Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə57/86
tarix24.12.2017
ölçüsü2,8 Kb.
#18029
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   86

Mirzə Adıgözəl bəyin "Qarabağnamə"si 1848-ci ildə, Tifhsdə böyük 
Azərbaycan  şairi Mirzə  Şəfi Vazeh tərəfindən nəstəliq-şikəstə  xətti ilə  nəfis 
şəkildə köçürülmüşdür. Vaxtilə Mirzə  Şəfinin həmin  əlyazması Peterburqdakı 
məşhur "Asiya muzeyi"ndə olmuşdur.  Əsər üzərində  ştamp və inventar qeydi 
də bunu aydın  şəkildə göstərir. Hazırda isə  həmin  əlyazma SSRİ Elmlər 
Akademiyasının Leninqrad şəhərindəki 
Şərqşünaslıq 
İnstitutunun 
kitabxanasında saxlanılır. Bu barədə  Ə.Ə.Səidzadənin "Mirzə  Şəfi və ya 
Bodenştedf?" (Bakı, 1940) və Mikayıl Rəfilinin "Mirzə  Şəfi dünya 
ədəbiyyatında" (Bakı, 1958) əsərlərində də məlumat verilmişdir. 
Mirzə Adıgözəl bəyin "Qarabağnamə" əsərinin Mirzə Şəfi Vazeh tərəfindən 
köçürülmüş  əlyazma nüsxəsini biz yeni əlifbaya köçürmüş, onu tədqiq edib 
aşağıdakı nəticəyə gəlmişik: 
1. Mirzə  Şəfi Vazeh, Mirzə Adıgözəl bəyin "Qarabağnamə"sinin üzünü 
1848-ci ildə "Asiya muzeyi"nin sifarişi üzrə köçürmüşdür. 
2. Mirzə Adıgözəl bəy "Qarabağnamə" əsərini öz dəsti-xətti ilə deyil, nəql 
əsasında qarabağlı  şair Salari tərəfindən qələmə aldırmışdı. Bu səbəbdən, 
əsərdə səcli cümlələr, yersiz təşbeh və mübaliğələr çoxdur. Mirzə  Şəfi Vazeh 
əsərin üzünü köçürərkən orijinalın məzmununa xələl gətirmədən cümlələri adi 
qaydada elmi üsluba uyğunlaşdırmışdır. 
3. Gələcəkdə Mirzə Adıgözəl bəyin "Qarabağnamə"si çap edilərkən Mirzə 
Şəfinin əlyazma variantı, onun düzəlişləri nəzərə alınmalıdır. 
Mirzə Camal Cavanşir "Qarabağ tarixi" əsərini fars dilində, 1847-ci ildə 
bitirmişdir. Həmin əsərin dəyəri ilk növbədə müəllifin hadisələrin bir çoxunun 
iştirakçısı, canlı şahidi olmasındadırsa, digər tərəfdən bu hadisələri Qarabağda 
yaşayan hərbi və siyasi xadimlərdən eşidib qələmə almasıdır. Mirzə Camalın 
tərcümeyi-halı haqqında tarix elmləri namizədi Ə.Hüseynzadə yazırdı: 
"Qarabağ xanlığının tarixinə dair" ikinci əsərin müəllifi Mirzə Camal 
Cavanşir (1773-1853) İbrahim xanın vəziri olmuş, xanlığın daxili və xarici 
işlərində yaxından iştirak etmişdir. Qarabağ xanlığı Rusiya himayəsinə 
keçdikdən sonra da Mirzə Camal Mehdiqulu xanın yanında həmin vəzifədə 
qalmışdır. 
Qarabağ xanlığı  ləğv edildikdən sonra o, məhkəməyə  təyin edilmiş  və 
burada 18 ilə yaxın çalışdıqdan sonra, 1840-cı ildə qocalığı ilə əlaqədar olaraq 
istefaya çıxmışdır
1

1855-ci ildə "Kavkaz" qəzetində Mirzə Camalın "Qarabağ tarixi" əsərinin 
tərcüməsini çap edən Adolf Berje eyni zamanda Mirzə Camalın qısa tərcümeyi-
halını (bu tərcümeyi-halındakı faktları ona Rzaqulu bəy Mirzə Camal oğlu 
vermişdir) əsərə əlavə etmişdir. 
                                                           
