Azərbaycan demokratik respublikasi
Yüklə 0,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
7
müvəqqəti bon buraxıldı, bu ölkənin maliyyə vəziyyətini bir qədər sabitləşdirə bildi. Bajkı uğrunda mübarizə və Müvəqqəti hökümətin öz hakimiyyətini bütün Azərbaycanda təsbit etməsi sentyabrın 15-dək çəkdi. Bu ərəfədə Müəssisələr məslisinin çağırılması sahəsində işlərə başlamaq üçün Nazirlər Şurasının sədri, daxili işlər naziri və xalq maarifi nazirindən ibarət komissiya yarandı. Bu komissiyanın öz işini sürətləndirdiyi və ümumiyyətlə dövlət quruculuğu işinin genişləndiyi bir şərairdə Azərbaycanın beynəlxalq vəziyyəti kökündən dəyişmiş oldu. Dünya müharibəsinin bitməsi ilə Antanta adından Britaniya qoşunları Bakını tutmalı idi. Düşmənin Bakını işğal etmək planına müqavimət göstərmək iqtidarında olmadığından öz işini bərpa etmiş Azərbaycan Milli Şurası və Müvəqqəti hökümət ingilislərin şəhərdə yaratdığı işğal rejimi şəraitində Azərbaycanın istiqlaliyyəti uğrunda mübarizəni davam etdirdi.
Dekabrın 7-də Azərbaycan parlamentinin ilk təsis iclası oldu. Azərbaycan Milli Şurasının sədri M. Ə. Rəsulzadə böyük təbrik nitqi söylədi. Parlamentin rəhbərliyi seçildikdən sonra Müvəqqəti hökümətin başçısı Fətəli xan Xoyski çıxış etdi. Fətəli xan bu tarixi günə qiymət verərək nitqini aşağıdakı sözlərlə başladı: ―Bu gün öylə böyük və mübarək gündür ki, bunu biz azərbaycanlılar yuxumuzda da görə bilməzdik‖. O, Müvəqqəti hökümətin fəaliyyəti dövründə görülmüş işlərdən bəhs edib, bütün hökümətin istefasını qəbul etməyi xahiş etdi. Fətəli xanın nitqi aşağıdakı sözlərlə bitirdi: ―Hökümətin fəaliyyətində nə qədər qüsur və nöqsan olmuşsa da yol göstərən işıqlı yıldızı bu olmuşdur: millətin hüququ. Istiqlalı və xeyiri!‖.
Parlament Müvəqqəti hökümətin istefasını qəbul edib, yeni Nazirlər Şurasının tərkibini müəyyən etməyi və hökümətə başçılığı yenidən Fətəli xan Xoyskiyə tapşırdı. Fətəli xanın səhhətinin pisləşməsi ilə əlaqədar milli hökümətə başçılıq etmək iqtidarında olmadığını bildirməsinə baxmayaraq, parlament hökümətin təşkilini yenidən təkidlə Fətəli xana tapşırdı. Dekabrın 26 –da Nazirlər Şurasınınsədri hökümt proqramı və hökümətin tərkibi haqqında parlamentdə çıxış etdi. Hökümət proqramında Azərbaycanın müstəqilliyini möhkəmlətmək vəzifəsi ön plana çəkilmişdi. Nazirlər Şurasının sədri elə buradaca göstərirdi: ―Fəqət Azərbaycan istiqlaliyyəti ondan ibarət deyil ki, özümüz ilə özgə dövlətlər arasında bir sədd çəkək. Aşkardır ki, müstəqil Azərbaycan höküməti ümüm dövlətlər ilə rabitə husuluna çalışacaqdır. Bu rabitə əvvəlcə qonşu dövlətlər, ümumiyyətlə sabiq Rusiya ərazisində təşəkkül tapmış dövlətlər, xüsusən Rusiyanın özünə hasil olmalıdır‖. Müstəqilliyi möhkəmlətmək vəzifəsindən doğan qonşu dövlətlərlə normal münasibətlərin bərqərar olması, Azərbaycanın istiqlaliyyətinin tanınması və
8
müstəqilliyin ilk şərtlərindən biri – milli ordunun yaradılması məsələsi hökümət proqramında öz əksini tapdı. Daha sonra daxili siyasət (―Biz türk islamlar heç bir zaman özümüzü vətənə övlad gibi görməyib, həmişə ögey olduğumuzu hiss etmişik. Şimdi biz öylə şərait hasil etməliyik ki, vətənimizdə yaşayan millətlərin həpsi özünü bir dərəcə vətən övladı gibi görsünlər. Biz özümüzə rəva görmədiyimizi sairlərinə rəva görməməliyiz‖), maarif, ərzaq, yollar, ədliyyə, maliyyə (―...verginin ən çoxu, ən ağırı dövlətlilərin öhdəsinə düşməlidir, nəinki kasibların‖), fəhlə - kəndli (―...torpaq kəndliyə verilməzsə, fəhlənin həyatı təmin edilməzsə, heç vaxt iş yeriməz‖) məsələri sahəsində hökümətin qarşısında duran vəzifələr və onların həllinin əsas istiqamətləri göstərilirdi. Fətəli xan çıxışının sonunda Nazirlər Şurasının yeni tərkibini parlamentin müzakirəsinə verdi. Geniş müzakirədən sonra ―İttihad‖ fraksiyası bitərəf qalmaqla bütün fraksiyalar hökümət proqramına və hökümətin tərkibinə etimad göstərdilər.
təmsil olunmuşdu (erməni nümayəndələrinə təklif olunmuş 2 nazir kürsüsündən onlar imtina etdilər). Koalisiyalı yeni kabinə yeni partiya prinsipi üzrə deyil. Parlament fraksiyalarının hökümət başçısına və və proqramına etimad prinsipi üzrə təşkil edilmişdi.
Sonrakı, 1919-cu ilin mart və dekabr kabinə dəyişikliklərində də eyni prinsip əsas tutuldu. Son iki kabinəyə ―Müsavat‖ partiyasının görkəmli xadimi Nəsib bəy Yusifbəyli başçılıq etdi. N. Yusifbəylinin də hökümət proqramı Fətəli xan Xoyskinin hökümət proqramına uyğun idi. Mövcud olduğu 17 ay ərzində (1918-ci ilin dekabrı – 1920 –ci ilin apreli) müstəqil Azərbaycanın milli höküməti hansı işləri görə bildi?
Azərbaycan hökümətinin fəaliyyətinin əsas istiqamətlərini və gördüyü işləri qısaca sadalamazdan əvvəl hökümətin işə başladığı tarixi şəraiti və Azərbaycanın beynəlxalq vəziyyətini xatıqlamaq lazımdır.
Yuxarıda deyildiyi kimi, milli (mülki və hərbi) kadrlar, ümumiyyətlə mütəxəssis çatışmırdı. Azərbaycan iqtisadiyyatı müharibə və inqilabı hadisələr nəticəsində bərbad vəziyyətə düşmüşdü. Azərbaycanın beynəlxalq vəziyyəti son dərəcə gərgin idi. Bir tərəfdən Ermənistanla daimi hərbi – siyasi münaqişələr, digər tərəfdən isə şimal təhlükəsi dinc quruculuq işlərinə mane olurdu.
tarixi əhəmiyyətə malik işlər görə bildi. Stalinin ―bu bir il yarımlıq hakimiyyətiniz ərzində xalqa nə verə bildiniz?‖ sualının cavabında M.Ə. Rəsulzadə demişdi: ―Çox şey verə bilmədik... Amma milli azadlığın nə olduğunu başa saldıq. Azca da milli
Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|