Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ



Yüklə 5,9 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə14/249
tarix15.03.2018
ölçüsü5,9 Mb.
#32619
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   249

downloaded from KitabYurdu.az

 

 



31 

1904-cü ildə Ba kıda 4 sabunbişirmə zavodu fəaliyyət gös tərirdi

89



Əhalinin sayının artması  ilə əlaqədar yaranan tələbatı ödəmək üçün paltar 



və  ayaqqabı  istehsalı  da  genişlənir,  yeni  kiçik  müəssisələr  açılırd ı.  1903-cü  ildə 

Bakıda  1708  nəfər  mu zdlu   fəh ləsi  olan   492  belə  müəssisə  var  idi.  Onların   illik 

məhsuldarlığı bir milyon manatdan çox id i. 

Sənayenin sürətli  inkişafı və onunla əlaqədar əhali artımı tikinti  işlərin in 

xeyli genişlən məsinə, tikinti  materia lla rı  istehsalı sahəsinin  inkişafına səbəb oldu. 

Yü zilliyin   əvvəllərində  Bakıda  500  fəhləsi  olan  20  kərp ic  zavodu  fəaliyyət 

göstərirdi

90

. 1905-ci ildə  Keşlədə t ikilən sement zavodu bütün Qafqazda ilk se ment 



zavodu  idi.  O,  sahibkar  Həsənova  mə xsus  idi.  Se mentə  tələbat  durmadan  artdığı 

üçün zavod ildən-ilə genişlənərək, 1913-cü ildə 140-a qədər fəhləsi olan ço x böyük 

sənaye müəssisəsinə çevrilmişdi

91



Neft sənayesi və tikinti işləri ta xta-şalban istehsalını genişləndirməy i tələb 

edirdi.  Bu sahə üç istiqamətdə inkişaf edirdi:  mexan iki yolla taxta-şalban istehsalı, 

xarratlıq işləri və çəllək istehsalı. "Nobel qardaşları" firmasına  məxsus olan taxta-

şalban zavodu iri kapitalist müəssisəsi idi

92



Xarrat emalatxanaları əsasən tikinti işlərinə olan tələbatı ödəyirdi.  1903-



cü ildə Bakıda aparılmış siyahıyaalman ın materiallarından göründüyü kimi, burada 

528 fəhləsi olan 86 xarrat emalatxanası

93

, 292 fəhləsi o lan 33 dü lgər



94

 və 49 fəhləsi 

olan  daha  4  xa rrat  e ma lat xanası  fəaliyyət  göstərirdi

95

.  1913-cü  ildə  Ba kıda  586 



fəhləsi olan 128 xarrat emalatxanası var idi

96



Beləliklə, yu xarıda adların ı çəkd iyimiz istehsal sahələri içərisində aparıcı 

rol həm fəh lələrin  sayına, həm də istehsal həcminə görə mexan iki istehsala məxsus 

idi.  1913-cü  ildə  bu  istehsal  sahəsində  15  min  fəhlə   çalışırdı.  Onların  böyük 

əksəriyyəti  (84-85  faizi)  iri  və  ço x  iri  müəssisələrdə  işləyird i.  Mexaniki  istehsal 

sahələrinin istehsal məb ləği 20-25 mln  rubla bərabər idi və bu məbləğin  20-23 mln  

rublu iri və ən iri mexaniki müəssisələrin payına düşürdü. 

Bakının  həyatında  mühüm  yer  tutan yeyinti  və  yüngül  sənaye  sahələrində  9 

min  fəhlə  çalışır  və  illik  istehsal  məbləği  35  mln.  rubla  çatırdı.  Buradakı  iri  və  ən  iri 

müəssisələr cəmi 5-6 faiz təşkil etməsinə baxmayaraq, bütün fəhlələrin 50 faizi, yüngül 

və  yeyinti  sənayesi  sahələrinin  illik  istehsal  məbləğinin  75  faizdən  çoxu  onlarda 

cəmləşmişdi. 

Adları  çəkilən  sənaye  sahələri  neft  sənayesi  ilə  birlikdə  Bakının  sənaye 

həyatında  aparıcı  rol  oynayırdı.  Əgər  1907-1910-cu  illərdə  neft  istehsalı sənayesində 

31.556,  1913-cü  ildə  27.764  fəhlə  çalışırdısa,  digər  sənaye  sahələrində  həmin 

müddətlərdə 23.191 və 22.129 fəhlə işləyirdi. Göründüyü kimi, fərq o qədər də böyük 

deyildi. 

Azərbaycan  qəzalarında  isə  digər  sənaye  sahələri  inkişaf  edirdi.  Onların  ən 

mühümü  mis istehsal sahəsi idi. 1906-cı  ildə  Gədəbəy mədənlərində çıxarılmış 4658 

min  pud  mis  filizi  bütün  Rusiyada hasil olunan həcmin  1/4-ni  təşkil  edirdi.  Onun  bir 

ildən sonra 6.270  min puda çatan həcmi bütün Rusiya üzrə hasil edilmiş mis külçəsinin 




downloaded from KitabYurdu.az

 

 



32 

1/3-nə  bərabər  idi.  1907-ci  il  ən  çox  mis  filizi  çıxarılan  il  kimi  xa rakterizə  olunur. 

