Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
başqa ləvazimatma hədsiz ziyan dəymişdir. O, bu məğlubiyyəti düzəltmək üçün Tiflisi almaq və Gürcüstan kəndlərini qarət etmək xəyalındadır. Onun fəsad və istilasının qarşısını almaq tədarükündə olun!" Ağa Məhəmməd xan sentyabrın əvvəlində Ağdamdan hərəkət etdi. Qoşunun qabağında Məlik Məcnunun dəstəsi gedirdi. Nəhayət, onlar Gürcüstan sərhədinə yetişdilər. Bu zaman II İrakli ilə gürcü knyazları arasında çəkişmə və ziddiyyətlər var idi. Bunun üçün də gürcülər Ağa Məhəmməd şaha qarşı qüvvələrini birləşdirə bilmədilər. Vali II İrakli az bir qüvvə ilə güclü düşmənin qarşısına çıxmışdı. 1795-ci ilin 12 sentyabrında müxtəsər bir vuruşmadan sonra İran sərbazları Tiflisi alıb, qarət və talan etdikdən sonra onu yandırdılar. Heç bir tarixdə Ağa Məhəmməd xanın Tiflisdə gürcü xalqına etdiyi zülmə bənzər bir hadisə görsənməmişdir. Ağa Məhəmməd xan Tiflisi xarabazara döndərdikdən sonra yerli xalqdan çoxlu əsirlə Azərbaycana qayıtdı. O, Muğanda qışlayıb yazda İrəvan üzərinə hücum etmək, sonra yenidən Şuşaya divan tutmaq qərarına gəlmişdi. Elə bu zaman İran vilayətlərində Ağa Məhəmməd xana qarşı dönüklük və iğtişaş başladı. Bu səbəbdən Ağa Məhəmməd xan İrəvana yürüşdən imtina edib İrana qayıtmaq qərarına gəldi. Həqiqətdə də İrandakı üsyan bütün Gilan və İraq sahələrini əhatə etmişdi. Üsyançılar fars əyalətlərini tutduqdan sonra Cənubi Azərbaycan üzərinə yürüşə başlamışdılar. Qacar İrandakı iğtişaşı yatırmaq üçün səfər edərkən İbrahimxəlil xan ətrafında nizam və intizamı bərpa etməyə başladı. O, Car-Balakəndən güclü ləzgi qoşunu gətirib, Gəncə şəhəri üzərinə yürüş edib şəhəri mühasirəyə aldı. İbrahim Məlik Məcnunu və Cavad xanı cəzalandırmaq üçün hərbi əməliyyata başladı. İbrahimxəlil xana vali II İrakli də kömək edirdi. Şiddətli vuruşma nəticəsində Məlik Məcnun öldürüldü, Cavad xan isə öz oğlunu və qızmı girov şərtilə İbrahim xanın yanına göndərib üzr istədi. Cavad xan bir daha İbrahim xanın itaətindən çıxmamağa və həmişə ona sadiq qalacağı barədə əhdnamə bağlayaraq canını qurtardı. Ağa Məhəmməd xanın Şuşaya və Tiflisə hücumundan sonra istər vali II İrakli, istərsə də İbrahimxəlil xan Rusiyadan kömək istədilər. Bu zaman Rusiya imperatriçəsi II Yekaterinanın əmri ilə general anşef Valerian Zubov 30 minlik bir ordu ilə Qafqaza gəldi. Onlar 95 Dərbənd şəhərini işğal edib, buradan da Şirvan istiqamətində hərəkət etdilər. İbrahimxəlil xan generalın gəlməsini eşidən kimi öz oğlu Əbülfət xanı bir neçə bəyzadə və çoxlu hədiyyə ilə general Zubovun yanına göndərib Rusiya dövlətinə tabe olacağını və bu sahədə sadiq qalacağını bildirdi. Eyni zamanda, İbrahimxəlil xan imperatriçənin adına dəxi bir ərizə yazaraq general Zubova təqdim etmişdir. General Zubov Əbülfət xanı və onunla gəlmiş bəyzadələri çox hörmətlə və ehtiramla qəbul edib, İbrahim xanın ərizəsini Peterburqa II Yekaterinaya göndərdi. İbrahimxəlil xanın məktubundan imperatriçə çox şad oldu. İbrahimxəlil xana çox qiymətli hədiyyələr və bəxşişlər göndərdi, Molla Pənah Vaqif üçün də cavahiratla bəzənmiş bir əsa göndərdi. İbrahim xanın Rusiyaya meyli yayıldıqda, Azərbaycan xanlarının bir çoxu Rusiya dövləti himayəsinə keçmək qərarına gəldilər. Əvvəlcə Gürcüstan valisi II İrakli, sonra Talış xanı Mir Mustafa xan, gəncəli Cavad xan, eləcə də İrəvan, Naxçıvan, Xoy və Qaradağ xanları da şövqə gələrək ərizə yazaraq İbrahim xan vasitəsilə general Zubova, oradan da rus çariçasına göndərdilər. Təəssüf ki, 1796-cı il