Həmin müqaviləyə görə Qarabağ xanlığı təxminən aşağıdakıları
öhdəsinə almışdı:
1. İbrahim xan İran, Türkiyə və başqa dövlətlərlə hər cür əlaqə və
asılılıqdan imtina edib, yalnız rus imperiyasını tanıyır və onun
hakimiyyətini qəbul edir.
2. Qarabağ xanlığı qonşu hakimlərlə əlaqə saxlamamalıdır. Onlardan
alınan hər növ məktublar Şuşadakı rus komandanlığının və ya
Gürcüstan baş hakiminin Qarabağda olan vəkilinin mülahizəsinə
verilməlidir.
3. Xanlığın ərazisində saxlanan rus qoşunları üçün komandanlıq
tərəfindən təsdiq olunmuş qiymətlərlə ərzaq tədarük olunmalıdır.
4. Rus qoşunları üçün lazımi bina verilməlidir.
5. Gəncədən Şuşaya gedən yol arabaların rahat getməsi üçün təmir
olunmalıdır.
6. Sədaqət və inam əlaməti olaraq xanın böyük oğlundan olan nəvəsi
həmişəlik Tiflisdə yaşamaq şərtilə girov verilməlidir.
7. Xan hər il 8000 çervon rus dövlətinə bac verməlidir. Və bunu da
iki vaxtda: fevralın birində, sentyabrın birində ödəməlidir.
Bu şərtlərin müqabilində rus dövləti Qarabağ xanlığına aşağıdakıları
vəd edirdi:
1. Xanın mülkü salamat saxlanılır. Xanlığın idarəsi irsi böyük-lüyə
görə nəsildən-nəslə keçir və bunu rus imperatoru təsdiq edir. Məhkəmə
işi, cəza və vergi toplamaq xanlığın ixtiyarında qalır.
2. Xanın mülkünü müdafiə etmək üçün Şuşa qalasına topları ilə
birlikdə 500 nəfər rus soldatı göndərilir.
3. Xana öz evində saxlamaq üçün üzərində rus gerbi olan bayraq
bağışlanır.
4. Xanın əmanət təyin edilən nəvəsinə gündəlik xərc olmaq üzrə 10
manat gümüş pul müəyyən edilir. Bütün bunlarla birlikdə İbrahim xana
general-leytenant, Məhəmmədhəsən ağaya general-mayor, Xanlar ağaya
polkovniklik hərbi rütbəsi verilir.
Az sonra mayor Lisaneviçin komandanlığı ilə rus hərbi hissəsi xan
bağında yerləşdi, bir qədərdən sonra bu soldatlar bilavasitə Şuşa
şəhərinə köçürüldülər. İbrahim xanın ruslarla birləşməsi Fətəli şahı
təşvişə saldı. O, guya kömək məqsədi ilə Əbülfət xanın başçılığı ilə
5000 sərbazı Qarabağa İbrahim xanın köməyinə göndərdi. Şah təklif
104
edirdi ki, qoy Əbülfət xan həmişəlik Qarabağda qalsın, əvəzində
Məhəmmədhəsən ağa şahın hüzuruna gəlsin.
Şahın bu təklifiəri İbrahim xanı acıqlandırdı. Əmr etdi ki, Əbülfət
xan təcili olaraq öz qoşunları ilə Qarabağ torpağını tərk etsin. Əbülfət
xan riyakarlıq edərək geri qayıtmaq əvəzinə Tuğ kəndi ətrafında mövqe
tutdu. Həmin zaman İbrahim xan oğlu Məhəmmədhəsən ağa və
Mehdiqulu ağa ilə həmin kənddə idilər. Əbülfət xan hücum edərək
onları əsir etmək fikrinə düşdü. Müharibə nəticəsində Əbülfət xan
məğlub olub Arazın İran sahilinə qaçdı.
