Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Usub bəy birləşərək, möhkəm və keçilməsi çətin olan yerlərdə Pənah xanla bir neçə dəfə vuruşdular, gah qalib gəlib, gah da məğlub oldular. Bu surətlə, Çiləbörd və Talış mahallarının əhalisi asudə dolanıb, əkin əkib, rahat yaşaya bilməyirdilər. Həmişə davada idilər. Pənah xanın atlı və piyada əsgərlərinin əlindən əziyyət çəkirdilər. Nəhayət, çətin keçilən yerlərdə, dərin dərələrdə və yüksək dağlarda yaşamaqdan təngə gəlib, evlərini, bağlarını və əkinlərini buraxıb ailələri ilə birlikdə cəlayi-vətən oldular. Onlar Gəncə tərəfə qaçıb Şamxor mahalında və Gəncənin dağlıq kəndlərində məskən saldılar. Bu yerlərdə onlar yeddi il qaldılar. Yeddi ildən sonra İbrahim xanın Qarabağda müstəqil hakim olduğu və Qarabağ vilayəti əhalisinin bütünlüklə ona tabe olduğu vaxtda Xaçın və Çiləbörd mahallarının əhalisi də Qarabağa qayıdıb, ürəkdən ona tabe oldular...." 1 . Əhməd bəy Cavanşir Xəmsə məliklərinin Pənah xanla münasibətlərini qısaca olaraq belə xülasə etmişdir: "...Pənah xanın igidliyi haqqında dillərə düşən dastan, o zaman Qarabağda yaşayan bütün müsəlman tayfalarını müharibəsiz olaraq onun təbəəliyinə tabe etdirdi. Bu hərc-mərclik dövründə bir növ müstəqilləşən erməni Xəmsə məliklərindən Şahnəzər könüllü surətdə Pənah xanın təbəəliyini qəbul etdi. Qalan dörd məlikdən Xaçın məliki Ulubab Balhca oymağı yanında oğlanları ilə birlikdə qılıncdan keçirildi. Qonşu vilayətlərdən toplanmış xəzinə pullarını saxlayan Tuğ və ya Dızaq məliki Yeqan öz oğulları və qohumları ilə birlikdə kəskin müqavimət göstərdikdən sonra onların bir hissəsi qırılmış, birhissəsi isə islam dinini qəbul etmişdi. Türklərə qarşı Nadir şahın müharibəsində öz igidliyinə görə Sultan rütbəsi almış Çiləbörd məliki Allahqulu - Sultan əvvəlcə onun təbəəliyini qəbul etmiş, lakin sonralar xəyanətdə ittiham edilərək Pənah xanın əmri ilə öldürülmüşdü. Onun qardaşı Məlik Hətəm Talışın beşinci məliki Məlik Usubla ittifaq bağlayıb, uzun müddət öz obalarını Pənah xan dəstələrinin hücumlarından müdafiə etmiş, lakin Mardakert kəndində uğradıqlan məğlubiyyətdən sonra Tərtər çayının yuxarılarında yerləşən alınmaz Çınnıx qalasına çəkilmişdilər. Bir ilə qədər qalada qaldıqdan sonra nəhayət, öz ailələri ilə birlikdə qürbət ellərdə nicat axtarmah olmuşdular. Lakin onlar bununla öz siyasi fəaliyyətlərini bitirmədilər. Belə ki, sonralar onların həm özləri və həm də övladları (birincinin oğlu Məlik Məcnun) daim Qarabağa hücumlar edirdilər..." 2 . Bu məliklər sonralar Gülüstan məlikləri adlandırılırdılar. Çünki onlar öz iqamətgahını Gəncədən cənub-şərqdə yerləşən İncəçayın yuxarısındakı Gülüstan qalasına köçürmüşdülər. Pənahəli xanın Xəmsə məlikləri ilə əlaqəsindən danışan Mirzə Yusif Nersesov yazır ki, Məlik Şahnəzər Qarabağ xanlıqları dövründə onlara çox xidmət göstərmişdir. Buna görə də böyük hörmətə malik idi. Hətta Məlik Şahnəzər işin və vəziyyətin yazşılaşması xatirəsi üçün qızı Hürzəti Pənah xanın oğlu İbrahim xana ərə verdi. Beləliklə, onların arasında yaxınlıq və qohumluq yarandı. 1 Bax: "Qarabağnamələr", bu nəşrin II kitabı, səh.245. 