Çıxarılan  mis  filizinin  bir  hissəsi  Gədəbəy  və  Cənubi  Qafqazın  digər  misəritmə 

zavodlarına daxil olurdu. 1910-cu ildə Gədəbəy mis mədənlərində 1118 fəhlə çalışırdı

97



Gədəbəy mis zavodu çox böyük kapitalist müəssisəsi idi. Bu zavodun buxarla 



işləyən  3  maşın,  3  mühərrik,  1  dinamomaşın,  filizi yandırmaq üçün  27 soba, qara  misi 

əritmək üçün 3 soba, xalis misi əritmək üçün 2 soba, elektrik işığı və təmir emalatxanaları 

ilə  təmin  olunması  onun  möhtəşəmliyinə  dəlalət  edirdi.  Zavodu  Qalakəndlə 

əlaqələndirən xüsusi dəmir yol  xətti çəkilmişdi. 1911-ci  ildə  Gədəbəy mis zavodu 1,2 

mln rublluqdan çox məhsul vermişdi

98

. Zavodda 1300-1500 fəhlə çalışırdı. Daşkəsəndə 



isə dəmir və kobalt yataqları var idi. Lakin onların istismarı aşağı səviyyədə idi. 

Azərbaycanda  balıq  sənayesi  də  xeyli  inkişaf  etmişdi.  1907-ci  ildə  təkcə 

dənizkənarı rayonlarda 713 vətəgə var idi

99

. 1912-ci ildə balıq sənayesinin istehsal həcmi 



16,2  mln  rubla  bərabər  olmuşdu.  Ondan  13  mln  rublu balıq,  3,2  mln  rublu  isə  balıq 

məhsullarının  payına  düşürdü

100

.  Balıq  ovlayan  bütöv  bir  donanma  var  idi.  İri  balıq 



vətəgələri  olan  rayonlarda  yaşayış  məntəqələri  salınmış,  balıq  zavodları  tikilmişdi

101


Azərbaycan balıq sənayesinin məhsulları Tiflis, Həştərxan və Rusiyanın daxili şəhərlərinə 

ixrac edilirdi. Bütün iri, hətta bəzi xırda balıq vətəgələrinin sahibləri bilavasitə balıq və 

balıq məhsulları satışı və ixracı ilə  məşğul olur, bəzən kiçik sahibkarların məhsullarını 

da nisbətən ucuz  qiymətə alırdılar.  Azərbaycanda balıq sənayesinin on  minlərlə  işçisi 

var  idi. Məsələn,  1912-ci  ildə  balıq  sənayesində  40  416  fəhlə  çalışırdı.  Bu sənayedə, 

xüsusilə  balıq  məhsullarının  hazırlanmasında  qadın  əməyindən  geniş  istifadə  olunurdu. 

Hələ 1911-ci ildə balıq sənayesində 3332 qadın çalışırdı

102



Azərbaycanda pambıqçılığın inkişafı ilə əlaqədar yeni sənaye sahəsi - pambıq 



emalı  sənayesi  yaranmışdı.  Pambıq  rayonlarında  yaranmış  ilk  zavodlar  məhsuldarlığı 

aşağı səviyyədə olan  kiçik  müəssisələr  idi.  Onlar  at  qüvvəsi  ilə,  yaxud  əllə  hərəkətə 

gətirilən  və  lazım  gəldikdə  bir  yerdən  başqa  yerə  aparılan  pambıqtəmizləyən  qur-

ğulardan  ibarət  idi.  Bir  qədər sonra  ağ neftlə hərəkətə  gətirilən  mühərriklər  meydana 

çıxdı.  Bu  isə  lazımi  avadanlıqla  təchiz  olunmuş  bina,  ixtisaslı  ustalar  tələb  edirdi. 

Beləliklə, pambıqtəmizləyən, pambıq emalı zavodları meydana çıxdı və onların sayı ilbəil 

artdı.  1911-ci  ildə  Azərbaycanda  artıq  40  pambıq  emalı  zavodu  fəaliyyət  göstərirdi. 

Çoxunda mühərriklər ağ neft və buxarla hərəkətə gətirilən bu  zavodların 14-də 800-850 

fəhlə  çalışırdı  və  illik  istehsal  həcmi  2  mln  rubla  çatırdı

103


.  Əsasən  İrəvanda,  Gəncədə, 

Ağdam, Cavad və Göyçay qəzalarında cəmləşmiş zavodların çoxu 8-10 fəhləsi olan kiçik 

müəssisələr  idi.  Onlarla  yanaşı,  Petropavlovskda,  Hacıqabulda,  Salyanda,  bəzi  başqa 

yerlərdə fəaliyyət göstərən zavodlar elektrik işığı və müxtəlif avadanlıqla təmin olunmuş 

iri kapitalist müəssisələri idi. 

Təmizləndikdən  sonra  Rusiyanın  toxuculuq  fabriklərinə  və  xarici  ölkələrə 

ixrac  olunan  pambıq  məngənələrdə  sıxılırdı.  Ona  görə  də  zavodların  çoxunda 

əksəriyyəti  vintli  olan  məngənələr  var  idi.  "Voqau  və  K°" nın  zavodu  isə  hidravlik 

məngənələrə malik idi. 

XX  əsrin  əvvəllərində  ipək  emalı  sənayesi  yeni  inkişaf  mərhələsinə  daxil 




Yüklə 5,9 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   249




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə