O, başqa bır şerındə yazırdı:
Şərhi-Şişə ki, əcəb abi-həvayi darəd,
Xürrəm on ki, bə səri-kuyi o cayi darəd...
Ağabəyim ağanın Azərbaycan və fars dillərində bir çox mənzumələri
olmuşdur:
Əfsus ki, yarım gecə gəldi, gecə getdi,
Heç bilmədim, ömrüm necə gəldi, necə getdi.
Şuşa şəhəri zəngin memarlıq abidələri şəhəridir. Bunların bir çoxu
tarix keçdikcə uçub dağılmış, bir hissəsi isə bizim dövrümüzə qədər
gəlib çatmışdır. Bu abidələrdən iki məscid, divanxana (ruslar buranı
hərbi kəlisaya çevirmişdilər), böyük karvansara daha yaxşı vəziyyətdə
qalmışdır.
Cümə məscidi adı ilə məşhur olan bu bina meydanın qarşısında
tikilmişdir. Əhali çox vaxt həmin binaya yuxarı məscid deyir. Bu bina
hicri 1182 (1768)-ci ildə İbrahim xan tərəfindən tikilmişdir.
Hicri 1282 (1866)-ci ildə İbrahim xanın qızı həmin məscidi əsaslı
şəkildə təmir etmişdir. Bunu məscidin girəcəyindəki qapının üstündəki
kitabələr əks etdirir. Bu kitabələr həmin məscidin vəqf hesabına
işlənməsi və təmir olunmasını göstərir. Məsciddəki kitabələr fars dilində
aydın nəstəliq xətlə daşa həkk olunan sənət əsərləridir. Eyni zamanda,
kitabələr vəqf məqsədi daşıyan hər iki məscidin gəlirinin nəyə sərf
olunduğunu bildirir.
Yuxarı məscidin (meydandakı) kitabəsinin tərcüməsi belədir:
"Ürəkləri bilən odur" (o Allahdır). Şuşa qalasında olan iki
gövhəriyyə mədrəsəsi və iki məscidin vəqfləri aşağıdakılardır: aşağı
məscidin cənub tərəfində bir qatardan ibarət bütün on bir ədəd
dükanlardır ki, bir tərəfdən məscidin həyətinə bitişir və digər tərəfdən
qala meydanına qədər uzanır. Cavanşir mahalından Maqsudlu kəndinin
aşağı tərəfindəki qərbdən hüdudu quzey kəndləri, şərqdən
Gəlinxanımlıya və Quzanlıya, bir tərəfdən Kudri yüzbaşılıya və oradan
da Ağ Kəhrizin yuxarısından otaqçı damına çatır. Və oradan da yeddi
gözə qədər və cənubdan Şahbulaq və Göytəpə sərhədinə və
Gəlinxanımlıya doğru üzüaşağı şimaldan Xaçın çayına kimi
113
quzey kəndlərindən Tösü bağının yuxarısında olan Yolçu bağına kimi
və Kudri yerindən dəstəmaz suyuna və Elçi şıxlara kimi çıxır.
Cavanşir mahalından Qaradağlı kəndinin bütün altındakı hüdudu,
şərqdən Tələk çayına, qərbdən Seysulan çayına və cənubdan Seysulan
xəndəyinin ortasına qədər və oradan üzüaşağı Səngi köbər və ildırım
uçan, şimaldan Səhləbada gedən yolla və Daşlı keçiddən üzüaşağı
Şıxbaba çinarına kimi və nəhayət, Telek çayına qədər uzanır. Kəbirli
mahalından Evoğlu kəndinin bütün aşağı hissəsinin hüdudu: Şərqdən
Saqqız ağacı pirinə, qərbdən Hacı Lazımın dəyirmanının başından
üzüaşağı Oğulboynu çayına kimi və oradan Lələ bağına və oradan
Qarqarlı meşəsinə və oradan Kiçik Şumlu təpəsinə və oradan Gurşənaha
ağacına, oradan Kürə və Saqqız ağacı pirinə kimi və şimaldan yuxarısı
Hacı Lazımın dəyirmanına və üzüaşağı Ərəs xanın əkdiyi yerə qədər və
oradan bağ ağzına və oradan Evoğlu qışlağına qədər, çaydan və oradan
Evoğlu əkin yerinə qədər gəlir və oradan Kürə və oradan yastı yolun və
oradan Saqqız ağacına qədərdir. Və Daruqəli torpağının bütün mülk və
bağları. Məhduddur şərqdən Xıdırlı çayı ilə, qərbdən Qarağacı
qəbiristanından Damlı təpəyə gedən ümumi yol ilə, cənubdan Kərim
ağanın bağı ilə, şimalda Daşlı təpədən üzüaşağı qeyd olunan çaya qədər.
