Azərbaycan döVLƏt aqrar universiteti müHƏNDİSLİk fakultəSİ KƏnd təSƏRRÜfati texnikasi kafedrası

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNIVERSITETI

MÜHƏNDİSLİK FAKULTƏSİ
KƏND TƏSƏRRÜFATI TEXNİKASI

kafedrası



MÜHAZİRƏCİ: DOSENT ƏVƏZİ İSAYEV AYDIN YÜNİS OĞLU
Fənn: Traktor və avtomobillər (mod-2)

Mühazirə 1
GİRİŞ. MÜHƏRRİKİN İNKİŞAF TARİXİ NÖVLƏRİ.

DYM-nin HƏQİQİ TSİKİLLƏRİ.

Mühazirənin planı:
1. Giriş. Mühərrikin inkişaf tarixi növləri.

2. Porşenli dym-nin həqiqi tisikilləri.

3. Dördtaktli dym-nin həqiqi tsikilləri.

4. İkitaktli mühərriklərin həqiqi tsikilləri.

ƏDƏBIYYAT SIYAHISI

1. Namazov F.Ə. Traktor və avtomobil mühərriklərinin nəzəriyyəsi. Gəncə, 1999. 2. Болтинскй В.Н. Теория, конструкция и расчет тракторных и

aвтомобильных дивигаталей. Изд. M.: 1987.

GƏNCƏ – 2017
Yanacağın porşenli maşınların silindri daxilində yandırılması ideyası hələ XVIII əsrin axırlarında meydana gəlmişdir, lakin belə daxili yanma mühərrikləri-nin (DYM) hazırlanması və istehsalı üçün lazımi şərait ancaq XIX əsrin ikinci ya-rısında yarandı. İlk DYM 1860-cı ildə fransız mexaniki Etyen Lenuarın ixtira etdi-yi ikitaktlı qazla işləyən mühərrik olub, onun faydalı iş əmsalı cəmi 4...5% təşkil edirdi. 1877...1878-ci illərdə Alman ixtiraçısı Nikolay Ottonun yaratdığı dördtaktlı qabaqcadan sıxılmış qazla işləyən mühərrikin qənaətçilliyi E. Lenuarın maşınından əhəmiyyətli dərəcədə yüksək olduğu üçün sənayedə tətbiq edilməyə başladı və DYM –nin inkişafında mühüm mərhələ oldu.

XIX əsrin axırlarında neftdən alınan maye yanacaqların istehsalı da DYM-nin inkişafına güclü təkan verdi. Çox maraqlıdır ki, dünyada ilk neft quyusu 1848-ci il-də Azərbaycanda, Bibi-Heybətdə qazılmışdır. 1864-cü ildə Kubanda ilk rus neft quyusu qazılıb.

Rusiyada maye yanacaqla işləyən karbüratorlu mühərriki 1879-cu ildə dəniz donanmasının kapitanı Oqnesliv Stepanoviç Kostoviç dirijbal üçün hazırlamışdır.

1896-cı ildə alman mühəndisi R.Dizel yüksək sıxmadan öz-özünə alovlanmalı DYM-nin konstruksiyasını hazırladı. 1899-cu ildə Peterburqda daha qənaətcil dizel mühərriki hazırlandı. Bu mühərrik kerosin, solyar yağı və xam neftlə işləyirdi. Bu dizel mühərrikləri qənaətcil olsalar da yanacağın silindrə verilməsi üçün böyük öl-çülü kompressor tələb etdikləri üçün onların nəqliyyatda tətbiqi ləngiyirdi.

1901-ci ildə rus mühəndisi Q.V. Trinkler yanacağı yüksək təzyiq altında silin-drə püskürmək üçün kiçik ölçülü nasos və forsunkadan, başqa sözlə kompressorsuz dizeldən istifadə etməyi təklif etdi. 1910-cu ildə rus ixtiraçısı Y.V. Mamin traktor-larla istifadə etmək üçün belə öz-özünə alovlanma ilə işləyən dizel mühərrikini ya-ratdı.

Mühərrikin nəzəriyyəsinə aid məsələlərin işlənib hazırlanmasında da müxtəlif elmi-tədqiqat institutları və alimlər müvəffəqiyyətlə işləmişdilər.