noyabr ayının 6 (18)-da II Yekaterina vəfat etdi. Onun yerinə çarlığa başlayan Pavel general Zubovu Qarabağdan geri çağırdı. General Zubovun Rusiyaya qayıtmağı İbrahim xanı çox mütəəssir etdi. Heç bir hədə, qorxu, müharibə və təklif olmadığı halda, İbrahim Xəlil xanın öz xoşu və istəyi ilə ms dövləti himayəsinə keçmək arzusu Ağa Məhəmməd şah Qacarı (Qacar 1796-cı ildə tacgüzarlıq məclisi keçirib özünü İran şahı elan etdi) artıq dərəcədə qəzəbləndirmişdi. Odur ki, general Zubovun Qafqazdan geri qayıtması Ağa Məhəmməd şah Qacarın məqsədinə uyğun və əlverişli oldu. O, hədsiz-hesabsız fars, İraq sərbazlarını, Şahsevən xanlarını ayağa qaldırdı. Birinci məqsədi Şuşa qalasını alıb İbrahim xanı cəzalandırmaq idi. Bu zaman Qarabağın iqtisadi vəziyyəti quraqlıq üzündən çox ağır idi. Hər yerdə aclıq hökm sürürdü. Yoluxucu xəstəliklər yayılmışdı. Belə bir şəraitdə Ağa Məhəmməd şah Qarabağ ərazisinə daxil oldu. İbrahim xan Şuşanı hərbi yolla müdafiə etməyin mümkün olmadığını gördü. Xan öz əhli-əyalını, yaxın dost və qohum-əqrəbalarını, onun yolunda canından keçməyə hazır olan xanzadə və bəyzadələri, 96 onların əyal və övladlarını götürüb qaladan çıxdı və Car-Balakənə doğru hərəkət etdi. Qacar Araz kənarında ikən ona İbrahim xanın Şuşadan çıxıb getməsi xəbərini verdilər. Şah təcili olaraq İbrahim xanı tutmaq üçün hərbi qüvvə göndərdi, eyni zamanda Balakən ləzgilərinə fərman yazdı. Ağa Məhəmməd şah İbrahim xanın ardınca öz nədimi Səfərəli bəyi iki min atlı ilə yola salmışdı. Səfərəli bəy İran sərbazları, sərkərdə və xanları ilə birlikdə Tərtər çayı kənarında İbrahim xanın köçünə rast gəldilər. Döyüş vaxtı İbrahim xana qalib gələ bilməyən Səfəralı azca qarət və qənimətlə geri qayıdır. İbrahim xan Kür çayını keçərək Car- Balakən istiqamətində hərəkət edir. Yolda Car və Tala ləzgilərindən şahın əmrinə tabe olan bəzi adamlar onlara maneçilik törədib, yolu kəsmək istədilərsə də, İbrahim xanın əyalı olan dağıstanlı Ümmə xanın bacısı Bikə ağa onlara nəsihət və məzəmmət edib yolkəsənləri geri qaytardı. Bundan sonra İbrahim xan maneəsiz olaraq Car və Tala-Balakən torpağına daxil oldu. Ağa Məhəmməd şah mübarizəsiz və maneəsiz Şuşa şəhərini işğal etdi. Şəhəri alan kimi nüfuzlu və məşhur adamlarını tutub həbs etdi ki, onları tənbeh edib ağır cəza versin... Rəvayət vardır ki, şah dəmirçi çağırıb çoxlu mıx və nal qayırmasını əmr etdi. Məqsəd o idi ki, ucları şiş olan mıxları atların ayağına vurdurub həbsə alınmış şuşalıların sinəsi üstdən at sürmək və cıdıra çıxmaq yolu ilə onları həlak etsin. Qayrılacaq nalları isə həbsdə olan bəzi nüfuzlu şəxslərin əllərinə və ayaqlarına vurdurmalı idi. Şuşa şəhəri yas və matəm içində idi. Şah xidmətçisi Abbas bəydən su istəyir. Abbas bəy onun sözünü eşitmir. Şah "mənim sözümü eşitməyənin qulağı kəsilməlidir" - deyə Abbas bəyin qulağının kəsilməsinə əmr verir. Bununla kifayətlənməyən şah sabah ağır cəza verəcəyi ilə hədələyir... Bu zaman böyük bir qoşunla İbrahimxəlil xanı tutub gətirilməyə göndərmiş Səfərəli bəy əliboş qayıdıb şahın yanına gəlir. "...Hanı İbrahim xan?" - deyə Ağa Məhəmməd xan qəzəblənir. Səfərəli bəy cavabında: "- Şahım! Biz Tərtər çayının qırağında ona yetişdik. Onlar çox olduqlan üçün bizə qalib gəldilər" - deyə cavab verir. Bu cavabdan şah daha da qəzəblənir: "Yalan deyirsən, yalan! İbrahim xan Şuşadan qaçarkən cəmi 200 nəfər adam aparıbdır ki, onların da çoxu qadın və uşaqlardır. Görünür ki, tülkü kimi qorxub 97 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|