Şərqdən Mirzəlibəy və şimaldan Məşədi Aşurun bağı ilə, qərbdən dəllək
oğlu Məhərrəmin və Allahqulu oğlu İmamqulunun bağı ilə, cənubdan
böyük yol ilə, şimaldan Süleyman xan oğlu Həsən ağanın bağı ilə
məhdud olan Telli kəndindəki bir parça meyvə və üzüm bağı bütünlüklə
məscidin vəqfinə daxildir.
İki məscid mövqüfatının qalan hissəsi vəqfnamənin əslində və onun
kitabçalarında ətraflı surətdə şərtlərlə yazılmışdır ki, vilayətin möminləri
və müvəkkilləri onların (şərtlərinin) yerinə yetirilməsinə əməl etsinlər.
Cənnət məkanlı xanlar xanı xoşbəxt İbrahimxəlil xan Cavanşirin qızı
həzrəti Zəhranın möhtac kənizi, misilsiz xanım, böyük əsilli və uca
nəsəbli, səadətli və şərafətli və həqiqət ədalı yüksəklik və böyüklüyün
xəzinəsinin yeganə gövhəri həzrəti Məryəm xasiyyətli, əsrin Bilqeyisi
sərkar cənabi-Gövhər ağa bütün möminlərdən, xüsu-silə Şuşa
şəhərindəki qeyd olunmuş möminlərdən dua tələb edir. Hər kim qeyd
olunan mövqüfata zülm əlini uzatsa, Allahın və Allahın övliyalarının
əbədi lənətinə tutulsun.
114
Allahın lənəti olsun zalım tayfaya..."
Şuşada meydan qarşısında olan yuxarı Gövhər ağa məscidinin
girəcəyində qapının sol tərəfində də çox sözlü zərif bir kitabə vardır.
Həmin kitabə qapının sağ tərəfində yuxarıda farscadan tərcüməsini
verdiyimiz kitabə ilə eyni həcmdə və formadadır.
Bu kitabə də vəqf yerlərindən alınan gəlirin (mədaxilin) nəyə və
haraya xərc olunmasından bəhs edir.
Kitabənin mətni:
"Sirləri bilən odur (Allahdır). Gövhəriyyənin iki məscid və iki
mədrəsəsinin mövqüfatını xərcləyən mütəvəkkillər vəqf gəlirini hər il üç
yerə bölsünlər; üçdə bir hissəsinin şəri qaydalara əsasən müamilələr
vasitəsilə hər iki məscid və mədrəsə üçün tənxah (ehtiyat) yığsınlar və
bu qaydanı müəyyən müddət davam etdirsinlər ki, inşallah məscid və
mədrəsələrin təmirinə bütünlüklə kifayət edəcək məbləğ hazır olsun.
Allah eləməmiş məscidlər və mədrəsələr xarab olarsa, müvəkkillər (bu
pul ilə) onları yenidən təmir etsinlər və həmin üçdə bir hissəsini
xərcləsinlər.
Müvəkkillər qalan iki hissəsini xərclərkən (aşağıda göstərilən
surətdə) məscid və mədrəsələrin hal-hazırda və gələcəkdəki təmirini
birinci dərəcəli iş kimi nəzərdə tutsunlar. Sonra isə gecələr məscid və
mədrəsələrin hücrələrinin işığını, qış və payız fəsillərində isə kömür
pulu, məscid və mədrəsələrin iki nəfər işçisinin və iki nəfər əzançısının
məvacibini, mədrəsələrdə iki nəfər müəllimin məvacibini, məscidin
işlərini idarə edən iki işçi, o cümlədən, zəhmət çəkən müvəkkillərin
zəhmət haqqı da ödənilsin.
Aşuranın on günlüyündə cənabi Seyyidi-Şühədanın (imam
Hüseynin) təziyyəsinin xərci ödənilsin. Vaxtın tələbinə görə
müvəkkillər lazım bilsələr eləcə də Tasua günündə (yəni Məhərrəmin 9-
cu günündə) məscidlərdə və həyətlərində şərbət paylasınlar. Məhərrəm
və ramazan aylarında vaxtın tələbi və müvəkkillərin məsləhətinə görə
ehtiyacı olanlara müəyyən miqdarda pul paylansın. Məscidlərin
minbərlərində vəqf sahibini xeyir-dua ilə yad etdirməkdən ötrü bir
məbləğ xərclənsin. 70 nəfər müstəhəqqə rəmazanəl-mübarək ayının
əhya gecələrində məscidlərin həyətində iftar verilsin. Rəmazan əl-
mübarək ayında 3 gün əhyanı məscid həyətlərində tutanların
115
Dostları ilə paylaş: |