DYM –nin istilik hesabatının klassik üsulu 1906-cı ildə Moskva Ali Texniki Məktəbinin professoru V.İ. Qrinevetski tərəfindən əsaslandırılmışdır.

DYM işçi prosesləri nəzəriyyəsinin təkmilləşdirilməsi məsələləri keçmiş SSRİ EA –nın müxbir üzvü N.R. Brilinqin, professor Y.K. Mazinqin, akademik B.S. Steçkinin, A.S. Orlinin, V.N. Boltinskinin, N.S. Jdanovskinin, İ.M. Leninin və baş-qalarının elmi əsərlərində öz əksini tapmışdır.

Porşenli DYM avtotraktor quruculuğunun inkişafı üçün etibarlı enerji mənbə-yi olmaqla, kənd təsərrüfatı sahəsindəki traktor və avtomobillərin də kütləvi isteh-salı üçün şərait yaratdı.

Onlarla traktor və avtomobil, mühərrik zavodlarında, elmi və tədris institutla-rında müasir DYM –nin daha da təkmilləşdirilməsi və yeni mühərriklərin yaradıl-ması sahəsində bu gün də ciddi tədqiqat işləri aparılır.

Müasir traktor və avtomobil mühərriklərinin təkmilləşdirilməsi əsasən iki isti-qamətdə aparılır.

1. Yanıcı qatışığın yaranması və yanması proseslərinin təkmilləşdirilməsi;

2. Mühərriklərin kinematik sxemlərinin təkmilləşdirilməsi. Lakin, üçüncü isti-qamət də nəzərə çarpır ki, bu halda hər iki üsulun üstünlüklərindən istifadə etməyə səy göstərilir (qazoturbinli və buxar mühərrikləri).

Yanıcı qatışığın yaranması və yanması proseslərinin təkmilləşdirilməsi mü-hərriklərin termiki f.i.ə.-larının yüksəldilməsinə əsaslanır. Karbüratorlu mühərrik-lərdə bu məqsədlə sıxma dərəcəsinin yüksəldilməsi üsulundan geniş istifadə edilir. Lakin Moskva azlitrajlı avtomobil zavodunda (MZMA) və digər zavodlarda aparıl-mış təcrübi işlərin nəticəsi göstərmişdir ki, karbüratorlu mühərriklərdə sıxma dərə-cəsinin 9...10 qiymətindən çox artırılması sərfəli deyil, çünki bu zaman sürtünmə itkiləri həddindən çox artır.

Digər tərəfdən hal-hazırda istifadədə olan Aİ-93 benzininin detonasiya nöqte-yi nəzərindən fiziki-kimyəvi keyfiyyətləri konstruktorlarımızı sıxma dərəcəsini 8,5...8,8 qiymətlərində saxlamağa məcbur edir.

Dizellərdə sıxma prosesinin sonunda yüksək temperatur almaq məqsədilə yeni sorulan yükün 15:1 nisbətindən daha çox sıxılması əhəmiyyətli dərəcədə fayda ver-mədiyi üçün onlarda yeganə təkmilləşmə istiqaməti yanıcı qatışığın hazırlanması və yanması proseslərinin təkmilləşdirilməsi hesabına daha çox yanacaq molekul-larının buxar şəklində yandırılmasıdır.

Mühərrikin kinematik sxemlərinin dəyişdirilməsi hesabına onların konstruksi-yalarının təkmilləşdirilməsinə misal olaraq rotorlu mühərrikləri, Balandin mühərri-kini, orbital mühərriki, qazoturbinli və buxar mühərriklərini və s. misal göstərmək mümkündür. Lakin bu mühərriklər müxtəlif səbəblərdən müasir traktor və avtomo-bil mühərrikləri kimi geniş inkişaf tapa bilməmişlər.

PORŞENLİ DYM –nin HƏQİQİ TSİKLLƏRİ

Daxili yanma mühərrikləri – istilik mühərikkilərinə aid edilməklə, burada ya-nacaq bilavasitə silindrin daxilində yandırılır və bu zaman kimyəvi enerji hesabına mexaniki iş alınır.

Real DYM –də kimyəvi enerji mexaniki işə bir sıra ardıcıl fiziki –kimyəvi və termodinamik proseslərin vasitəsilə çevrilir.

Mühərrikin iş tsikli – hər bir silindrdə vaxtaşırı təkrar olunan kompleks ardıcıl proseslərin məcmuna deyilir. Bu və ya digər iş tsikli üçün müvafiq termodinamik (ideal) tsikllər əsas qəbul edilir.

