Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 4,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
458
происходят важные события, связанные с захватническими походами Сельджукидов. В конце 70-х годов вся территория Южного Кавказа оказалась включенной в состав Великой империи Сельджуков, объединившей в себе земли, простиравшиеся от Средней Азии до Средиземного моря и от Кавказа до Перешитого залива. Именно в это время языковая, религиозная, территориальная, культурная и экономическая общность способствовала окончанию длительного процесса формирования на территории Азербайджана этнического единства и возникновению тюркоязычного азербайджанского народа. Династические распри, борьба за власть, продолжавшиеся в Сельджукском государстве в период его упадка (1092-1157), создали предпосылки для формирования государственных образований нового типа. Правителями этих государств стали воспитатели малолетних наследных сельджукских принцев, носившие титул "атабеки". Со временем усилив свое влияние, атабеки сумели прибрать к рукам всю власть, а их подопечные превратились лишь в номинальных правителей своих государств. Самым мощным атабекством являлось государство Атабеков Азербайджана, основанное в 1136 г. Шамсаддином Илденизом. По сообщению местного источника, он "стал могучим и подавил всех больших государей и подчинил многих н полностью разгромил восставших вождей туркменов. Он пресек волнения страны Арран". В период правления последнего Илденизида Узбека разгоревшиеся феодальные усобицы, нашествия внешних врагов, ослабление центральной власти оказали негативное воздействие на хозяйственную жизнь государства Атабеков, значительно снизив его обороноспособность. Именно в это время Хасан Джалал (1215-1261) из рода албанских Михранидов восстанавливает власть Арцахско-Хаченского княжества. Связанный родственными отношениями с влиятельными родами того времени и стремившийся продолжить албанские историко-литературные традиции, Хасан Джалал и в эти тяжелые времена отстаивал территориальное, политическое и ду ховное единство албан, а также их национальное самосознание. XII век, характеризующийся подъемом культурной жизни в Азербайджане, считается периодом Азербайджанского Ренессанса. Во дворцах Ширваншахов и Илденизидов были собраны лучшие ученые того времени; были достигнуты большие успехи в математике, естествознании, медицине, химии, философии, логике, праве, астрономии, арабской и персидской литературе и в других областях. Многие из этих ученых стали выдающимися деятелями мусульманской культуры и науки. Среди них Бахманйар, Хатиб Табризи, Шихабаддин Су храварди и многие другие. Азербайджанская поэтическая школа, переживавшая в XI - начапе XII вв. пору своего расцвета, прославилась такими замечательными мастерами, как Низами Гянджеви, Абул-Ула Гянджеви, Афзаладдин Хагани, Фелеки Ширвани, Мюджираддин Байлакани, Мехсети Ханум Гянджеви и др. 459
В литературе и искусстве Х1-ХИ вв. появились и новые характерные стили и особенности. Именно в это время складываются Ширван-Апшеронская, Арранская, Нахчывано-Маразинская архитектурные школы, определившие основные направления в дальнейшем развитии средневекового зодчества Азербайджана. Среди архитектурных памятников того времени вьщелялись своим самобытным и оригинальным стилем оборонительные стены Баку, Шамахы, Байла-кана, Гянджи, Тебриза и Мараги, Апшеронские башни, мечети, медресе и ханаги, мавзолеи, мосты и т.п. Монгольское нашествие в начале XIII в., прервавшее экономический и культурный подъем Азербайджана, имело пагубные последствия для судеб края. Разрушались города, истреблялись сотни тысяч людей. Вскоре на страну обрушились войска хорезмшаха Джалаладдина Манкбурны, который положил конец существованию государства А табеков Азербайджана (1225). В 1231 г. монголы вторично вторглись в Азербайджан и захва тили большую часть страны. В этом же году был убит хорезмшах Джалаладдин. В 1235 г. монголы захватили и разрушили Гянджу, Шамкир, Товуз и другие города и крепости Азербайджана. В Азербайджане наступил период монгольского владычества.
