Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
güclü düşmən belə mühasirə edə bilməsin. Qalanın bir tərəfi dağlarda olan ellərin üzünə açıq olmalı və mahallarla rabitəmiz, əlaqəmiz kəsilməməlidir". Mirzə Camal yazır ki, xanın etibarlı adamları qalanın yerini müəyyən etdilər. Lakin gələcək şəhəri su ilə təmin etmək müşkül məsələ idi: "...Qalanın içində iki-üç bulaqdan başqa axar su yox idi. Bu bulaqların suyu isə qala camaatma kifayət etməzdi. Ona görə, güman gedən yerlərdə quyu qazdırıb müəyyən elədilər ki, buranın bir çox yerlərində su quyuları qazmaq mümkündür. Bu xəbəri mərhum Pənah xana çatdırdılar. Xan sevinərək, bir neçə nəfər öz yaxın adamı ilə buraya gəldi, yerlə tanış olub, ezmlə qalanın binasını qoydu". Şuşa şəhərində əvvəl orada "Şoşu" adlı şəhər olması barədə müasir erməni ekstremistlərinin uydurmalarını heç bir mənbə təsdiq edə bilməz. Şuşa şəhəri əvvəlcə Pənahabad adlanırdı... Şuşa şəhərinin tikilib ohalinin istifadəsinə verilməsi misli görünmomiş bir sürotlə həyata keçirilirdi, artıq 1751-ci ildən əhalinin oraya köçürülməsinə başlandı. Şuşa şohəri salınana qədər onun ərazisində guya insan məskəni olması barədə uydurmanı Mirzə Camal belə rədd edir. Şuşa tikilənə (1756) qədər burada yaşayış evləri yox idi. İlk dövrdə Şuşaya köçürülənlər kimlər idi?.. Şahbulaq qalasının sakinləri olan bütün rəiyyətləri, mülazimləri, bir sıra kəndləri kəndxudalarının ailələrini köçürüb bu qalanın içində yerləşirdi... Xalqı yerləşdirib, hamıya, xüsusilə özü üçün yurd və imarət müəyyən etdikdən sonra mahir ustalar, ağıllı, işgüzar adamlarla qalanın hasarını çəkdirdi 1 . Bütün yuxarıda deyilənlərə əsasən müəyyən etmək olar ki, Şuşa qalasının bünövrəsi ən geci 1750-ci ilin ikinci yarısında qoyulmuşdur. T.İ.Ter- Qriqoryanın verdiyi məlumata görə erməni müəllifləri, o cümlədən Raffinin "Beş məliklik" və Barxııdaryanın "Arstax" adlı əsərlərində Şuşa qalası binasının tarixi Mirzə Camal Cavanşir Qarabaği və Mirzə Adıgözəl bəyin verdikləri məlumata əsasən qeyd olunur. Pənahəli xanın Bayat qalasında şəkili Hacı Çələbi xanı məğlub etməsi, Şahbulaq və Şuşa qalasını bina etməsi, Gəncə, Naxçıvan, Qaradağ xanlığını öz təsiri altına alması, onun şöhrətini get-gedə artırır. Hacı Çələbi xan 1748-ci ildə Bayatdakı məğlubiyyətdən narahat idi, tez-tez Pənahəli xanı hədələyirdi. Digər tərəfdən Hacı Çələbi xanın Gürcüstan vadisi II İraklinin iki hücumunu müvəffəqiyyətlə dəf etməsi Pənah xanı daha da narahat etmişdi. Bu səbəbdən Pənahəli xan Qaradağ, Naxçıvan, Gəncə hərbi qüvvələrini birləşdirib Hacı Çələbiyə qarşı hücuma başladı. Onlar II İrakliyə xəbər göndərərək müttəfiq olması haqda razılığını almışdır. "Qarabağnamələr"dən göründüyü kimi, dörd hakimin birləşib Şəki xanını məğlub etmək məqsədi çox qəribə bir sonluqla nəticələnmişdi. II İrakli vədə xəyanət edərək Gəncədən azca yuxarıda Qızılqaya adlı yerdə dörd xanı (Qarabağ, Gəncə, Qaradağ və Naxçıvan xanlarını) həbs etmişdi. 