İdeal tsikl – elə qapalı, dönən və vaxtaşırı təkrar olunan tsiklə deyilir ki, (şəkil 1) bu zaman termodinamikanın ikinci qanununa müvafiq olaraq, soyuq mənbəyə verilməli olan istilikdən (Q₂) başqa istilik itkiləri yoxdur. İdeal tsikldə istifadə olu-nan işçi cismin istilik tutumu, miqdarı və kimyəvi tərkibi sabit qalır, ətraf mühitə istilik verilmir, sıxma və genişlənmə prosesləri adiabatikdir. Bu zaman real mühər-rikdəki yanacağın yanması, istiliç mübadiləsi və silindrlərin təmizlənməsi proses-ləri əvəzinə işçi cismə isti mənbədən istiliyin verilməsi (Q₁ və Q₁) və ondan istili-yin alınması (Q₂) prosesləri gedir.

Mühərrikin nəzəriyyəsində ideal tsikldən əlavə tədqiqatın məqsədindən asılı olaraq nəzəri tsikllər də öyrənilir.

Nəzəri tsikl – dəyişən tərkibə malik olan real işçi cismlə həyata keçirilən qapa-lı olmayan və dönməyən tsiklə deyilir.

İdeal tsikldən fərqli olaraq nəzəri tsikldə işçi cism həqiqi mühərrikdə olduğu kimi tərkibi və istilik tutumu dəyişən real qazdır. Lakin bu zaman şərti olaraq qə-bul edilir ki, yanacaq tamamilə yanır, isitilik mübadiləsi yoxdur və yanma prosesi ideal tsikldəki istilik verilmə qanunları üzrə gedir.

Həqiqi tsikl – mühərrikin silindrləri daxilində real şəraitdə gedən tsikl olmaq-la, ideal tsikllərin hər hansı birinə əsaslanır.

Həqiqi tsikllə işləyən mühərriklərdə yanma hələ axıra qədər öyrənilməmiş fi-ziki – kimyəvi qanunlar üzrə gedir və bütün tsikl müddətində ətraf mühitlə istilik mübadiləsi baş verir. İşçi cism isə tərkibi və istilik tutumu dəyişən real qazdır.

Beləliklə, ideal tsikl ideal şəraitdə əmələ gəlir və ən yüksək göstəricilərə (f.i.ə.-na) malik olur. Bütün DYM ideal tsikl nöqteyi nəzərindən aşağıdakı üç tsikl-dən biri ilə işləyir (şəkil 1).


Şəkil 1. Mühərriklərin ideal tsikllərinin qrafiki.
a) istiliyin sabit həcmdə verilən tsikl

b) istiliyi sabit təzyiqdə verilən tsikl

v) istiliyi qarışıq şəraitdə verilən tsikl

1. İstiliyi sabir həcmdə verilən tsikl (şəkil 1, a);

2. İstiliyi sabit təzyiqdə verilən tsikl (şəkil 1, b);

3. İstiliyi qarışıq şəraitdə, yəni qismən sabit həcmdə, qismən də sabit təzyiqdə verilən tsikl (şəkil 1, v).

Traktor və avtomobil dizelləri üçün istiliyin qarışıq üsulla (həcm və təzyiq ) verilməsi tsikli, elektrik qığılcımı ilə məcburi alışdırmalı (karbü-ratorlu) mühərriklər üçün isə istiliyin sabit həcmdə verilməsi tsikli termodinamiki model olaraq qəbul edilə bilər.

Nəzəri tsikl, ideal və həqiqi tsikllərə nisbətən aralıq yer tutur. Nəzəri tsikl və ideal tsikl kimi yalnız nəzəri olaraq mümkündür, ancaq alınma şəraiti həqiqi tsiklin alınma şəraitinə daha yaxındır.

Həqiqi tsikllərin diaqramları

Həqiqi tsikllər real mühərriklərdə həyata keçirilməklə, burada işçi cism olaraq hava ilə yanacaq qarışığından istifadə olunur.

Həqiqi tsikldə mühərrikin dolma və ixrac sistemlərindəki qazodinamik müqa-vimətlər, sıxma və yanma məhsullarının ixracı prosesləri və s. mütləq nəzərə alın-malıdır.