460
GiriĢ ............................................................................................................ 5 I FƏSİL Azərbaycanın III-VII əsrlərdə ərazisi və əhalisi § 1. A lbaniya. Siyasi-inzibati vahid lər və etnik sərhədlər .............. 14 § 2. Adurbadaqan. Sərhədləri və Ģəhərləri......................................... 23 § 3. Yerli və gəlmə tayfalar, xalqlar, onların qarĢılıqlı münasi- bətləri…………………………………………………………… 26
§ 1. Feodal istehsal üsulunun meydana çıxması və təĢəkkülü ............................................................................................ 35 § 2. Əhalinin sinfш və sosial tərkibi ....................................................38 § 3. To rpaq sahibliyi və torpaqdan istifadə ........................................41 § 4. Ġstismar formaları ........................................................................... 43 § 5. A lbanların təsərrüfat həyatı .......................................................... 46 § 6. ġəhərlər və digər yaĢayıĢ məskənləri...........................................49 § 7. Ticarət və pul dövriyyəsi ...............................................................53 § 8. Dövlət hakimiyyəti və onun institutları.......................................58 § 9. Sin fi mübarizə və sosial hərəkatlar ..............................................60 § 10. Ġlk alban hüquqi sənədi - Aquen qanunları.............................. 63 III FƏSİL III-VII əsrin əvvəllərində Azərbaycanın siyasi həyatı (Albaniya)
§ 1. A lban dövləti alban ArĢaqiləri dövründə ....................................68 § 2. A lbaniyada xristianlığın yayılması. Kilsə təĢkilatının strukturu .....................................................................76 §3. Alban katolikosluğu..........................................................................82
461
§ 1. Adurbadaqan Sasanilər dövlətinin tərkibində ............................ 89 § 2. Ġnzibati bölgü və idarə sistemi ...................................................... 91 § 3. Cənubi A zərbaycan əhalisinin bölgüsü ....................................... 94 § 4. To rpaq mülkiyyəti növləri, torpaqdan istifadə formaları ......... 98 § 5. Verg i və mü kəlləfiyyətlər ............................................................ 100 § 6. Man içilik və məzdəkilər hərə katı ............................................... 102 § 7. Cənubi A zərbaycanda din. ZərdüĢtilik və AdurqaĢnasp məbədi..................................................................................................... 104 § 8. Adurbadaqanda xristianlıq........................................................... 112 V FƏSİL III- VII ə srlərin I yarısında Azərbaycan mədəniyyəti
§ 1. Maddi mədəniyyət ........................................................................ .117 § 2. Yazı. Məktəb. Ədəbiyyat ............................................................. .127 § 3. Ġncəsənət ........................................................................................ 138 § 4. Memarlıq və Ģəhərsalma .............................................................. .148
§ 1. A lbaniyada Mehranilərin hakimiyyətə gəlməsi ....................... 163 § 2. Ərəb iĢğalların ın baĢlanması. Azə rbaycana ilk yürüĢ və onun nəticələri.................................................................................. 168 § 3. Ərəb lərin Azərbaycana yürüĢləri .................................................173 § 4. I Varaz Tiridatın hakimiyyəti və A zərbaycanın qəti olaraq Xilafətin tərkib inə qatılması .............................................181
§ 1. Ərəb-Xəzər müharibə ləri və onların A zərbaycan üçün nəticələri ................................................................................................186 § 2. Xilafətin A zərbaycanda inzibati siyasəti, idarəetmə sistemi və köçürmə siyasəti ................................................................195 § 3. A zərbaycanda dini proseslər və onların yerli əhali üçün nəticələri .............................................................................204
462
VII-X əsrlərdə Azərbaycanda sosial-iqtisadi münasibətlər
§ 1. Əkinçilik və maldarlıq ................................................................. 211 § 2. Ərəb hakimiyyəti dövründə Ģəhərlər və Ģəhər həyatı ............. 217 § 3. Xilafətin torpaq və vergi siyasəti ............................................... 235 IX FƏSİL Xilafətdə Əməvilərə və Abbasilərə qarşı dini-siyasi hərəkat. Azərbaycanda Xürrəmilər - Babəkilər hərəkatı
§ 1. Xilafətdə Əməv ilərə qarĢı d ini-siyasi hərəkatın güclənməsi............................................................................................. 249 § 2. A zərbaycanda Əməvilərə qarĢı çıxıĢ lar .................................... 251 § 3. A zərbaycanda Abbasilərə qarĢı ilk çıxıĢ lar.............................. 254 § 4. Abbasilərə qarĢı dini-siyasi hərəkatın geniĢlənməsi. Xürrəmilər və xürrəmdin ilər .............................................................. 259 § 5. Xürrəmilərin ilk çıxıĢ ları............................................................. 265 § 6. Babəkin baĢçılığı altında xalq azad lıq müharibəsi ................. 266 §7. Xürrəmilər və Babəkilər hərəkatının sonrakı çıxıĢ lara təsiri və tarixi əhəmiyyəti ....................................................................277
