Və aşağa məhəllələrin adları bunlardır:
Birinci məhəllə Qurdlar
İkinci məhəllə Seyidli
Üçüncü məhəllə Culfalar
Dördüncü məhəllə Toyluq (Quyuluq)
Beşinci məhəllə Çuxur
Altıncı məhəllə Dördlər qurdu
Yeddinci məhəllə Hacı Yusifii
Səkkizinci məhəllə Dörd çinar
Doqquzuncu məhəllə Çöl-qala
Və bu məhəllənin bir adı da Cuhudlardır. O cəhətə görə bu adı sair
məhəllələrin adamları bulara qoyublar ki, bu məhəllədə bir kişi var imiş.
Öz qızın qurumsağlığın edərmiş. O kişinin adını Cuhud Rəhim qoyublar
və məhəllə o gorbagorun adı ilə adlanıbdır.
Bir də xahiş edib ki, qalada neçə hamam və neçə karvansara tikilib
oları yazaq və onları təmir edənlərin adlarını yenə yazaq. Ona görə
gərək yazaq ya abad, ya xarab. Qərəz. Əvvəl bu qalada hamam təmir
edən Əbdüssəmədbəy olub və haman hamam indi abaddır.
Və bundan sonra bir bab hamam Uğurlu bəy təmir edib, aşağı
bazarda. Xarab olub, yeri məlum olub. Və bir bab aşağı meydanda Qazi
Mirzəli təmir edib. Abaddır. Və bir hamam Əli bəy Fuladov təmir edib,
xarab olub, yenə təzə təmir edib, abaddır. Bir bab hamam Rüstəm bəy
təmir edibdir, xarab olub. Bir bab hamam Rəhim bəy təmir edib, 30 il
abad oldu. İndi 10 ildir xarab olub. Bir bab hamam öz əhli-əyalı üçün
şahzadə Bəhmən Mirzə təmir etmişdir. Özündən bir ay sonra xarab oldu.
İki bab hamam biri övrət üçün və birisi kişi üçün. Məşədi Qulu xanın
qızı iki nəfər adam ilə şərakətli təmir edib, hər ikisi abaddırlar. İki bab
Hacı Rza yenə Xanqızı ilə şərakətli təmir edib: biri mərdanə, biri
zənənə, hər iki abaddır. Yenə iki bab hamam Ağakişi adlı bir kişi təmir
edib: biri mərdanə, biri zənənə, hər ikisi abaddır. Yenə iki bab hamam
Ağakişi adlı bir kişi təmir edib: biri mərdanə, biri zənənə, hər ikisi
abaddır. Bir bab hamam Hacı Əbdürrəhim təmir edib. Abaddır. Bir bab
hamam Xeyrənsə adlı bir övrət təmir edib və əl suyu ilə işləyib. Qədim
hamamdır. Hələ abaddır. Bir bab hamam Hacı Saleh - bizim ata-
babamız təmir etmişdir, xarab olub. Bir bab hamam Şahbaz adlı bir kişi
təmir edib, xarab olub. Və haman dərə o kişi ilə
40
adlanır. Bir bab hamam qaladan xaricdə bir nəfər erməni təmir edib,
erməni tayfası üçün. Abaddır. Qərəz, bu vaxtacan abad və xarab yoxdur,
təmir olub.
Bir də xahiş edənin xahişinə görə gərək karvansaraları sayaq. Belə
ki, qədim vaxtkı şəhərin aşağı tərəfi abad imiş. Əvvəl bir qitə karvansara
aşağı bazarda Uğurlu bəy təmir edib. Elə ki yavaş-yavaş yuxarılar abad
olub aşağı tərəf zaye olub o yerlərdə olan dükan və karvansara xarab
olublar. Sonra bir karvansara Hacı Əmiraslan bəy təmir edib. Və bunun
oğlu yox idi, iki nəfər qızları qalmışdır. Qızlarının biri mərhum Hacı
Seyid Əhmədağada imiş. Və birisi Mirzə Qasımda idi. Yetişdi bunlara
və bunlar bir müddətdən sonra satdılar Məşhədi Hüseyn Mirsəyaf
oğluna. Buranı söküb təzə təmir edib. Yenə bir karvansara Hacı Hüseyn
təmir edib. Bu karvansara əvvəl-dənabad olmadı. Həmişə boş qalar.
Buna səbəb bu olub ki, o karvansara Xoca Mircanlı məhəlləsinin
miyanından qarışıbdır, vəqf yerindən qəsb olub. Ona görə abad olmur.
Bir qitə karvansara - Timçəli Hacı Məhərrəm təmir edib. Əvvəlinci
karvansara budur və günbəgün abaddır. Bunun timcəsinin xərci vəqfdir
ki, hər il on gün məhərrəm həmən timcədə təziyeyi imam Hüseyn
saxlarlar. Onun mədaxilini imam ehsanı edərlər. Bir karvansara Hacı
Böyük və Hacı İskəndərbəy təmir ediblər. İki qardaş, abaddır. Və bir
karvansara Ağa Qəhrəman Mirsəyaf oğlu təmir edib, hələ tamam deyil.