Həqiqi tsikl təsəvvürdə yox, real şəraitdə mövcud olduğu üçün onun diaqra-mını işləyən mühərrikin silindrləri daxilində gedən proseslərin göstəricilərini qeyd edən cihazlar vasitəsilə də almaq mümkündür.

Həqiqi tsikllə işləyən mühərrikin diaqramını almağa imkan verən cihaza indi-kator, indikatorla alınan diaqrama isə indikator diaqramı deyilir.

Mühərriklərin həqiqi tsikllərinin öyrənilməsi və müqayisəli analizi üçün, onla-rın təkmilləşdirilmə yollarını araşdırmaq, əsas göstəricilərini təyin etmək, yeni mü-hərriklər layihələndirmək və s. üçün indikator diaqramı böyük əhəmiyyətə malik-dir.

Dördtaktlı DYM –nin həqiqi tsiklləri
Məlumdur ki, dördtaktlı mühərriklərdə bir iş tsikli dirsəkli valın iki tam döv-ründə (720^o dönümündə) və ya porşenin dörd gedişində başa çatır.

Əyani müşahidə etmək məqsədilə və mühərrikin silindrləri daxilində gedən prosesləri daha yaxşı başa düşmək üçün onların qazpaylama fazası və indikator diaqramında P-V və P –φ koordinatlarında qeyd edilmişdir. (şəkil 2 və 3).

D – çıxarmanın sonu;

B – sormanın sonu;

V – alışdırma momenti;

Q – çıxar-manın başlanğıcı;

A – sormanın başlanğıcı.

Şəkil 2. Dördtaktlı karbüratorlu mühərrikin sxemi (a), qazpaylama fazası (b), indikator diaqramı (v) və onun açılışı (q).

1 – karbürator; 2 – sorma klapanı; 3 – alışdırma şamı; 4 – çıxarma klapanı.

Karbüratorlu mühərriklərdə (şəkil 2) ra – sorma, ac – sıxma, cz – yanma, zb – genişlənmə, br – ixrac proseslərini göstərir. Yanıcı qatışığın silindrə sorulması A nöqtəsinə - sorma klapanının açılmağa başlama momentinə, qurtarması isə B nöq-təsinə - sorma klapanının bağlanma momentinə təvafüq edir. Sorma klapanının nə-zəri tsiklə nəzərən (ra) tez açılıb, gec bağlanmasında məqsəd prosesin davamını ar-tırmaq və sorma prosesindəki ətalət hadisələrindən istifadə edərək silindrlərin dol-masını artırmaqdan ibarətdir. Yanıcı qatışıq qabaqkı tsikldən silindrdə qalan yan-mış qazlarla qarışaraq işçi qatışınığı əmələ gətirir.

İşçi qatışığı politropik olaraq sıxılaraq yuxarı ölü nöqtəsinə (y.ö.n.) nəzərən bir qədər qabaqlama ilə (V nöqtəsi) alışdırma şamından verilən qığılcımla məvburi surətdə alışdırılır. Alov yanma kamerasının bütün həcmi boyunca böyük sürətlə (30...50 m/s) yayılaraq y.ö.n. ətrafında yüksək istilik alınmasını təmin edir. Bu za-man qazların təzyiq və temperaturu əhəmiyyətli dərəcədə artaraq, yanma prose-sinin davamı dirsəkli valın 30...40^o dönümünə tavafüq edir.

Qazların genişlənməsi zamanı mühərrikdə faydalı iş alınır. Bu zaman təzyiq və temperaturun azalması politropik proses üzrə olur.

Çıxarma klapanının açılma momentində (Q nöqtəsi) silindrin içərisində qazla-rın təzyiqi atmosfer təzyiqindən çox olduğu üçün, porşenin aşağı ölü nöqtəsinə (a.ö.n.) doğru hərəkət etməsinə baxmayaraq, yanmış qazlar böyük sürətlə (əvvəlcə 600...700 m/s, sonra isə 100...250 m/s) ixrac olunur, a.ö.n. –dən sonra isə qazlar porşenin köməkliyi ilə silindrdən qovulur (QarD xətti). Silindrin yanmış qazlardan təmizlənməsi ixrac klapanı bağlanana qədər (D nöqtəsi) davam edir. Təsvir edilən indikator diaqramı mühərriki təşkil edən mexanizm və sistemlərin normal nizam-lanma vəziyyətinə təvafüq edir. Qida, alışdırma sistemi nizamlamalarının, yanaca-ğın keyfiyyətinin və s. dəyişməsi indikator diaqramının formasını bir qədər dəyişə bilər.