§ 1. Maddi mədəniyyət ........................................................................280 § 2. Elm və fəlsəfi fikir ........................................................................284 § 3. Ədəbiyyat .......................................................................................297 § 4. Memarlıq və Ģəhərsalma ............................................................. 303
§ 1. Sacilərin xilafətdəki fəaliyyətləri və A zərbaycan ərazisində dövlət yaratmaları ..............................................................311 § 2, ġirvanĢah Məzyədilər (Yəzidilər) dövləti .................................323 463
§ 3. Dərbənd HaĢimi əmirliy i ............................................................. 338 §4. Sünik və Arsax-Xaçın knyazlıq ları ............................................. 351 § 5. ġəki məlikliy i................................................................................. 355 § 6. Salarilər dövləti ............................................................................. 363 § 7. Rəvvadilər dövləti ......................................................................... 372 § 8. ġəddadilər dövləti ......................................................................... 377
§ 1. Oğuzlar və Azərbaycan XI əsrdə. Səlcuq imperiyasının yaran ması......................................................... 387 § 2. Böyük Səlcuqilər imperiyasının dağılması. Ġraq Səlcuq sultanlığının yaranması...................................................393 § 3. A zərbaycan Atabəyləri dövlətinin yaran ması ...................... 403 § 4. A zərbaycan Atabəyləri dövlətinin siyasi quruluĢu və idarə sistemi.................................................................................. 409 § 5. A zərbaycan Atabəyləri dövlətinin möh kəmlən məsi ........... 413 § 6. A zərbaycan Atabəyləri dövlətinin tarixində "məmlük" dövrünün baĢlanması .................................................... 416 §7. Son Eldənizlər............................................................................. 419 § 8. A zərbaycan Atabəyləri dövlətinin süqutu və onun XarəzmĢah Cəlaləddin Manqburnu tərəfındən iĢğalı..430 XIII FƏSİL XI-XII ə srlərdə Azərbaycanda sosial-iqtisadi quruluş
§ 1. Əkinçilik və maldarlıq .............................................................. 441 § 2. To rpaq münasibətləri................................................................ 445 § 3. Sənətkarlıq .................................................................................. 447 § 4. Ticarət, ticarət əlaqələri və pul dövriyyəsi............................ 455 § 5. ġəhərlər ....................................................................................... 459 XIV FƏS İL Azərbaycan xalqının və Azərbaycan dilinin formalaşmasının başa çatması ...................................................................................... 469 464
XI-XIII əsrin əvvəllərində Azərbaycan mədəniyyəti
§ 1. Maddi mədəniyyət .................................................................... 485 § 2. Memarlıq və Ģəhərsalma ...........................................................494 § 3. Dekorativ-tətbiqi sənət ..............................................................501 § 4. Ep iqrafik abidələr.......................................................................509 § 5. Elm ...............................................................................................517 § 6. Ədəbiyyat ................................................................................... 524 §7. Fəlsəfə ...........................................................................................539
Xronoloji cədvəl ..................................................................................554 Ġxtisarların siyahısı...............................................................................567 Mənbələr və ədəbiyyatın siyahısı ......................................................568 Xülasə (rus dilində).............................................................................593 Əlavələr ................................................................................................609
465
AZƏRBAYCAN TARĠXĠ (III-XIII əsrin I rübü)
YEDDĠ CĠLDDƏ II CĠLD
BAKI - ELM - 2007
466
"ELM" REDAKSĠYA-NƏġRĠYYAT VƏ POLĠQRAFĠYA MƏRKƏZĠ
Mərkəzin direktoru: ġirindil ALIġANLI
BaĢ redaktor: Teymur KƏRĠMLĠ
Kompüter tərtibçisi: Nasir ALIġANLI
Pərinaz MUSAQIZI
467
Yığ ılmağa verilmiĢdir 14.03.2007. Çapa imzalan mıĢdır 10. 09.2007. Formatı 60x90 1\ 16 . Fiziki çap vərəq i 38 1,5 illüstr.Ofset çap üsulu. Tirajı 25000. SifariĢ 201.
DÜST 5773 -90, DÜST 4.482-87.
Kitab ―CBS- PP‖ MM C məətbəsində çap olunmuĢdur.
Bakı, ġərifzadə küçəsi, 3.
468
XƏRĠTƏLƏR
ġƏKĠLLƏR
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
Yüklə 4,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|