Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ

286 

 

ərazisində  xaçpərəstlərə  qarĢı  aparılan  döyüĢdə  iĢtirak  etmiĢdir.  1116/17-ci  ildə 

Əhmədili  Bağdadda  xəlifə  sarayında  batinilərdən biri  tərəfindən  öldürülür.  Beləliklə, 

Rəvvadilər sülaləsi siyasi tarix səhnəsindən çıxır. 

Yalnız  Marağada  Əhmədilinin  qulamı  Ağsunqur  hakimiyyəti  əlində saxlaya 

bilir.  Rəvvadilərin  davamı  olan  Ağsunquri  hakimləri  atabəy  titulunu  daĢımıĢ,  öz 

mülklərini monqol iĢğalınadək əllərində saxlaya bilmiĢlə r. 

  

 

 

 

 

§ 8. ġƏDDADĠLƏR DÖVLƏTĠ 

 

Azərbaycanın  və  bir  sıra  qonĢu  ölkələrin  hərbi-siyasi  tarixində  fəal  rol 

oynamıĢ ġəddadilər sülaləsi X əsrin ortalarından XII əsrin sonunadək  Cənubi  Qafqazın 

Gəncə,  Naxçıvan,  Dvin  və  Ani  əmirliklərində  hakimiyyət  baĢında  olmuĢlar.  Sülalənin 

banisi Məhəmməd ibn ġəddad ibn Qurtaq, salari hökmdarı Mərzban ibn Məhəmmədin 

həbs  olunmasından  sonra  yaranmıĢ  vəziyyətdən  istifadə  edərək  951-ci  ildə, 

Mərzbanın tabeçiliyində olan  Dvin  (Dəbil) Ģəhərini  ələ  keçirir.  Bu  zaman  Azərbaycanı 

idarə  edən  Ġbrahim  Salari  atasının  vassalı  Vayzur  (Vayotsdzor)  hakiminin  qoĢununu 

Məhəmməd  ibn  ġəddada  qarĢı  göndərir.  Lakin  Məhəmməd  Ģəhər  əhalisinin  köməyilə 

salari qoĢunlarını darmadağın edə bilir.  Çox  keçmədən,  Ġbrahimin  ö zünün  baĢçılıq  etdiyi 

qoĢun Dvini ələ keçirə bilir. Məhəmməd Vaspurakana doğru geri çəkilir, yalnız ara bir 

qədər sakitləĢəndən sonra dvinlilərin xahiĢilə yenidən geri qayıdaraq, Ģəhərdə hakimiy-

yətini bərpa edir. 

Lakin dinclik uzun sürmür, Ermənistan və Gürcüstanın bir çox vilayətlərini bu 

dövrdə  öz  hakimiyyəti  altında birləĢdirmiĢ,  Dvini,  Süniki  və  baĢqa  yerləri  də  həmin 

əraziyə  qatmağa  çalıĢan  erməni  hökmdarı  AĢot  ibn  Abbas  (III  AĢot,  953-977)  Dvinə 

hücum  edir.  Lakin  erməni  qoĢunlarının  məğlubiyyəti  ilə  baĢa  çatan  bu  hücum 

uğursuzluqla nəticələnir. 

III  AĢot  üzərində  qazanılan  qələbə  Məhəmmədin  vəziyyətini  xeyli 

yaxĢılaĢdırır,  mövqeyini  möhkəmləndirir.  Lakin  954/55-ci  ildə  həbsxanadan  qaçan 

Mərzban  deyləmli  süvariləri  Dvin  üzərinə  yollayır.  Məhəmmədin  qoĢununda  xidmət 

edən  deyləmli  əsgərlər  xəyanət  yolunu  tutaraq  Mərzbanın  tərəfinə  keçirlər.  Dvin 

yenidən  Salarilərin  əlinə  keçir.  Məhəmməd  öz  adamları  ilə  birgə  Vaspurakana  qaçır; 

kömək  üçün  hətta  Bizans  imperatoruna  da  ağız  açan  və  əli  hər  yerdən  üzülən 

Məhəmməd, nəhayət, 955/56-cı ildə Vaspurakanda vəfat edir. 

Dvin  əldən  çıxdıqdan  sonra  Məhəmmədin  Vayzur  hakiminin  himayəsinə 

sığınan  iki  oğlundan  böyüyü  -  Əbülhəsən  Əli  LəĢkəri  965-ci  ilədək  Vayzurda  qalır. 

Kiçik oğlu Fəzl isə, nəhayət, Salarilərə xid mət etməyə baĢlayır və salari hakimi Əli ət-

Tazi tərəfindən idarə olunan Gəncəyə gəlir. Bu zaman Gəncə tez-tez müxtəlif tayfa və 

---

287 

 

xalqların  basqınlarına  məruz  qalırdı.  Əli  ət-Tazinin  xahiĢilə  Fəzl  dəstəsilə  basqınçıları 

Gəncədən qovub çıxara bilir.  Bu hadisədən sonra Ģəhər əhalisinin Fəzlə olan inamı artır 

və o, 969/70-ci ilədək burada yaĢayır.  Gəncədə olarkən Fəzl Ģəhər rəisinin məs ləhəti 

ilə böyük qardaĢı LəĢkəriyə xəbər göndərərək, onu Gəncəyə dəvət edir. Lakin  LəĢkəri 

qardaĢının təklifindən boyun qaçırır. Nəhayət, Fəzl qardaĢının Ģəhərə gəlməsinə və Gəncə 

hakimi olmağa razılıq  verməsinə nail  ola  bilir.  Fəzllə  razılığa  gəlmiĢ  Gəncə Ģəhərinin 

rəisi  Yusif  əl-Quzzaz,  Ģəhərin  salari  hakimini  həbs  etdirərək,  Ģəhər  qapılarını 

LəĢkərinin ü zünə açdırır. 

