Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 4,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
8
tərəfindən əsası qoyulan Azərbaycan Atabəyləri dövləti dövrün ən qüdrətli və mədəni dövlətlərindən oldu. Azərbaycanda mədəni həyatın yüksəlməsi ilə səciyyələnən XII əsr Azərbaycan intibahı dövrü hesab edilir, məhz, bu dövrdə Azərbaycan xalqı dünyaya görkəmli alimlər, Ģairlər, memarlar bəxĢ edir.
Taleyüklü hadisələrlə dolu olan bu dövrün XIX yüzildə Abbas qulu ağa Bakıxanov tərəfindən baĢlanan tədqiqi, sonralar üçcildlik "Azərbaycan tarixi"nin I cild ində təqdim edilən yığcam, lakin dərin məzmun lu materialla zəngin ləĢdirilsə də, daha sonrakı onillərdə aparılan elmi araĢdırmalar yeni faktları, yeni mənbələri üzə çıxara bilmiĢdir. Azərbaycan alimlərinin gərgin zəh məti, qanı-canı bahasına baĢa gələn bu ağır iĢ tariximizin bir ço x o xun maz səhifələrin i bərpa etdi, xalq ımızın ö mür yolunu iĢıqlandırdı, q iy mətli tədqiqat iĢlərin i ortaya gətirdi. Bunlardan akademik Ziya Bünyadovun Azərbaycanın VI-IX əsrlər, eləcə də Eldənizlər sülaləsi dövrünə, Sara xanım AĢurbəylinin Bakı və ġirvanın tarixinə, Sara Qasımovanın ərəblərə qədərki Cənubi Azərbaycan tarixinə, Yusif Cəfərovun hun tayfalarının Albaniya ilə qarĢılıqlı əlaqələrinə, Fəridə Məmmədovanın erkən orta əsrlər Albaniyasının siyasi tarixinə və tarixi coğrafiyasına, RəĢid GöyüĢovun Albaniyada xristianlığın tarixinə, Rəhim Vahidovun erkən orta əsrlər Mingəçevir tarixinə, Nailə Və lixan lının Xilafətin Azə rbaycanla qarĢılıqlı münasibətləri məsələlərinə, Məmməd ġəriflin in IX-XI əsrlər Azərbaycan feodal dövlətləri tarixinə, Saleh Qazıyevin Qəbələ, Rauf Məmmədovun Naxçıvan, Qara Əh mədovun Beyləqan, Hüseyn Ciddin in ġamaxı, Ömər Ġs mizadə və Fərhad Ġbrahimovun Bakı və s. Ģəhərlərin tarixinə dair yazdıq ları əsərlərin xüsusi əhəmiyyətini qeyd etmək lazımd ır 1 .
Tədqiq edilən dövrün tam təsvirini vermək üçün son 40 ildə arxeoloqlarımızdan QardaĢxan Aslanov, Ġlyas Babayev, Firudin Qədirov, QoĢqar QoĢqarlı, Nəsimi Quliyev, Əsgər Əliyev, Aləm Nuriyev, Abdulla Orucov, Fazil Osmanov, Cabbar Xəlilov və baĢ qalarının tarixi-arxeolo ji tədqiqatlarını, MəĢədixanım Nemətovanın orta əsr epiqrafik ab idələrimizə həsr etdiyi əsərlərini, etnoqraflardan Teymur Bünyadov, Qiyasəddin Qeybullayev, sənətĢünas alimlərdən Rasim Əfəndi, Nəsir Rzayev, Kamil Məmməd zadə, Cəfər Qiyasi, d ilçi alimlərdən Vaqif Aslanov, Q.Vo roĢil, Aydın Məmmədov, Tofiq Hacıyev və baĢqalarının, ədəbiyyatçılardan Həmid Araslı, Rüstəm Əliyev, Azadə Rüstəmova, Malik Mahmudov və onlarca baĢqalarının adlarını çəkmək və əsərlərini xatırlamaq vacibdir. Vətən tarixĢünaslığımızın tərkib h issəsini təĢkil edən bu əsərlərlə yanaĢı,
Adları çəkilən bu və digər müəlliflərin əsərləri haqqında kitabın sonunda təqdim edilmiĢ mənbələr və ədəbiyyat siyahısma bax.
