Azərbaycan demokratik respublikasi
Yüklə 0,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MƏMMƏD YUSĠF CƏFƏROV
33
iştirak etmişdir. Bu qurultaydan sonra ―Azərbaycana muxtariyyət‖ şuarı altında hərəkat başlanmışdır.
Nəsib bəy Yusifbəyli Zaqafqaziya seyminin üzvü, 1918-ci il aprelin 26-da yaranmış müstəqil Zaqafqaziya Respublikası hökumətinin maarif naziri idi.
1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Demokratik Respublikası elan olundu. N. Yusifbəyli bitərəf Fətəlixan İskəndər oğlu Xoyskinin (1875-1920) baş nazir olduğu birinci kabinetdə xalq maarifi naziri vəzifəsini icra etmişdir. O, Xoyskinin başçılıq etdiyi ikinci və üçüncü kabinələrdə də həmin vəzifədə işləmişdir.
1919-cü il aprelin 14-də Azərbaycan Respublikası Nazirlər Şurasının sədri təyin olunan Nəsib bəy Yusifbəyli bu vəzifəni 1920-ci il aprelin 1-nə kimi icra etmişdir. Həmin illərdə sinfi ziddiyyətlərin qalmasına baxmayaraq N.Yusifbəylinin baş nazir olduğu vaxt həyata keçirilmiş bir sıra tədbirlər müsbət xarakter daşıyırdı.
Öz dövrünün görkəmli siyasi – ictimai xadimi olmuş, mürəkkəb və ziddiyyətli bir həyat yolu keçmiş Nəsib bəy Yusifbəyli 1920-ci il mayın əvvəllərində Azərbaycanın Kürdəmir qəzasında Yevlaxın Qorxunlu kəndindən olan quldur Əşrəfin yaxın adamları tərəfindən qətlə yetirilmişdir.
Mövsüm Əliyev
34
MƏMMƏD YUSĠF CƏFƏROV Odlar yurdu, № 13, iyul 1989. Məmməd Yusif Hacıbaba oğlu Cəfərov 1885-ci ildə Bakı şəhərində anadan olmuşdur O, görkəmli pedaqoq, jurnalist Əli İskəndər Cəfərzadənin kiçik qardaşıdır. M.Y.Cəfərov orta təhsilini Bakıda almış. Sonra Moskva Universitetinin hüquq fakultəsini bitirmişdir. O, Moskvada oxuyan azərbaycanlı tələbələrin təşkil etdiyi ―Azərbaycan etnoqrafik konsert gecələrinin‖ və ―Azərbaycan həmyerlilər təçkilatının‖ əsa rəhbərlərindən biri olmuşdur. 1912-ci ildə universiteti fərqlənmə diplomu ilə bitirən M.Y.Cəfərov ―Nigahın şəriət üzrə pozulması haqqında rəy‖ mövzusunda hüquq elmləri üzrə namizədlik dissertasiyası müdafiə etmişdir.
O. Həmin il Peterburqda açılan 4-cü dövlət Dumasına Bakı, Gəncə və İrəvan quberniyalarının müsəlman əhalisi tərəfindən deputat seçilmişdir. M.Y.Cəfərov Dumada kadet partiyasına qoşulmuşdur. O, Dumadakı çıxışlarında çar hökumətinin Azərbaycanda yeritdiyi müstəmləkəçilik siyasətini tənqid atəşinə tuturdu.
1917-ci ildə Rusiyada fevral – burjua inqilabı baş verdi. Həmin il martın 9-da Müvəqqəti hökumətinin göstərişi ilə M.Y.Cəfərov daxil olmaqla Dövlət dumasının beş nəfər üzvündən ibarət xüsusi Zaqafqaziya Komitəsi yaradıldı. Komitədə sənaye və ticarət işlərinə rəhbərlik etmək M.Y.Cəfərova tapşırıldı. O, 1917-ci il noyabrın 15-dən Zaqafqaziya komissarlığında sənaye və ticarət komissarı idi.
1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Demokratik Respublikası elan olundu. M.Y.Cəfərov bitərəf F.Xoyskinin (1875- 1920) təşkil etdiyi birinci kabinədə sənaye və ticarət naziri olmuşdur. Həmin il iyunun 17-də F.Xoyskinin başçılıq etdiyi hökumət kabinəsi istefaya çıxdığı üçün M.Y.Cəfərov tutduğu vəzifəni tərk etmişdir. O, bundan sonra Azərbaycan Respublikasının Gürcüstan hökuməti yanında diplomatik nümayəndəsi vəzifəsini icra etməyə başlamışdır.
