Azərbaycan diLİ ÜZRƏ proqram (ba vəzifə qrupu üzrə)
Yüklə 66,49 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Söz yaradıcılığı və s özün tərkibi
- Sözün tərkibi: kök və şəkilçi.
- Sifət .
- Köməkçi nitq hissələri: Qoşma.
- Nida.
- Cümlə üzvləri.
- Cümlədə sözlərin sırası.
- Qrammatik cəhətdən cümlə üzvləri ilə bağlı olmayan sözlər.
- Cümlələrin şəxsə görə növləri.
- Müxtəsər və geniş cümlələr.
- Vasitəsiz və vasitəli nitq.
- Üslubiyyə t
- Əməli yazı nümunələri
- Əlavə ədəbiyyat
| Proqramla bağlı sual və təkliflərinizi
n.aliyev@dim.gov.az ünvanına göndərməyinizi xahiş edirik.
Danışıq səsləri və onların əmələ gəlməsi. Heca. Sözün sətirdən - sətrə keçirilməsi qaydaları. Vurğu. Heca vurğusunun sözün mənasına təsiri. Vurğulu hecadakı sait, uzanan sait, onların fərqlən diril
məsi. Ahəng qanunu. Əlifba. Azərbaycan dilinin orfoqrafiya və orfoepiya qaydaları. Leksika Leks ika haqqında məlumat. Dilin lüğət tərkibi. Sözün leksik və qrammatik mənası. Sözün həqiqi və məcazi mənası. Təkmənalı və çoxmənalı sözlər. Omonimlər. Onların çoxmənalı sözlərdən fərqi. Sinonimlər. Antonimlər. Ümumişlək sözlər və ümumişlək olmayan sözlər. Terminlər. Dialekt sözlər. Köhnəlmiş sözlər, neologizmlər. Frazeoloji birləşmələr. Sözün leksik təhlili.
və s özün tərkibi
. Mürəkkəb sözlər. Mürəkkəb sözlərin əmələ gəlmə yolları. Mürəkkəb sözlərin yazılışı. Sözün tərkibi: kök və şəkilçi. Azərbaycan dilində söz kökünün lüğəvi mənaya malik olması.
Leksik və qrammatik şəkilçilər. Leksik və qrammatik şəkilçilərin sıralanma qaydası. Ön şəkilçilər. Şəkilçilərin yazılışca növləri: bir, iki, dörd variantlı şəkilçilər. Sözün başlanğıc forması.
Nitq hissəsi anlayışı. Nitq hissələrinin bölgüsü. Əsas və köməkçi nitq hissələri. Əsas nitq hissələri. İsim.
İsim əşyanın adını bildirən əsas nitq hissəsi kimi. İsmin qrammatik əlamətləri. Konkret və mücərrəd isimlər. Ümumi və xüsusi, tək və cəm, toplu isimlər. İsmin quruluşca növləri. Sadə isimlər. Düzəltmə isimlər və onların əmələ gəlməsi. Mürəkkəb isimlərin əmələ gəlməsi və onların yazılışı. Mürəkkəb adlar. Mürəkkəb adlarla mürəkkəb isimlərin oxşar və fərqli cəhətləri. Mürəkkəb adlar və xüsusi isimlər. Mürəkkəb adların yazılışı. Mürəkkəb adların ixtisarla yazılması (abreviaturalar). Onlara şəkilçilərin artırılması qaydası. İsmin mənsubiyyətə görə dəyişməsi. Mənsubiyyət şəkilçilərinin şəxs şəkilçilərindən fərqi. İsmin hallanması. Saitlə başlanan şəkilçi artırdıqda bəzi ikihecalı milli və alınma söz köklərində (fəsil, şəkil, alın, beyin və s.) son saitin (qapalı saitin) düşüb - düşməməsi. İsmin cümlədə rolu. Sifət . Sifət bir nitq hissəsi kimi; onun qrammatik əlamətləri. Sifətin quruluşca növləri. Sadə sifətlər. Düzəltmə sifətlər. Mürəkkəb sifətlərin əmələ gəlməsi və onların yazılışı. Sifətin müqayisə dərəcələri: adi
dərəcə, azaltma dərəcəsi, çoxaltma dərəcəsi. Sifətin cümlədə rolu.