Beləliklə, LəĢkəri ibn Məhəmməd 971 -ci  ildə  Gəncənin idarəsini ələ alaraq, 

sülaləsinin hakimiyyətinin əsasını qoyur. Nəslin  böyüyü kimi o,  Gəncənin ilk ġəddadi 

hakimi  olsa  da,  baĢ  vermiĢ  hadisələrdə  həlledici  rolu  Fəzl  oynamıĢ,  hakimiyyətin 

ġəddadi sülaləsinin əlinə keçməsi üçün zəmini məhz o hazırlamıĢdı. 

ġəddadilərin  mərkəzi  hakimiyyətdən  ayrılaraq,  müstəqilləĢməsi  haqqında 

xəbər salari hakimi Ġbrahimə çatdıqda o, təcili surətdə Gəncəyə gəlib Ģəhəri mühasirəyə 

ahr,  lakin  qələbə  qazana  bilməyən  Ġbrahim,  LəĢkəri  ilə  müqavilə  bağlamalı  olur. 

Bundan  sonra  Arranın  Bərdə,  ġəmkir,  Na xçıvan  və  baĢqa  Ģəhərləri,  bəzi  erməni 

torpaqları,  o  cümlədən  Dvin  və  onun  civarları  bir-birinin  ardınca  ələ  keçirildi  və 

ġəddadilərin  hakimiyyəti  altına  keçdi.  ġəddadilər  sülaləsinin  banisinin  yaratdığı  və 

həmin sülalənin nümayəndələri tərəfindən idarə edilən Dvin Ģəhəri və onun civarlarında 

Dvin ġəddadi əmirliy i təĢkil o lundu. 

978/79-cu  ildə  LəĢkəri  vəfat  edir.  Özündən  sonra  Gəncə  taxtında  kiçik 

qardaĢı  Fəzli  görmək  istəyən  LəĢkərinin  istəyinə  rəğmən hakimiyyət  Məhəmməd  ibn 

ġəddadın ortancıl oğlu Mərzbanın əlinə keçdi. 

Onun  bacarıqsız  siyasəti  əvvəllər  ġəddadilərin  itaətində  olan  bir  çox 

vilayətlərin  itirilməsinə səbəb oldu.  982/83-cü  ildə  ġirvanĢah Məhəmməd  ibn  Əhməd 

Bərdəni  ələ  keçirərək,  Musa  ibn  Əlini  Ģəhər  hakimi  təyin  edir.  Elə  həmin  dövrdə 

Naxçıvan əmiri Əbu Düləf də Naxçıvan Dvində hakimiyyətini möhkəmlədə bilmiĢdi. 

985/86-cı  ildə  Fəzl  ov  zamanı  fürsətdən  istifadə  edərək  qardaĢı  Mərzbanı 

öldürür,  Mərzbanın  oğlu  ġirvini  isə  həbs  etdirərək  hakimiyyəti  ələ  keçirir.  Böyük 

qardaĢı  LəĢkərinin  müstəqil  siyasətini  davam  etdirən  Fəzl  ġirvana,  Gürcüstana  və 

Ermənistana dəfələrlə uğurlu yürüĢlər edir, Arranda müstəqil hakimlik etməyə çalıĢan 

feodal  mülkləri,  o  cümlədən  Bərdəni,  Beyləqanı,  Xaçını,  Süniki,  Gorosu,  Naxçıvanı, 

Dvini  və b. yerləri  yenidən  öz  mülklərinə  birləĢdirir,  Ermənistanın bir neçə vilayətini 

tabe edərək, ildə 3 min dinar məb ləğində vergi təyin ed ir. 

Gü rcü və ərəb mənbələrində Fəzllə ab xaz-gürcü hökmdarı III Baqrat, sonra 

isə  IV  Baqrat arasındakı  müharibələr haqqında  ziddiyyətli və qərəzli  məlumatlar  vardır. 

Bunlardan  1026/27-ci  ildə  baĢ vermiĢ  ġəmkir  döyüĢü haqqında  verilən  xəbər  xüsusilə 

ziddiyyətlidir.  Əgər  qərəzli  gürcü  mənbəyi  ġəmkirin  mühasirəsinin  sülhlə  baĢa 

çatdığını  bildirirsə,  obyektiv  məlumatı  ilə  seçilən  MünəccimbaĢı  bu  döyüĢün  Fəzlin 

parlaq  qələbəsi  ilə  baĢa  çatdığını,  10  min  nəfərdən  artıq  gürcü  döyüĢçüsünün  qılıncdan 

keçirildiyini xəbər verir. 

---