Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 5,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
downloaded from KitabYurdu.az
155 baş verdi. Həmin ayda Rusiyada baş vermiş tətillərin 10 faizini təşkil edən bu tətillərdə 2 min nəfərdən çox fəhlə iştirak etmişdi. Noyabr ayında müəyyən durğunluqdan sonra dekabrda tətilçilərin sayı 3 min nəfərə yaxınlaşdı. Bundan əlavə, 7325 nəfər fəhlənin, o cümlədən Nobel qardaşları, Qafqaz-Qara dəniz cəmiyyəti, Xəzər şirkəti kimi iri firmaların fəhlələri adından əmək haqqı və hərbi müavinət məbləğinin xeyli artırılması, əlilliyə görə tam əmək haqqı ödənilməsi və i.a. tələblər irəli sürüldü 39 . Neftin müəyyənləşdirilmiş qiyməti 1917-ci il yanvarın 1-dən artırıldı. Bu, neft sənayeçilərinin daha çox gəlir götürməsi demək idi və Bakı fəhlələrinin qəzəbini daha da artıraraq, ümumi tətil ideyasını kütlələr arasında xeyli populyarlaşdırd ı 40 . Yanvarın 16-da partiya xadimləri və fəhlə nümayəndələrinin yığıncağında Bakı proletariatının RSDFP Bakı Komitəsi və mədən-zavod komissiyaları nümayəndələri tərəfindən işlənib hazırlanmış ümumi tələblərin layihəsi müzakirə olundu. Layihədə fəhlə təşkilatlarına xüsusi bölmə həsr olunmuşdu, kollektiv müqavilələrin bağlanılması üçün fəhlə müvəkkilləri şurasının seçilməsi tələbi irəli sürülürdü; fəhlə komissiyalarının razılığı olmadan sahibkarlar fəhlələri işdən çıxara bilməzdilər. Elə həmin gün ümumi tələblər layihəsinin müzakirə olunduğu yığıncağın iştirakçıları həbs edildilər. Səhərisi gün, həbslərə etiraz əlaməti olaraq, "Nobel qardaşları" şirkətinin mexaniki emalatxanalarında 700 fəhlə tətilə başladı. Elə bu dövrdə də şirkətin kimya və toluol zavodları, çəllək müəssisəsinin fəhlələri, elektrik stansiyası şirkətinin işçiləri onlara qoşuldular. Yanvarın 18-də tətil Balaxanı-Sabunçu rayonunun mədən-zavodlarını da əhatə etdi; saat 12-yə yaxın bu rayonda 3523 nəfər tətil edirdi 41 . Yanvarın 19-da "Nobel qardaşları" şirkəti gəmilərinin heyəti hemrəylik əlaməti olaraq gəmi və körpüləri tərk etdilər. Sonrakı günlərdə tətil genişlənərək 57 müəssisəni əhatə etdi. 10606 nəfərin iştirak etdiyi tətilə su kəməri, yanğınsöndürən və neftvurma müəssisələrinin fəhlələri də qoşulmuşdular. Bütün tətilçilərin yekdil tələbi həbs olunanların azad edilməsi, eyni zamanda fəhlə komissiyaları və fəhlə müvəkkilləri şurasının tanınması idi. Yanvarın 19 və 20-də hər birində 15-20 min nəfərin iştirak etdiyi fəhlə mitinqləri keçirild i. Heç bir hədə, hətta hərbi mükəlləfiyyətlilərin cəbhəyə göndərilməsi fəhlələri qorxutmurdu. Hakimiyyət orqanları yanvarın 21-dən mədənlərə qoşun gətirməyə başladı. Yanvarın 27-də qradonaçalnikin yanında keçirilmiş müşavirədə fəhlələrin qeyri-iqtisadi xarakterli heç bir tələbinə güzəşt edilməməsi və üç gün ərzində işə başlamasalar, onların hərbi hakimiyyət orqanlarının ixtiyarına verilməsi qərara alındı. Yanvarın 28-də canişin tətil edən fəhlələrin cəbhəyə göndərilməsi zərurəti barədə imperatora teleqram vurdu və müsəlman fəhlələrin hərbi-işçi dəstələrinə göndərilməsinə aid vəsatət qaldırdı. Elə həmin gün II Nikolay bu xahişə razılıq verdi. Yanvarın sonunda təkcə "Nobel qardaşları" şirkətinin tətil edən fəhlələrindən 200 nəfəri cəbhəyə göndərildi. Bakı fəhlələrinin tətili 1917-ci il yanvarın 31-də başa çatdı. Həbs olunmuş fəhlələrin bir hissəsi azad edildi 42 .