1 Bax: Ə.Hüseynzadə. XIX əsrin ikinci yarısında Azərbaycan tarixşünaslığı, Bakı, 1967, səh.31.
 
178


Adolf Berje yazır: "Mirzə Camal fars, ərəb və osmanlı dillərindən başqa 
avar və ləzgi dillərini də bilirdi. Tarix, coğrafiya və astronomiya haqqında yaxşı 
məlumatı vardı, tibb elmini də öyrənmişdi, istefaya çıxdıqdan sonra ömrünün 
sonuna qədər xəstələri pulsuz müalicə edirdi. Onun üçün də xalq arasında 
hörməti vardı"
1

Mirzə Camal 1853-cü ildə 80 yaşında ikən vəfat etmişdir. 
Onun qələmə aldığı "Qarabağ tarixi" Pənahəli xan və  İbrahimxəlil xanın 
xarici istilaya qarşı ədalətli müharibəsinin təsvirinə həsr olunub. 
Mirzə Camal Məhəmmədxanbəy oğlu 1773-cü ildə Qarabağın Xocalı 
kəndində anadan olmuşdur. Onun atası Məhəmmədxan boy İbrahim xanın dərin 
hörmətini qazanmışdı.  İbrahim xan onu Şuşa  şəhər qalabəyisi təyin etmişdi. 
Mirzə Camal Şuşada  ərəb, fars dillərində  təhsil almışdır. Gəncədəki  İbrahim 
xanın dəftərxanasında yazı  işlərini aparırdı. Az sonra Mirzə Camal İbrahim 
xanın arvadı Car-Balakən hakimi Ümmə xanın bacısı Bikə xanımın yanında 
katib (mirzə) işləyir.  İbrahim xan, Qacarın öldürülməsindən sonra Şuşaya 
qayıtmış, Mirzə Camalın və atasının xidmətini nəzərə alaraq onu M.P.Vaqifin 
yerinə  vəzir təyin etmişdir. 1805-ci ilin mayında  İbrahim xanla general 
Sisianov arasında Kürəkçay sazişi bağlanarkən Mirzə Camal da orada 
olmuşdur. "Kavkaz" qəzetinin Qarabağ tarixinə aid çap etdiyi çoxlu materiallar 
içərisində  ən maraqlısı,  şübhəsiz, Mirzə Camal Cavanşirin "Qarabağ tarixi" 
əsəridir
2
. Həmin  əsər yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi rus dilinə görkəmli 
şərqşünas, Qafqaz Arxeoqrafiya Komissiyasının sədri Adolf Berje tərəfindən 
tərcümə olunmuşdur. Əsər rəğbətlə qarşılanmış və heç bir tarixdə, o, cümlədən, 
erməni tarixçilərində  də etiraz doğurmamışdır. Çünki Mirzə Camal Cavanşir 
tarixi həqiqəti qələmə alırdı. Müəllif bu əsəri Qafqaz canişini Voronsovun 
təklifi ilə yazdığını müqəddimədə də qeyd edir. 
Keçən  əsrin  əllinci illərində Mirzə Camalın oğlu Rzaqulu bəy də 
"Qarabağnamə" yazıb atasının yolunu davam etdirir. 
Əsərin adı əlyazmasında belədir: "Rzaqulu Mirzə Camal bəy oğlu. "Pənah 
xan və İbrahim xanın Qarabağda hakimiyyətləri və o zamanın hadisələri". 
Əhməd bəy Cavanşirin Qarabağ xanlığının tarixinə dair 1883-cü ildə 
yazdığı "Qarabağ xanlığının 1747-1805-ci illərdə siyasi vəziyyətinə dair" adlı 
məşhur əsəri də "Kavkaz" qəzetində çap olunub
3

Əhməd bəy Cavanşir özü də Qarabağ xanları nəslinə mənsub idi. 
1843-cü ildə sabiq Qarabağ xanı Mehdiqulu xanın təklifi ilə çar I Nikolay 
Əhməd bəyi Peterburqa dəvət edir və o, dövlət hesabına, dvoryanlara məxsus 
Pavlov kadet korpusuna qəbul edilir. 1848-ci ildən 1854-cü ilə  qədər  Əhməd 
bəy hərbi xidmətdə çalışır. 
                                                           
1 Bax: "Kavkaz" qəzeti, 1855, №61. 
2 Yenə orada, № 61-69. 
3 Ахмед бек Джаваншир.  О  политическом  существовании  Карабахскоства в 1747-1805 гг.; "Кавказ" яегей, 
1884, №139, 150, 154, 161, 167. 
 
179


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   86




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə