Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
hücum edərək onu təslim etmək idi. Lakin Məhəmməd xanın bu planı pozuldu. Yaz vaxtı İranda həyəcan və iğtişaşlar üz verdi. O, 1796-cı ilin yazında tələsik Arazı keçib İrana çəkilməyə məcbur oldu. Digər tərəfdən, Qarabağ xanının və Gürcüstan valisinin xahişi üzrə II Yekaterinanın göndərdiyi güclü rus qoşunu Dərbəndi alaraq Azərbaycan sərhədlərinə yaxınlaşırdı... Ağa Məhəmməd xan Qacar İrana qayıdıb üsyançıları itaətə gətirdi və 1796- cı ilin payızında özünü İran şahı elan edib, təntənəli tacgüzarlıq mərasimi keçirdi. Lakin o bilmirdi ki, bir ildən sonra Şuşa şəhərində həmin tac yerə çırpılacaq, İran tarixində "Axtaxan" ləqəbi ilə tanmıb milyonların nifrət və lənətinə səbəb olan bir hökmdarın başı, kindən-qəzəbindən qırışmış sifəti bədənindən üzülüb ayaqlar altına salınacaqdır. Qarabağ uğrunda canfəşanlıq onun bir ildən artıq şahlıq tacı gəzdirməyə imkan verməyəcəkdir. Yuxarıda qeyd etdik ki, Ağa Məhəmməd xana kömək edənlər sırasında Gəncə xanı Cavad xan və Çiləbörd mahalının hakimi Məlik Məcnun da var idi. Təbii olaraq bu satqınlıq İbrahimxəlil xan tərəfindən şiddətli cəzaya məruz qaldı. "Haman yaz fəslində, şah Farsda olduğu zaman, İbrahim xan Dağıs- tandan qoşun gətirtdirib Gəncəni mühasirə etdi. Tiflisin bərbad olmasına (Cavad xan) bais olduğu üçün İbrahim xan bu işə Gürcüstan valisini də cəlb etdi. Oğlu və bacısını İbrahim xanın yanına girov göndərdi. Bir daha İbrahim xanın itaətindən çıxmayacağına söz verdi. Məlik Məcnun isə vuruşma zamanı öldürüldü" 1 . Cavad xanın Qacara köməyi onunla bağlı idi ki, onlar eyni nəslə mənsub idilər. Lakin Azərbaycan, o cümlədən Qarabağı xarici qüvvələr hədələdikdə erməni məliklərinin düşmən tərəfə keçmələri isə onların Qarabağ xanlığına düşmən gözü ilə baxmalarından irəli gəlirdi. İran şahına qarşı 1795-ci il müharibəsi Qarabağla Gürcüstanı həmişəlik qardaşlaşdırdı. XVIII əsrin 80-ci illərindən başlayaraq Qarabağ xanlığı ilə Rusiyanın hərbi- siyasi əlaqələrinin qüvvətləndirilməsinə xüsusi diqqət yetirilirdi. Çar Rusiyası da öz növbəsində Qafqazın bütün iqtisadi, hərbi-strateji əyalətlərini zəbt etmək üçün müxtəlif planlar hazırlayırdı. 1783-cü ildə İbrahim Xəlil xan məktubla II Yekaterinaya müraciət etdi və Peterburqa elçilər göndərərək, Qarabağ xanlığının Rusiya tabeliyinə qəbul olunmasını xahiş etdi. 1784-cü ilin mayında knyaz Q.A.Potyomkinin II Yekaterinadan aldığı fərmanda deyilirdi: "İbrahim xana gəlincə, onun Rusiya təbəəli-yinə qəbul olunmasında heç bir çətinlik və ya şübhə yoxdursa, görünür, İrakliyə qarşı yeritdiyimiz siyasəti rəhbər tutmaq olar, belə olduqda, onun Rusiya imperator taxtına tabe olması, mənim və xələflərimin onun özü və xələfləri üzərində 1 B ax: "Qarabağnamələr", bu nəşrin I kitabı, səh.140. 