yüksək səviyyəyə çatmış, bütövlükdə 87 müəssisəni, 22293 nəfəri (yəni bütövlükdə 1915-1916-cı illərdə olduğundan çox) əhatə etmişdi. 1917-ci ilin yanvarında tətil hərəkatı bürümüş müəssisələrin sayına görə Bakı qradonaçalnikliyi Rusiyada birinci
yeri downloaded from KitabYurdu.az
156 tuturdu. 1917-c i il fevralın 15-də Gəncədə fəhlə həyəcanları başlandı Mahlıc istehsalı ilə məşğul olan fəhlələrin, sonra isə dəmiryolçuların başladığı tətil fevralın sonunadək davam etdi. Müharibə illərində iqtisadi böhranın dərinləşməsi, zəhmətkeş kütlələrin vəziyyətinin kəskin surətdə ağırlaşması və Azərbaycan kəndində sosial ziddiyyətlərin kəskinləşməsi kəndli hərəkatının yüksəlişinə səbəb oldu. Azərbaycanın Bakı və bir sıra qəza şəhərlərindəki fəhlə hərəkatı da buna ciddi təkan verd i. 1914-1917-ci illərdə qəzaların əksəriyyətini kəndli hərəkatı bürümüşdü. Köhnə ənənəvi formalarla yanaşı, kəndlilərin bir sıra yeni mübarizə formaları meydana çıxd ı. Lakin kəndli hərəkatının xarakteri bütövlükdə dəyişməmişdi. O, əvvəllərdə olduğu kimi, yenə də açıq təzahür edən aqrar xarakter daşıyırdı. Kəndlilər ilk növbədə kəskin ehtiyac duyduqları torpaq uğrunda mübarizə aparırdılar. Dövlət və mülkədar torpaqlarının tutulması mübarizənin on geniş yayılmış formalarından biri idi. Müharibə illərində ən iri kəndli həyəcanları Yelizavetpol quberniyasında və Bakı quberniyasının Lənkəran və Quba qəzalarında baş verirdi. Bu həyəcanlar kəndlilər və hökumət nümayəndələri, mülkədar-qolçomaq dəstələri arasında silahlı toqquşmalarla müşayiət olunurdu. Müharibə illərində əkin sahələri xeyli ixtisar olunsa da, kəndlilərin suvarma suyu uğrunda mübarizəsi davam edirdi. Müharibə illərində meşələrin özbaşına qırılması halları artıb ərazisində meşə olan bütün qəzaları əhatə etdi. Özbaşına qırılan meşələrin sahəsi və buna görə kəndlilərdən alınan cərimələr 1916-cı ildə 1913-cü ilə nisbətən təxminən iki dəfə artmış, mülkiyyətin yandırılması halları da ço xalmışdı. Müharibə illərində kəndlilərdə narazılığı gücləndirən səbəblərdən biri də vergi və mükəlləfiyyətlərin həddən ziyadə artırılması idi. Kəndlilər kütləvi surətdə vergiləri ödəməkdən və mükəlləviyyətləri yerinə yetirməkdən boyun qaçırır, çar məmurlarına və polisə silahlı müqavimət göstərirdilər. Ordu və arxa işlərinə səfərbərliklər, mal-qara və arabaların, taxıl və s. məhsulların fasiləsiz müsadirə edilməsi kəndli həyəcanlarını gücləndirir, hökumət nümayəndələri ilə silah lı toqquşmalara gətirib çıxarırdı. Müharibə illərində qaçaqların - silahlı kəndli dəstələrinin çıxışları xüsusilə kəskin xarakter alaraq, Azərbaycanın bütün qəzalarını əhatə etdi. Onlar amansız istismara, hər cür sosial ədalətsizliyə qarşı mübarizə aparır, mütləqiyyətin vergi siyasətinə qarşı çıxırdılar. Başqa sözlə, qaçaq hərəkatı torpaqdan istifadədə hökm sürən qarmaqarışıqlığa, torpaq, suvarma suyu və meşə materialı çatışmazlığına, vergi və mükəlləfiyyətlərin ağırlığına, onların toplanması zamanı yol verilən özbaşınalıqlara, polis məmurlarının zorakı əməllərinə və s. qarşı yönəlmişdi. Qaçaqlara əhalinin kömək və dəstək verməsi hərəkatın xəlqi sosial xarakterinə dəlalət edir. Müharibə illərində Azərbaycanda xalq intiqamçılarının 40-dək dəstəsi fəaliyyət göstərirdi. Qaçaq hərəkatının ən görkəmli başçılarından biri Qaçaq Süleyman Ağa Hüseyn Yüklə 5,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|