Say bir nitq hissəsi kimi; onun qrammatik əlamətləri. Sayın quruluşca növləri. Sadə, düzəltmə, mürəkkəb saylar. Sayın mənaca növləri: miqdar və sıra sayları. Miqdar saylarının növləri: müəyyən miqdar sayları, qeyri - müəyyən miqdar sayları, kəsr sayları. Qeyri - müəyyən miqdar saylarından sonra gələn isimlərin cəmlənib - cəmlənməməsi. Miqdar sayları ilə isimlər arasında numerativ sözlərin işlənə bilməsi. Sıra sayları. Sıra saylarının ərəb və
Roma rəqəmləri ilə yazılışı. Sayların yazılışı. Sayın cümlədə rolu.
Əvəzlik isim, sifət, say və digər əsas nitq hissələrinin yerində işlənən söz kimi. Əvəzliklərin mənaca növləri. Şəxs əvəzlikləri. İşarə əvəzlikləri. O, bu əvəzlikləri mübtəda vəzifəsində olarkən onlardan sonra vergülün işlənmə məqamları. Sual əvəzlikləri. Qeyri - müəyyən əvəzliklər. Təyini əvəzliklər. Bəzi işarə, sual, qeyri - müəyyən əvəzliklərin hallana bilməsi. Əvəzliyin cümlədə rolu.
Feil əsas nitq hissəsi kimi. Feilin quruluşca növləri: Sadə, düzəltmə, mürəkkəb feillər. Feilin təsriflənən formaları. Feilin şəkilləri feilin təsriflənən formaları kimi. Əmr şəkli. Xəbər şəkli feilin zamana, şəxsə və kəmiyyətə görə dəyişməsi ilə səciyyələnən forması kimi. İndiki zaman. Keçmiş zaman: şühudi keçmiş, nəqli keçmiş. Gələcək zaman: qəti gələcək, qeyri- qəti gələcək. Feilin vacib, lazım, arzu və şərt şəkilləri. Təsdiq və inkar feillər. İnkar şəkilçisinin isim düzəldən eyni formalı şəkilçi ilə omonimliyi (
dondurma, vurma
; dondurma , vurma ). Feilin təsriflənməyən formaları. Məsdər, feili sifət, feili bağlama feilin təsriflənməyən formaları kimi.
Feil şəkillərinin və digər nitq hissələrinin idi, imiş, isə köməkçi feilləri (hissəcikləri) ilə işlənməsi. Onların yazılışı.
Feilin cümlədə rolu.
Zərf bir nitq hissəsi kimi. Onun qrammatik əlamətləri. Zərfin quruluşca növləri. Sadə zərflər. Düzəltmə zərflər və onların əmələ gəlməsi. Mürəkkəb zərflər və onların əmələ gəlməsi. Zərfin mənaca növləri: tərzi - hərəkət, yer, zaman, miqda r zərfləri. Zərf - isim, zərf - sifət, zərf - say, zərf - qoşma kimi işlənə bilən sözlər. Zərfin cümlədə rolu.
Qoşmanın köməkçi nitq hissəsi kimi qrammatik səciyyəsi, sözlər arasında əlaqə yaratması. Qoşmanın qoşulduğu hallar. Qoşmaların yaratdığı məna növləri. Qoşmaların yazılışı.
Bağlayıcı cümlə üzvləri, cümlələr, abzaslar arasında əlaqə yaradan köməkçi nitq hissəsi kimi. Tabesizlik və tabelilik bağlayıcıları. Bağlayıcıların mənaca növləri. Bağlayıcıların quruluşu: sadə və mürəkkəb bağlayıcılar. Bəzi bağlayıcıların yazılışı və onlarda vergülün işlənməsi qaydaları.
Ədatların qrammatik səciyyəsi. Ədatların mənaca növləri. Qüvvətləndirici, sual, dəqiqləşdirici, məhdudlaşdırıcı, əmr, arzu və təsdiq - inkar ədatları. Ədatların yazılışı. Modal sözlər.
Modal sözlər söylənilən fikrə münasibət bildirən sözlər kimi. Modal sözlərin quruluşu. Modal sözlərin mənaca növləri. Modal sözlərdə durğu işarələri.
Nida hiss- həyəcan ifadə edən köməkçi nitq hissəsi kimi. Nidaların yazılışı. Onlarda durğu işarələrinin işlədilməsi .
Sintaksis Söz birləşmələri. Söz birləşməsi anlayışı. Sərbəst söz birləşmələri və frazeoloji birləşmələrin bir - birindən fərqi. Söz birləşməsi və söz. Söz birləşməsi və cümlə. Söz birləşmələrinin növləri: ismi birləşmələr, feili birləşmələr.