226 ali hakimiyyətini tapması haqqında müqavilə bağlanması barədə general- poruçik Potyomkinə tapşırıq verməyi yaddan çıxarmaym" 1 . II Yekaterina Qafqazda Rusiya mənafeyini genişləndirmək məqsədilə əsaslı tədbirlər planı həyata keçirməyə başladı. O, Rusiya təbəəliyinə keçmək istəyən Qarabağ xanlığının arzusunu da rəğbətlə qarşıladı: "1796-cı il yanvarın əvvəllərində II Yekaterina Zaqafqaziyaya göndəriləcək ekspedisiya korpusuna komandanlığı üzərinə götürməyi A.V.Suvorova təklif etdi. Feldmarşal bu haqda fikirləşmək üçün möhlət istədi. Lakin sonra fikrini dəyişdi. Belə olduqda komandanlıq general V.A.Zubova tapşırıldı. 1796-cı ilin aprelində general V.A.Zubovun komandanlıq etdiyi 30 minlik rus qoşunu Dərbəndə yaxınlaşdı. Bundan başqa Kaspi donanması, bir sıra piyada dəstələr, habelə bu zaman Gürcüstanda olan rus qoşunları da Zubovun sərən-camına verilmişdi 2 . Məlumdur ki, İbrahimxəlil xanın xahişi ilə köməyə gəlmiş Valerian Aleksandroviç Zubov (1771-1804) general-mayor rütbəsində idi. O, 1794-cü il Polşa üsyanının yatırılmasında iştirak etmiş və çöldə hərbi xəritə çəkərkən ayağından yaralanmışdı. Onun həmin ayağını sonralar kəsmişdilər... Xalq içərisində rus generalı qraf Valerian Zubov Qızılayaq adlanırdı. General V.A.Zubovun hərbi qüvvəsinin gəlməsi xəbəri Qarabağda böyük sevincə səbəb olmuşdu. Bunu təsvir edən Əhməd bəy Cavanşir yazır: "Bu xəbərlərin həqiqiliyinə şübhə etməyən Xan sarayında rus qoşunlarını qarşılamaq üçün böyük hazırlıq görülürdü. Xanın oğlu Əbülfət ağa Qarabağ zadəganlarının, habelə bəzi vassal xanlıqların adlı-sanlı adamlarından təşkil edilmiş dəbdəbəli bir dəstənin müşayiəti ilə rus sərkərdəsini qarşılamaq və onunla danışıqlar aparmaq üçün Muğana, iki ay əvvəl Ağa Məhəmməd xanın durduğu yerə yola düşdülər. Düşərgədə xan oğlunu böyük bir ehtiramla qarşıladılar, gətirdiyi hədiyyələri qəbul edib, əvəzində ona qiymətli bəxşişlər verdilər... Ordunu İran sərhədlərinə qədər yeritmək üçün bir süvari dəstəsi tələb etmək təklifi edilmişdi. Səfərə belə bir hazırlıq zamanı Rusiyadan sərəncam alındı ki, imperator II Yekaterinanın vəfatı ilə (1796) əlaqədar olaraq, ordu Rusiyaya geri çağırılır. Xan oğlu və onun əshabələri bu pis xəbərdən son dərəcə məyus olub geri qayıtdılar" 3 . İbrahimxəlil xanla V.A.Zubovun mehriban dostluq şəraitində keçən dip- lomatik və hərbi danışıqları başqa xanları hərəkətə gətirdi. Talış xanı Mir Mustafa xan, Gəncə xanı Cavad xan və Yerevan, Naxçıvan, Xoy, Qaradağ xanları öz elçilərini İbrahimxəlil xanın yanına göndərdilər və onun məsləhətlərinə əməl etməyə hazır olduqlarını bildirdilər. Xanlar deyirdilər: "O, Rusiya dövlətinə itaət etməyi lazım bildiyi üçün biz də dostluq yolu ilə gedərək mərhəmətli Rusiya imperatriçəsinə itaət edəcəyik". 1 B ax: Azərbaycan tarixi, 3 cilddə, cild I, Bakı, 1950, səh.373. 2 Yenə orada, səh.400 3 Bax: "Qarabağnamələr", bu nəşrin I kitabı, səh.188. 227 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|