaq niyyətindədir. ancaq türkiyənin “Həmas”la olan dialoqu sünni ərəb dövlətlərinin türkiyənin daha çox İrana yaxınlaşmasına və onların türkiyə üzərindən İranı məhdudlaşdırma arzularını boşa çıxarma- sına inanmalarına səbəb olan bir vəziyyət meydana gətirmişdir. ərəblər İranın gücünün qarşısında türkiyəni seçə bilərlər. ancaq davos böhranı və Baş nazir tayyib ərdoğanın qəzza bölgəsinə hü- cum ilə bağlı mövqeyi ərəb dövlətlərini məmnun etməmişdir. Çünki bu hadisələr Fələstin mövzusunda ərəblərin passiv və təslimçi obra- zını yaratmışdır. Bundan başqa, ərdoğanın mövqeyini “islamçılıq” və ya “demokratiyanın gücü” şəklində şərh etsələr də, bu, ərəblərin siyasi sistemini sorğulayan bir vəziyyətdir. türkiyənin bu mövqe- yinin ərəb dünyasında bir dəyişikliyə liderlik etdiyini söyləmək səhv olar. ərəblərin türkiyəyə yaxınlaşmağa məhkum vəziyyətdə olduğunu söyləyə bilərik. Çünki İranın planlı və proqramlı şəkildə onları yıxmaq istədiyini düşündükləri halda, türkiyənin belə bir mövqedə olmadığını güman edirlər. Beləcə, “İran, yoxsa türkiyə” sualına ərəblərin “türkiyə” cavabını verəcəyini düşünə bilərik. ərəb ictimaiyyətinin və ziyalılarının ərdoğana müsbət reaksiyası türkiyəyə daha çox etibar duyduqlarının bir göstəricisidir. 2005- ci ildən bu yana etdiyi sərt çıxışlarına baxmayaraq, əhmədinejad ərdoğanın qısa müddətdə əldə etdiyi nüfuzu qazana bilməmişdir. Bununla yanaşı, türkiyənin ərəb dünyasına istiqamətli siyasətinin təməlini çoxtərəflilik qanunu təşkil edir. ərəb liqası ilə türkiyə arasında 2004-cü ildə bir razılaşma sənədinin imzalanması bu fak- tın konkret göstəricisidir. türkiyənin davos böhranı, qısa dövr kəsiyində baxıldıqda, İranı məmnun etmişdir. İran və İsrail arasındakı təbliğat döyüşü- nü Peresin “yediyi fırça” səbəbindən İranın qazandığını söyləyə bilərik. Bu hadisə dünyanın baxışlarını İran üzərindən İsrail- türkiyə əlaqələrinə fokuslamışdır. Bu da qəzza bölgəsinə hücum edilən zaman aktiv dəstək verməyərək passiv mövqedə qalan İranı məmnun etmişdir. türkiyə-İsrail əlaqələrində yaranmış gərginliyin İranı sevindirdiyini söyləyə bilərik. Çünki İranın İsrail-türkiyə 3. İranın Orta Şərq sülh prosesi ilə əlaqədar siyasəti mövzusunda ətraflı məlumat üçün baxın: arif Kəskin. İran və İsrail-Fələstin problemi. strateji analiz, 105-ci sayı, yanvar 2009. 130 YANVAR-MART, 2010 AZERBAIJAN FOCUS əlaqələrinin gərginləşməsinə səy göstərdiyi bəllidir. türkiyə ilə İsrail rəhbərlərinin sərt çıxışlşrından az sonra türk hökumətinin İsraillə əlaqələrini davam etdirmək istəməsi haqqında bəyanatı isə İranı çox da sevindirməmişdir. türkiyə və İran bu gün bölgənin ən güclü iki dövləti olduqla- rını anladıqlarına görə əlaqələrini gərgin hala gətirmək istəmirlər. İran və türkiyənin əlaqələrində bir etimadsızlıq böhranının olduğu bilinsə də, bunun yüksək tonla səsləndirilməməsi əhəmiyyətlidir. türkiyə İranın bölgədə artan fəaliyyətinə şübhə ilə baxsa da, bunu özünə dərd etmir. türkiyə bölgədə İraq mərkəzli bir xarici siyasət yürütməklə xüsusilə kürd separatizminə qarşı apardığı mübarizədə İranla yaxınlaşmaqda və bu səbəbdən İranın regional güc olma istəyinə çox da sərt reaksiya verməməkdədir. İran isə türkiyənin səylərini şübhə ilə izləyir və bunu özünə qarşı problem hesab edir. İranda bir çox analitik “türkiyə İranın bölgədəki gücünü oğurlamaq istəyir” şəklində düşünsə də, rəsmi dairələr bu mövzuda susqunluq nümayiş etdirirlər. lakin onlar türkiyənin bölgədə güc qazanma- sından məmnun deyillər. Bu səbəbdəndir ki, tehran türkiyənin İran və aBŞ ilə əlaqələrində vasitəçilik cəhdlərinə isti baxdığına dair hər hansı bir bəyanatla çıxış etməmişdir. İranın bu nöqtədəki məsafəli duruşuna baxmayaraq, türkiyənin bu mövzuda cəhdlər edə biləcəyini düşündüyünü, üstəlik, bu cəhdlərin İran tərəfindən də dəstəklənildiyini dilə gətirdiyini və Obama dövründə belə bir gözləmə mövqeyində olduğunu söyləyə bilərik. 4 türkiyə vasitəçilik gözləntisində haqlı olduğuna və aBŞ ilə İran arasında yeni dövrdə əlaqələrin normallaşmasında müsbət rol oynaya biləcək gücə sa- hib olduğuna inanır. aBŞ və İran yeni dövrdə normal münasibətlər qurmaq istəyirlərsə, onların türkiyənin dəstəyinə ehtiyacları oldu- ğu aydın görünür. lakin bunu “türkiyə olmadan olmaz” şəklində şişirdilmiş bir mühakimə kimi düşünmək də düzgün deyil. 5 türkiyənin Orta Şərq siyasətində İsrailin imtiyazlı və xüsusi bir yeri olduğunu söyləmək mümkündür. İsrail ilə əlaqələr, bir tərəfdən, 4. türkiyənin Baş naziri bir xarici mətbuat nümayəndəsi ilə müsahibəsində İranın türkiyənin tehran və Vaşinqton arasında vasitəçilik etməsini istədiyini bildirmişdir. nevsal elevli. Vasitəçilik xahişi. http://www.milliyet.com.tr/, 26 fevral 2009. 5. türkiyə və İran əlaqələri mövzusunda daha ətraflı məlumat üçün baxın: arif Keskin. İran və türkiyə əlaqələri: tarazlıq, rəqabət və qarşılıqlı ehtiyac. strateji analiz,101-ci sayı, sentyabr 2008. Yüklə 1,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|