1 B ax: "Qarabağnamələr", bu nəşrin II kitabı, səh.248. 205 Xanları II Iraklinin əsirliyindən azad etmək vəzifəsi şəkili Hacı Çələbi xanın öhdəsinə düşdü. Pənahəli xanın qəhrəmanlığı və ədaləti bütün Zaqafqaziyaya digər qonşu xanlıqlardan Püsyan, Qaraçarh, Çinli, Dəmirçi gəlirdilər. Əhmədbəy Cavanşir yazır ki, Pənahəli xanın hakimiyyəti "...dövründə və bundan bir qədər sonra Gürcüstandan və digər qonşu xanlıqlardan Püsyan, Qaraçarh, Çinli, Dəmirçihəsənli, Qızılhacılı, Səfikürd, Boyəhmədli, Saatlı, Kəngərli tayfaları və bir çox başqaları Qarabağa, Pənah xanın yanına köçüb gəldilər" 1 . XVIII əsrin ortasında İranda hakimiyyət uğrunda mübarizədə daha təhlükəli bir qüvvə meydana çıxdı, Bu, Qacarlar sülaləsinin hakimiyyətinə yol açmış Məhəmmədhəsən xan Qacar idi (Ağa Məhəmməd şah Qacarın atası - N.A.). Pənah xan onun şəxsində qorxulu bir düşməni görürdü. Mirzə Camal yazır: "Qala tikilib qurtarandan bir il sonra Ağaməhəmməd şahın atası Məhəmmədhəsən xan Qacar İraq və Azərbaycan qoşunları ilə Şuşa qalasını tutmaq və Pənah xanı özünə tabe etmək üçün Arazdan keçib, qalanın dörd ağaclığında ordu qurdu. Mərhum Pənah xanı özünə tabe etmək və Şuşa qalasını ələ keçirmək üçün çox fikirləşdi, tədbirlər tökdü, lakin baş tutmadı. Bir ay orada dayandısa da, o qədər qoşunla qalaya yaxınlaşa bilmədi. Qarabağın qoçaq əhalisi onun ordusunun at, dəvə və başqa heyvanlarını gizlində və aşkarda qarət edib, Məhəmmədhəsən xanın qoşununa çoxlu ziyan vurdular" 2 . Pənahəli xanın təzyiqinə davam gətirməyən Məhəmmədhəsən xan Arazı keçib İrana qayıtmağa məcbur oldu. Bu tarixi hadisə Pənahəli xanı Azərbaycan və İran miqyasında ən güclü hakim kimi tanıtdı. Məhəmmədhəsən xan Qacarın Pənah xan tərəfindən məğlub edilməsi haqqında Mirzə Yusif Nersesovun "Tarixi-Safi" kitabında da maraqlı faktlar vardır. O yazır ki, Məhəmmədhəsən xan Qacar Qarabağdan geri çəkilərək qarabağlıların əlinə qənimət olaraq iki top keçmişdi. Hasar topu adı ilə məşhur olan bu toplar Xatın arxında qalmışdı. İran qoşunları gedəndən sonra bu toplar Şuşa qalasına gətirildi. Müəllif qeyd edir ki, son İran-Rusiya müharibəsində (1826-1827-ci ildə) Şuşa qalası qızılbaşlar tərəfindən mühasirəyə alınarkən bu toplardan istifadə olunurdu. Rus soldatları həmin toplardan İran qoşunları üzərinə atəş açdılar. Məhəmmədhəsən xandan sonra Nadir şahın sərkərdələrindən biri olan Urmiyah Fətəli xan Əfşar Pənah xanın yanına mahir elçilər göndərib onu itaətə və ittifaqa dəvət etdi. Lakin Pənah xan belə sərdarlara itaət etməyi haqlı olaraq, özü üçün əskiklik və ar bilib, elçiləri kobud cavablarla geri qaytardı. Beləliklə, Pənahəli xanın daha qorxulu düşməni Fətəli xan Əfşarla müharibəyə başlamasına zəmin yarandı: "...Fətəli xan Azərbaycan, Urmiya və başqa vilayətlərin əhalisindən çoxlu qoşun toplayıb qalanı almaq, Qarabağı ələ keçirmək 1 Bax: "Qarabağnamələr", bu nəşrin II kitabı, səh.182. 2 Yenə orada, səh.248. 206 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|