İsmi birləşmələr. Birinci, ikinci və üçüncü növ təyini söz birləşmələri. Feili birləşmələr. Məsdər, feili sifət və feili bağlama tərkibləri feili birləşmələrin spesifik növləri kimi.
Söz birləşmələrində və cümlədə sözlər arasında məna və qrammatik əlaqələrin olması. Sintaktik əlaqələrin növləri: tabesizlik və tabelilik əlaqələri. Tabesizlik əlaqəsi. Tabelilik əlaqəsinin növləri: uzlaşma, idarə və yanaşma.
Cümlə.
Cümlə haqqında ümumi məlumat. Cümlənin əsas nitq vahidi olması, fikir ifadə etməsi.
Məqsəd və intonasiyaya görə cümlənin növləri. Nəqli cümlə. Sual cümləsi. Sual cümləsinin növləri. Əmr cümləsi. Nida cümləsi.
Cümlə üzvü anlayışı. Cümlənin təşkilindəki roluna görə cümlə üzvlərinin bölgüsü: cümlənin baş üzvləri, cümlənin ikinci dərəcəli üzvləri.
mübtəda və xəbər. Baş üzvlərin cümlənin qrammatik əsası olması. Mübtəda. Mübtədanın ifadə vasitələri. Xəbər. Xəbərin ifadə vasitələri. Xəbərin mübtəda ilə şəxsə və kəmiyyətə görə uzlaşması.
ümlənin ikinci dərəcəli üzvləri:
tamamlıq, təyin, zərflik. Tamamlıq. Vasitəsiz və vasitəli tamamlıqlar. Tamamlığın ifadə vasitələri və sualları. Təyin. Təyinin ifadə vasitələri və sualları. Zərflik. Zərfliyin mənaca növləri: tərzi - hərəkət, yer, zaman, kəmiyyət, səbəb, məqsəd zərflikləri və onların ifadə vasitələri.
Cümlə üzvlərinin quruluşca növləri. Əlavələr.
Əlavənin özündən əvvəlki sözü izah etməsi, konkretləşdirməsi. Əlavələrdə durğu işarələri; tire və vergüldən istifadə olunması.
Söz sırasının qanunauyğunluğu. Ayrı - ayrı cümlə üzvlərinin yeri. Bəzi məqamlarda söz sırasının pozula bilməsi.
Həmcins üzvlərin eyni cümlə üzvlərindən ibarət olması, eyni suala cavab verməsi, eyni üzvlə bağlı olması və öz aralarında tabesizlik əlaqəsinin olması. Həmcins üzvlərdə bəzi şəkilçilərin və köməkçi vasitələrin ixtisar oluna bilməsi. Xəbərin həmcins mübtədalarla uzlaşması. Həmcins üzvlərdə ümumiləşdirici sözlər.
Qrammatik cəhətdən cümlə üzvləri ilə bağlı olmayan sözlər.
Xitab, onun müraciət bildirməsi. Xitabın cümlədə işlənilmə yerləri. Xitabın ifadə vasitələri. Xitabın quruluşca növləri: sadə
və mürəkkəb xitablar. Ara sözlər, onun ifadə vasitələri. Ara sözlərin formaca növləri. Ara sözlərin cümlədə yeri və onlarda vergülün işlədilməsi qaydaları.
Bu bölgüdə şəxs
sözünün termin məqamında olması və “mübtəda” mənasın da işlənməsi. Şəxsə görə sadə cümlənin növləri. Müəyyən şəxsli cümlələr. Qeyri - müəyyən şəxsli cümlələr. Ümumi şəxsli cümlələr. Şəxssiz cümlələr. Adlıq cümlələr.
İkinci dərəcəli üzvün iştirak edib - etməməsi baxımından sadə cümlənin növləri: müxtəsər cümlələr, geniş cümlələr.
Mürəkkəb cümlə anlayışı. Mürəkkəb cümlənin növləri: tabesiz mürəkkəb
cümlə, tabeli mürəkkəb cümlə. Tabesiz və tabeli mürəkkəb cümlələrdə durğu işarələri.
Vasitəsiz və vasitəli nitq.
Başqasının nitqinin verilmə üsulları. Vasitəsiz nitqin vasitəli nitqə çevrilə bilməsi.
Vasitəsiz nitqli cümlələrdə durğu işarələrinin (dırnaq, qoşa nöqtə, vergül, tire) işlədilməsi.
il haqqında ümumi məlumat
Dilin ictimai həyatda rolu. Azərbaycan dili milli dil k imi. Dilin quruluşu. Dilin funksiyaları.