M.Y.Cəfərov nazirlər şurasının sədri Nəsib bəy Yusifbəylinin təşkil etdiyi kabinədə xarici işlər naziri təyin olunmuşdur. Azərbaycan Demokratik Respublikasının beynəlxalq aləmdə tanınmasında M.Y.Cəfərovun xidmətləri çoxdur. Onun rəhbərliyi altında həmin dövrdə məşhur Azərbaycan sənətşünasları və ictimai xadimləri Məmməd Ağa oğlunun və Hüseyn Mirzəcamalovun 35
arxivlərdən toplayaraq çap etdirdikləri ―Zaqafqaziyada rus siyasətinə aid sənədlər‖ kitabını xüsusi qeyd etmək lazımdır. Azərbaycan ziyalılarının çar hökuməti tərəfindən təqib olunamasını ifşa edən sənədlər toplusu 1920 ci ilin əvvəllərində Bakıda rusca çapdan çıxmışdır. Azərbaycan parlamentinin üzvü bitərəf M.Y.Cəfərov 1919-cu il oktyabrında ―Türk ədəmi – mərkəziyyət partiyası Musavatın‖ sıralarına daxil olmuşdur. Həmin il dekabrın ortalarında Yusifbəylinin kabinəsi istefaya çıxdığı üçün M.Y.Cəfərov tutduğu vəzifəni tərk etmişdir. O, 1920 –ci il fevralın 2-də Azərbaycan parlamentinin sədrinin müavini vəzifəsindən azad olunan Həsən bəy Ağayevin yerinə seçilmişdir. Parlamentin sədri Əlimərdan bəy Topçubaşov Bakıda olmadığı üçün M.Y.Cəfərov onun vəzifəsini 1920 – ci il aprelin 27-dək icra etmişdir.
1920-ci ilin martında Dağlıq Qarabağda daşnaklar Azərbaycan Respublikası əleyhinə böyük üsyan qaldırdılar. Avanturada məqsəd nizami Azərbaycan ordusunu Bakıdan çıxarmaqda idi. O dövrdə Azərbaycan ordusu Zaqafqaziyada ən mükəmməl silaha və təcrübəli sərkərdələrə malik ordu sayılırdı. Əskəran yaxınlığında döyüşdə daşnak qoşunları və yerli erməni könüllülərindən ibarət dəstələr darmadağın edildi.
1920-ci il martın 30-da Yusifbəylinin kabinəsi istefaya çıxdı. Aprelin 1-də yeni kabinə təşkil etmək Məmməd Həsən Hacınskiyə tapşırıldı. O, bu məqsədlə parlamentə daxil olan bütün partiya və fraksiyaların rəhbərləri ilə, həmçinin bolşeviklərlə danışıqlar apardı. M.H.Hacinski bolşevikləri yeni hökumətə daxil etməklə Samur körpüsünün şimal tərəfində dayanmış 11-ci Qızıl Ordunun Bakı üzərinə yürüşünü ləngitmək və nizamiAzərbaycan ordusunu təcili Dağlıq Qarabağdan Bakıya qaytarmaq istəyirdi. Bu vaxt Bakıda cəmisi iki minə yaxın əsgər var idi. Onlar dövlət idarələrini qoruyurdu. Bolşeviklərdən rədd cavabı alan M.H.Hacinski aprelin 22-də Azərbaycan parlamentinin sədrini əvəz edə bilməyəcəyini rəsmən bildirdi.
1920 –ci il aprelin 26-dan 27-nə keçən gecə 11-ci Qızıl Ordu Samur körpüsünü , yəni Azərbaycan sərhədini keçərək Bakı üzərinə yürüşə başladı. Aprelin 27-də parlamentin iclası zamanı Quba valisi Əmirxan Xoyski tərəfindən vurulmuş teleqramda 11-ci Qızıl Ordunun Azərbaycan sərhədini keçdiyi və Xaçmazı tutduğu xəbər verilirdi. Bu məlumatla əlaqədar Azərbaycan parlamenti yaranmış vəziyyətin təhqiqi üçün M.H. Hacinski başda olmaqla xüsusi nümayəndə heyəti yaratdı. Bu vaxt Ağa Hüseyn Kazımovun və Həmid Sultanovun başçılıq etdiyi bolşevik nümayəndə heyəti parlamentə hakimiyyəti müqavimət göstərmədən təslim etmək haqqında ultimatum verdi. Həmin gün saat 13-də 11-ci Qırmızı Ordu Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|