9
V.Bartold, Ġ.Markvart, V.Minorski, K.Trever, Y.Bertels, V.Beylis, Ə.Kəsrəvi və baĢqa bu kimi xarici ölkə alimlərinin dövrün tədqiqi üçün az əhəmiyyət daĢımayan araĢdırmaların ı da qeyd etmək istərdik.
Onu da deməliyik ki, burada təqdim etdiyimiz cildin yazılmasında istifadə edilmiĢ mənbə və ədəbiyyatın xüsusi təhlilini vermə kdən imt ina etdik; belə ki, görkəmli mütəxəssislərimizin ayrı-ayrı tarixi dövrlərə həsr etdikləri məlu m və məĢhur tədqiqatlarında bu iĢ yüksək elmi səviyyədə yerinə yetirilmiĢ, tədqiq edilən dövrün tarixĢünaslıq və mənbəĢünaslıq məsələləri səlahiyyətlə həll edilmiĢdir.
Beləliklə, gördüyümü z kimi, xalqımızın sasanilərin hakimiyyətindən tutmuĢ monqolla rın iĢğalınadək olan orta çağ dövrü son qırx ildə ayrı-ayrı kitablarda öz əksini tapa bilmiĢdir. Lakin, bununla yanaĢı, Vətən tarixĢünaslığı qarĢısında dövrün tələb etdiyi vacib bir məsələ dururdu: ayrı-ayrı alimlərimizin gərgin əməyin in məhsulu olan bu əsərlərin saysız-hesabsız səhifələrinə "səpələnmiĢ" tariximizi vahid kitabda cəmləĢdirmək, obyektiv lik və elmiliyə xələl gətirmədən o xuculara təqdim etmək.
Obyektiv və subyektiv səbəblər bu vacib iĢin on illər boyu uzanmasına, son illərdə çıxan tarix kitablarının 1 əhatə etdiyi bir çox mühü m proble m və məsələlərin, mü xtəlif fakt və hadisələrin biri digərini təkzib etməsinə səbəb old u. Bu vaxtadək xalq ının və ölkəsinin tarixin i pis-yaxĢı bilməsi ilə öyünən tarixsevərlər bir yana qalsın, hətta mütəxəssislər də tariximizin ayrı-ay rı mərhələlərini (o cümlədən bizim cilddə tədqiq edilən dövrü) "özünəməxsus" elmi süzgəcdən keçirən, "özünəməxsus" qayda ilə iĢıqlandıran müəlliflərin bəzi fikirlərindən baĢ aça bilmədilər. Eyni möv zuya aid biri digərini tə kzib edən, biri digərinin əksi olan faktlar və hadisələr, eləcə də daban-dabana zidd o lan "konsepsiyalar" çoxdan bəri gözlənilən bu tarix kitabların ın ümu mi uğuruna təsir etdi, bir sıra vacib məsələ və problemlərin həllində hərc-mərclik törətdi. Bütün bunlar cildi hazırlayan müəllif ko llektiv ini və onun redaksiya heyətini ağır imtahan qarĢısında qoydu. Uzun illərdən bəri yenidən və yenidən yazılan, dəfələrlə təzə materiallar əsasında dəyiĢdirilən, yeniləĢdirilən mətnlər üzərində iĢ davam etdirild i. Tədqiq edilən dövrün səlahiyyətli mütəxəssisləri mətnlərin yazılmasına cəlb olundu. Demək o lar, elə bir müəllif olmad ı ki, yazd ığı fəslə, paraqrafa elmi axtarıĢlarla dəqiq ləĢdirilmiĢ material salmasın, istifadə etdiyi mənbəni baĢqa mənbələrlə, eləcə də arxeolo ji tədqiqatların nəticələri ilə, görkəmli alimlə rin a raĢdırma ları ilə müqayisə etməsin. Beləliklə, u zun illərin ağrısı-acısı, sevinci-kədəri ilə yazılan kitab, nəhayət, baĢa çatdırıldı. Lakin ağ ır təəssüf hissi ilə kitabın yazılmasında iĢtirak edən əvəzolun maz elm fədailərimiz akademik Ziya Bünyadovu, tarix elmləri doktoru
1
dövrlərdən XX əsrin əvvəllərinə qədər. Bakı, 1993; Azərbaycan tarixi (Ən qədim zamanlardan XX əsrədək), I c, Bakı. 1994; Azərbaycan tarixi (Uzaq keçmiĢimizdən 1870-ci ilə qədər). Bakı. 1996.
Yüklə 4,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|