Bir karvansara Abbas bəy təmir edib, o da tamam deyil. Bir karvansara
Cavad ağa təmir elədir, hələ tamam deyil. Yenə bir karvansara Gövhər
ağa təmir elət-mişdi, məscidi camelərə vəqf etmişdir. İndi Həsən ağanın
təsərrüfündədir. Belə ki, karvansaranı təmir edən vaxt o işə baş çəkib
fəhlə, bənnasının muzdun verən Süleyman xan imiş. O cəhətə görə
Süleyman xan oğlu Həsənağa iddia edib alıbdır. Əvvəl bir dəfə od düşüb
yandı. Həsənağa peşman olub, yenə məscidlərin ixtiyarına verdi. Və
sonra dübarə yenə geri alıb, indi xarabadır və zibil tökərlər. Belə ki,
məsəldir: "Mərd mərddən kəsər, Murtuzaəli hər ikisindən".
İkinci fəsil yazılır o xanlardan ki, bu qalada hökmranlıq ediblər.
Onların övladlarından bir neçəsinin əhvalatı.
Məlum olacaq belə ki, Pənah xan mərhum olandan sonra böyük oğlu
İbrahim Xəlil xan canişin olub, əyləşib və qalanın möhkəm və abad
olmağına əncam verib. Əvvəlinci fəsildə cüzi məlum oldu. Qərəz, bu
zəhmətlər ilə bir bərk meşənin içində bu qalanı bina edəndən sonra bir
müddət öz eyş-işrətində olub. Elə ki bir az müddətdə
41
bu günə şöhrət edib cəmi Qarabağ mülkünü təsərrüf edib İran padşahı
Ağa Məhəmməd şah qoşun çəkib gəlib ki, İbrahim xanı öldürüb və
qalaya təsərrüf edə. Belə ki top və topxana qoşun ilə gəlib Topxana
adlanan yerdə ordu salıb, oturub və həman Topxana adlanan yerdə ordu
salıb, oturub və həmin Topxanadan, Davtələb adlanan yerlərdən qalaya
top atdırıb dağıtmağa məşğul olub, bir neçə gün bu növ ilə qalıb. Sonra
İbrahim xan yəqin edib ki, Ağa Məhəmməd şah ilə bacarmayacaq. Bir
gecə qaçıb Balakən adlanan yerə. Xalq xəbərdar olub, tamamən qala
qapısından çölə çıxıblar. Elə ki Ağa Məhəmməd şah əhvalatdan
xəbərdar olub öz qoşunu ilə Qalaya varid olur. Topxana və qoşun,
qalada sakit olurlar.
Qərəz, o günün nə tövr iş Ağa Məhəmməd şahın nökəri Səfərəli
namdan əmələ gəlibsə, Ağa Məhəmməd şah Səfərəli nama deyib ki,
köpək oğlu sabah qarabağlıların başından bir minarə vurduracağanı və
sənin başını o minarənin qübbəsi edəcəyəm. Səfərəli nam müvərrix
nökər imiş. Və bilirmiş ki, şahın dediyi dedikdir. Səfərəli öz canının
qorxusundan gecədən bir vaxt keçmiş durub Ağa Məhəmməd şahın
başın kəsib və hər nə cavahir var imiş tamamən götürüb qaçıbdır
1
.
O vaxt Ağa Məhəmməd şah Məhəmmədhəsən ağanın evində mənzil
etmişdi. Elə ki bu əhval səhər olanda İran qoşununa məlum olur,
qarabağlıların qorxusundan kimi atlı və kimi piyada dəstəbədəstə üz
qoyurlar Qaladan çölə çıxıb qaçmağa. Bu əhvalatdan Qarabağ camaatı
xəbərdar olub şadyanəlik edib cəm olurlar. Məhəmmədhəsən ağanın
qapısına və muştuluqçu İbrahim xanın dalınca gedir...
Bu cəhətə görə Ağa Məhəmməd şahı bihörmət ediblər ki, Qala
camaatına çox zərər vurubdur. Hər top atılanda neçə evlər dağılıb. Belə
nəql edirlər ki, bir nəfər övrət uşağın qucağında tutub işləyirmiş. Topun
gülləsi gəlib o övrəti uşağı ilə bir-birinə qatıbdır. Yenə bir dəfə İbrahim
xanın vaxtında şah qoşun çəkib Qalanın üstünə gəlib. Yenə haman
Topxana adlanan yerdə ordu salıb, bir neçə vaxt qalıb Qalanı qərəbətlik
edib
2
tamamən kəndliləri çapavül elədib və çox zəhmət o vaxt xəlqullah
olub. Qərəz, neçə ay ki, əlləşib gecə-gündüz
1 Müəllif xalq arasında yayılan folklorsayağı əfsanələri qələmə alır. Burada heç bir tarixi dəqiqlik yoxdur.
2 Mühasirəyə alıb mənasında işlədir. Söhbət Şuşa şəhərinin 1795-ci ilin yayında 33 günlük mühasirəsindən gedir.
42
Dostları ilə paylaş: |