Yazı. Yazının növləri. Dilçilik və onun digər elmlər içərisində yeri. Dilçiliyin əsas sahələri. Etimologiya. Lüğətçilik. Dialektologiya.
Azərbaycan dili Azərbaycan Respublikasının dövlət dili kimi. Azərbaycan dili nin morfoloji quruluşu. Dil və xalqın tarixi.
Nitq mədəniyyəti milli mədəniyyətin tərkib hissəsi kimi. Nitqin düzgünlüyü, dəqiqliyi və ifadəliliyi. Ədəbi dil. Ədəbi dilin formaları: yazılı ədəbi dil, şifahi ədəbi dil. Nitq normaları anlayışı. Müasir Azərbaycan ədəbi dilinin fonetik, leksik və qrammatik normaları. Nitq normalarının təzahür formaları. Natiqlik sənəti. Natiqlik sənətinin sahələri. Jestlər. Mimika. Nitq etiketləri, onların növləri.
t
Üslub. Üslubiyyat haqqında ümumi məlumat. Üslubun növləri. Bədii üslub. Elmi üslub. Publisistik üslub. Məişət üslubu. Rəsmi - işgüzar üslub. Fərdi üslub. Əməli yazı nümunələri
Ərizə, elan, bildiriş, anons, reklam, məktub, arayış, tərcümeyi -hal, teleqram, izahat, akt, protokol, annotasiya, rəy,
vəkalətnamə, hesabat.
Bu sənəd formalarının əsas xüsusiyyətləri. Konkret əməli yazı (sənəd) nümunələrinin tərtibi qaydaları. Bu sənəd f ormalarının bir - birindən fərqi. D urğu işarələri.
Əsas ədəbiyyat: 1. R. İsmayılov, X. Qasımova, F. Şahbazlı, Q.Əmircanova. Azərbaycan dili. 5 -ci sinif. –
Bakı, 2006, 2008.
2. R. İsmayılov, F. Ellazov. Azərbaycan dili . 6- cı sinif. –
Bakı, 2012. 3. R. İsmayılov, X. Qasımova, F. Ellazov. Azərbaycan dili. 7 -ci sinif. –
Bakı, 2011.
4. Y. Seyidov , T. Əsədova. Azərbayc an dili. 8-ci sinif. –
5. Q. Kazımov, F. Şahbazlı, A. Mikayılova. Azərbaycan dili. 8 -ci sinif. –
Bakı, 2012.
6. Q. Kazımov, A. Mikayılova. Azərbaycan dili. 9-cu sinif. –
Bakı, 2012, 2014.
7. Y. Seyidov , T. Əsədova. Azərbaycan dili. 9-cu sinif. –
8. T. Hacıyev, N. Cəfərov, N. Xudiyev. Azərbaycan dili. 10 -cu sinif. –
Bakı, 2014.
9. T. Hacıyev, N. Cəfərov, N. Xudiyev Azərbaycan dili. 11 -ci sinif. –
Bakı, 2014.
10. Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti. – Bakı, 2013.
1. Azərbaycan dili. Qəbul imtahanına hazırlaşanlar, yuxarı sinif şagirdləri və müəllimlər üçün vəsait. TQDK “Abituriyent”. –
2. Azərbaycan dili. Tes t toplusu. 1994-2015- ci illər. 1-2- ci hissələr. “Abituriyent” jurnalının xüsusi buraxılışı. – Bakı, 2015.
3. Azərbaycan dili. 5 -9- cu siniflər üçün “Test tapşırıqları” və “Yeni təhsil proqramı (kurikulum) üzrə qiymətləndirmə tapşırıqları” toplusu. “Abituriyent” jurnalının xüsusi buraxılışları. –
Bakı, 2015 -2016. 4. Azərbaycan dili. 8 -ci sinif üçün test tapşırıqları toplusu. “Abituriyent” jurnalının xüsusi buraxılışı. – Bakı, 2016.
5. Azərbaycan dili. 10 -11- ci siniflər üçün test tapşırıqları toplusu. “Abituriyent” jurnalının xüsusi buraxılışı. –
Bakı, 2015. 6. Orfoqrafiya, orfoepiya lüğəti.
TQDK
–
“Abituriyent”. – Bakı, 2014. Yüklə 66,49 Kb. Dostları ilə paylaş:
|