Bu hadisə Fətəli şah Qacarı son dərəcə qəzəbləndirdi. Şah Kərim
xan, Rəhim xan və Abdulla xanı elçi sifətilə İbrahim xanın yanına
göndərdi. Mülayim söz və qəliz andlarla dolu bir məktub dəxi yazaraq
bütün Qaradağ və Qaradağın şahlıq xəzinəsinə çatası vergilərini İbrahim
xana və onun övladlarına veriləcəyinə vəd etdi. Şah bu təklifin əvəzində
Əsgəran qalasının hər iki bürcünün İran hökuməti ixtiyarına verilməsini
təklif edirdi. Eyni zamanda Şuşa çayı və şəhərin beş verstliyində olan
səngər dəxi İranın əlində olmalı idi. Şahbulaq qalasında isə bir İran
sərdarı və sərbaz saxlanmalı idi. Bununla şah rusların Şuşaya gəlmək
yollarını bağlamaq istəyirdi və s. Şahın məqsədi o idi ki, Şirvan və
Gürcüstan vilayətlərinin qapısı olan şəhəri rusların deyil, iranlıların
əlində olsun. Təbii ki, İbrahim xan öz əhdnaməsinə sadiq qaldı və
iranlıların təkliflərini rədd etdi. Belə olduqda İran qoşunlarının Araz
kənarına yaxınlaşması xəbəri yetişdi. Arazın suyu çox yüksəldiyindən
yalnız körpüdən keçmək mümkün idi. Məhəmmədhəsən ağa İran
qoşununu körpüdən geri qaytarmaq məqsədilə mayor Lisaneviçi götürüb
Xudafərin körpüsünə doğru getdi. Təəssüf ki, iranlılar körpünü keçib
Qarabağ ərazisinə soxulmuşdular. İranlılarla rus və Qarabağ döyüşçüləri
Cəbrayıl bağlarında üz-üzə gəldilər. Qanlı müharibə başlandı. Gecə
Məhəmmədhəsən ağa öz əsgərlərini götürüb Şuşanın mühafizəsi üçün
qalaya qayıtdı. İranlılar irəliləyib Şuşanın 28 verstliyində olan Ağoğlan
qalasını tutdular. İran qoşunlarının sərkərdəsi naibüssəltənə Abbas
Mirzə öz qərargahını Çanaxçı kəndində yerləşdirdi. O, 5000-dən çox
İran sərbazı göndərərək Şuşa şəhərini mühasirəyə başladı. Digər
tərəfdən, polkovnik Karyagin və polkovnik Kotlyarevski qoşun və
topxana ilə gəlib Şahbulaq qalasında yerləşdi.
105
Rusların gəlməsini eşidən naibüssəltənə Abbas Mirzə Çanaxçı
kəndindən çıxıb polkovnik Karyaginin üstünə gəldi. Əsgəran ətrafında
on gün müharibə getdi. Nəticədə polkovnik Kotlyarevski yaralandı və
ruslar geri çəkilməyə məcbur oldular. Bu müharibədə ruslara Vanya
yüzbaşı
bələdçilik edirdi. İranlılar
Şahbulağı alıb oranı
möhkəmləndirdilər.
Fətəli şah ruslara qarşı müharibəni daha da qızışdırmaq məqsədilə
qoşunla Şuşa şəhərinin 18-20 verstliyində ordugah qurdu. Belə bir
şəraitdə ruslar Vanya yüzbaşının bələdçiliyi ilə meşələrdən, dağlardan
keçib Şuşaya daxil oldular. Lakin özləri mühasirəyə düşüb Gən-cəyə
qayıtmağa məcbur oldular. Şuşa ətrafında İran qüvvələrinin gücləndiyini
eşidən Sisianov böyük qüvvə ilə Qarabağa gəldi. Naibüssəltənə Gəncə -
Tiflis istiqamətində irəliləyərkən Fətəli şah Ağoğlan qalasında
çadırlarını qurmuşdu. Bu zaman Fətəli şaha xəbər çatdı ki, rus hərbi
qüvvələri Xəzər dənizi vasitəsilə Talış və Rəştə əsgərlər çıxanınşlar. Şah
Ağoğlandan hərəkət edib Ərdəbil tərəfə getdi.
General Sisianov Ağoğlan yaxınlığında olan Xonaşenə qədər
irəlilədisə də, iranlılarla qarşılaşmadı. Geri qayıdarkən Sisianov Şuşaya
gəldi. Şuşada İbrahim xanın yanına İrandan göndərilən və girov
saxlanan üç İran xanı ilə görüşdü, onlara ehtiram göstərdi.
1805-ci ilin qışında Sisianov Bakı, Şamaxı, Dərbəndi almaq
məqsədilə Kür çayını keçib Şəki istiqamətində hərəkət etdi. İbrahimxəlil
xanın göstərişi ilə oğlu Mehdiqulu ağa və şəkili Səlim xan Sisianova
kömək edirdilər.
Şirvan hakimi Mustafa xan Sisianova tabe olmaqdan boyun qaçıraraq
Fit dağına çəkilmişdi. Mehdiqulu ağanın elçiliyi ilə Mustafa xan yola
gəlib rus dövlətinə itaət etdi.
Sisianovun qoşunu Şirvandan Bakı üzərinə hərəkət etdi. Bu zaman
İbrahim xanın böyük oğlu Məhəmmədhəsən ağa vəfat etdi. Ona görə
Sisianov Mehdiqulu ağanı Şuşaya qaytardı və İbrahim xana başsağlığı
məktubu göndərdi. Sisianov Məhəmmədhəsən ağanın oğlu Cəfərqulu
ağaya məktub yazaraq onu həmişə himayə etməyə hazır olduğunu
bildirdi.
Sisianov Bakı üzərinə hücum edərkən onu həm qurudan, həm də
dənizdən mühasirəyə aldı. Vəziyyəti belə görən Bakı xanı Hüseynqulu
xan hiyləyə əl atdı. O, Sisianovu qaladan azca aralıda qurulmuş
106
Dostları ilə paylaş: |