Sərbəst sormalı (basqısız) dördtaktlı dizel mühərrikinin qazpaylama fazası və indikator diaqramları şəkil 3-də göstərilmişdir.

Sorma klapanı açıldıqda ArDaB xətti üzrə silindrə təmiz atmosfer havası soru-lur, sonra Bs xətti üzrə poliropik sıxma prosesi gedir. V nöqtəsi sıxma prosesinin sonunda yanacağın püskürülmə momentini göstərir. Yanacaq yüksək təzyiqlə püs-kürüldükdən sonra hava ilə qatışır, qızır, buxarlanır və sıxılmış havanın yüksək temperaturu nəticəsində öz – özünə alovlanma baş verir. Karbüratorlu mühərriklər-dən fərqli olaraq, dizellərdə yanma prosesi iki mərhələdə - əvvəlcə təzyiq və tem-peraturun kəskin artması () şəraitində (cz¹ – sahəsi), sonra isə təzyiqin cü-zi dəyişməsilə () temperaturun artması şəraitində (z¹ Z sahəsi) gedir.

D – çıxarmanın sonu;

B – sormanın sonu;

V – püskürmə momenti;

Q – çıxar-manın başlanğıcı;

A – sormanın başlanğıcı.

Şəkil 3. Sərbəst sormalı dördtaktlı dizel mühərrikinin sxemi (a), qazpaylama fazası (b), indikator diaqramı (v) və onun açılışı. (q)
1 – sorma klapanı; 2 – forsunka; 3 – çıxarma klapanı.
Yanmadan sonra politropik genişlənmə prosesi çıxarma klapanı açılana qədər (Q nöqtəsi) davam edir. İxrac prosesinin davamı yenə də işçi və sorma prosesləri-nin hesabına bir qədər artırılmışdır ki, (QarD sahəsi) silindrlərin yanmış qazlardan yaxşı təmizlənməsi təmin edilsin.

Dördtaktlı karbüratorlu və dizel mühərriklərində sıxma prosesi faktiki olaraq porşen a.ö.n. –dən keçdikdən sonra başladığı üçün prosesin davamı tam proşenin tam gedişindən (180^o-dən) az olur.

Dördtaktlı turbobasqılı dizel mühərrikinin indikator diaqramı şəkil 4-də veril-mişdir. Diaqramdan göründüyü kimi turbobasqılı mühərriklərdə sorma prosesinin təzyiqi nəinki atmosfer təzyiqindən, hətta çıxarma prosesinin təzyiqindən də yük-sək olur. Buna görə diaqramda sorma xətti ixrac xəttindən yuxarıda yerləşir və bu xətlərin kəsişməsindən alınan sahə müsbət sahə hesab edilir (mühərrikin gücünün artdığını göstərir).

Şəkil 4. Dördtaktlı turbobasqılı dizel mühərrikinin sxemi (a) və indikator diaq-ramı (b). 1 – qaz turbini; 2 – kompressor.
İkitaktlı mühərriklərin həqiqi tsiklləri
İkitaktlı mühərriklərdə bir iş tsikli dirsəkli valın bir tam dövründə (360^o dönü-mündə) və ya proşenin iki gedişində baş verir.

İkitaktlı karbüratorlu və dizel mühərriklərinin indikator diaqramından (şəkil 5) göründüyü kimi sıxma, yanma və genişlənmə proseslərinin axımı eynilə müvafiq dördtaktlı mühərriklərdə olduğu kimidir. Əsas fərq silindrlərin doldurulmasında (sorma prosesi) və ixrac qazlarından təmizlənməsində (ixrac prosesi) müşahidə olunur. İkitaktlı mühərriklərdə bu proseslər porşenin a.ö.n. yaxınlığında hərəkəti-nin bir hissəsindən istifadə edilərək icra edilir.