2 Bax: "Qarabağnamələr", bu nəşrin I kitabı, səh. 180-181. 203 Pənah xana ən çox müqavimət göstərən Çiləbörd məliki Allahqulu Sultan idi. Allahqulu Pənah xanla danışıq aparmaq üçün onunla Ağoğlanda görüşmüşdür. Bu görüşlərdə iştirak edən Naxçıvan xanı Heydərqulu xanın təhriki ilə Allahqulu Sultan öldürülmüşdür. Onun yerinə keçən Məlik Hətəm, qardaşının intiqamını almağa çalışırdı. Bu işə Talış məliki Məlik Usubu da cəlb etdi. Pənah xan onların yerləşdiyi Çırmıx qalasını almaq üçün dəfələrlə döyüşə girməyə məcbur oldu. Məlik Hətəm məğlub oldusa da, uzun müddət Qarabağ xanlığına qarşı düşmən münasibət bəslədi. Məsələn, 1795-ci ildə Ağa Məhəmməd şah Qacar Qarabağa hücum edərkən Məlik Hətəmin oğlu Məlik Məcnun onun yanında idi. Şuşanı ala bilməyən Ağa Məhəmməd şah Qacarı Tifiisə qədər müşayiət etmişdir. Mirzə Adıgözəl bəyin Xəmsə məlikləri barədə rəyi daha səhihdir. O yazır ki, Vərəndə məliyi Məlik Şahnozər əmisi Məlik Hüsünü öldürüb məlik olmuşdur. Bu səbəbdən Xəmsə məlikləri Vərəndəni qarət etdilər, Çanaqçı qalasını ala bilmədilər. Əhd etdilər ki, gələn bahar qalanı alsınlar. Bu səbəbdən Məlik Şahnəzər Pənah xana pənah apardı: "Məlik Şahnəzər özünü zəif və qol-qanadını sınmış gördü. O, gələcəyi gördüyündən, niyaz üzünü qul bəsləyən xanın kandarına sürtdü, itaət sırğasını qulağına asdı və xidmət komərini belinə bağladı. Xanın hüzurunda lazımi dərəcədə canfəşanlıq etdi və son dərəcə mehribanlıq göstərdi. İndiki Şuşa şəhərinin yerini mərhum xanın yadına salıb, ona tərif etdi. Sonra xanı gətirib bu yeri ona göstərdi. O da bu yeri bəyənmiş olduğundan, həmin şəhərin binasını qoyub orada məskən etdi. Bu qalanı da möhkəm... düzəldib ölkənin mərkəzi etdi... Pənah xan Mehri, Güney mahallarını Bərgüşada qədər Qaradağ hakiminin əlindən alıb özünə tabe etdi. Tatef və Sisyan mahallarını Naxçıvan hakimindən, Zəngozur və Qapan mahallarını Təbriz bəylərbəyisindən aldı..." 1 . Məşhur Şuşa şəhəri Xəmsə məlikləri itaətə alındıqdan sonra (1750-1751) salınmışdır. Yuxarıda adı çəkilən Məlik Cümşüd sonralar Qarabağ xanlığına qarşı çıxmış, İbrahim xanın xaincəsinə öldürülməsində iştirak etmişdir. O zaman Məlik Cümşüd çar hökumətindən 1400 manat təqaüd alıb Tiflisdə yaşayırdı. Pənahəli xanı dinc quruculuq işi aparmağa qoymurdular. Şuşa tikildikdə Pənahəli xan Məhəmmədhəsən xan Qacara (1751), Fətəli xan Əfşara (1758) və başqa İran feodallarına qarşı hərbi əməliyyatlar aparırdı. V.N.Leviatovun yaz- dığı qeyddə deyilir ki, Məhəmmədhəsən xan Qacarın qoşunları Qarabağda olan zaman (1751) Şuşa qalası mövcud idi. Məhəmmədhəsən xan Qarabağda cəmisi bir aya qədər qalmış, sonra isə cənuba tərəf geri çəkilməyə məcbur olmuşdur. Pənahəli xanın düşmənlərini narahat edən ən əvvəl Zaqafqaziyada tayı- bərabəri olmayan Şuşa qalasının tikilməsi idi. 1751 -ci ildən sonrakı siyasi hadisələrdə həmişə Şuşa şəhərinin adı çəkilir. Şuşa qalasını tikmək ərəfəsində Pənah xan Şahbulaqda geniş məsləhət şurası çağırmışdı: "Biz gərək dağların içində, möhkəm və keçilməz yerdə elə bir əbədi və sarsılmaz qala tikək ki, onu 1 Bax: "Qarabağnamələr", bu nəşrin I kitabı, səh.42. 204 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|