Şəkil 5. İkitaktlı çarxqolu – kameralı üfləməli karbüratorlu (a) və birbaşa üflə-məli dizel (b) mühərriklərinin indikator diaqramı.
Karbüratorlu ikitaktlı mühərriklərdə iş taktının sonuna yaxın porşen xaricetmə pəncərəsini açır (v nöqtəsi) və işlənmiş qazlar atmosferə xaric olunmağa başlayır. Porşen bir qədər də a.ö.n. doğru hərəkət etdikdən sonra üfləmə pəncərəsini açır və yeni yanıcı qatışıq silindrə daxil olur. Porşenin y.ö.n. - ə hərəkəti davam etdikcə əvvəlcə üfləmə pəncərəsi, sonra isə ixrac pəncərəsi (a nöqtəsi) bağlanır. Bundan sonra sıxma, yanma və s. proseslər analoji olaraq davam edir.

Beləliklə, indikator diaqramının va (ştrixlənmiş sahə) məntəqəsi ixrac və sor-ma (üfləmə) proseslərinə müvafiqdir. Göründüyü kimi silindrin işçi həcminin hissəsi sorma və ixrac prosesləri üçün istifadə olunur. Bu da öz növbəsində indika-tor diaqramının faydalı sahəsinin (mühərrikin gücünün) bir qədər azalmasına səbəb olur. İkitaktlı dizel mühərriklərində sorma və ixrac proseslərinin gediş xarakteri ikitaktlı karbüratorlu mühərriklərinkinə oxşardır. İkitaktlı dizellərdə üfürmə naso-sundan istifadə olunduğu üçün üstəlik doldurma nəticəsində diaqram atmosfer xət-tindən (P_o) yuxarıda yerləşmişdir. Bu dizellərdə üfürmə prosesi silindrin divarın-dakı pəncərələr vasitəsilə, işlənmiş qazların çıxarılması isə klapan vasitəsilə gedir.

İkitaktlı mühərriklərdə üfləmə pəncərəsinin hündürlüyü porşenin gedişinin 0,12...0,25 hissəsini təşkil edir.
Mövzuya aid testlər

1. Mühərrikdə neçə mexanizm, neçə sistem var?

A) 3 mexanizm, 6 sistem;

B) 4 mexanizm, 6 sistem;

C) 3 mexanizm, 5 sistem;

D) 2 mexanizm, 3 sistem;

D) 1 mexanizm, 3 sistem.

2. Mühərrik neçə əsas hissədən ibarətdir.

A) 2; B) 4; C) 5; D) 3; E) 6.

3. Hər bir mühərrikin işləməsi üçün onda hansı proseslər yerinə yetirilməlidir?

A) sorma, yanma, çıxarma

B) sorma, sıxma;

C) sorma, sıxma, yanma, çıxarma;;

D) sıxma, yanma, çıxarma;

E) yanma, çıxarma.

4. Çarxqol –sürgüqol mexanizminin vəzifəsi nədir?

A) klapanların işini mizamlamaq;

B) mühərrikin yanacaqla təmin etməsi;

C) mühərrikin soyudulmasını təmin etmək;

D) porşenin irəli –geri hərəkətini dirsəkli valın fırlanma hərəkətinə çevirmək.

E) mühərrikin işə salınmasını asanlaşdırmaq.

5. Nazim çarxın vəzifəsi nədir?

A) avtomobilin arxaya hərəkətini təmin etmək;

B) dirsəkli valı hərəkətə gətirmək;

C) avtomobili dayandırmaq;

D) porşenləri ölü vəziyyətdən çıxartmaq;

E) klapanların işini nizamlamaq.

6. İşlətdiyi yanacağın növünə görə DYM mühərrikləri neçə qrupa bölünür?

A) 4; B) 3; C) 2; D) 5; E) 6.

7. Traktorlar təyinatına görə neçə qrupa bölünürlər?

A) 2; B) 4; C) 3; D) 6; E) 5.

8. Hansı dartı sinifinə aid olan traktorlar kənd təsərrüfatında istifadə olunur?

A) 70 kN –dan yuxarı;

B) 60 kN –dan yuxarı;

C) 50 kN –a qədər;

D) 60 kN –a qədər;

E) 70 kN –a qədər.

9. Yüksək təzyiqli yanacaq nasosunun vəzifəsi nədir?

A) yanacağın yandırılmasını təmin etmək;

B) işçi qarışıq hazırlamaq;

C) yanacağı təmizləmək;

D) yanacağın yüksək təziyiqlə silindrin daxilinə püskürdülməsini təmin etmək;

E) mühərriki təmiz hava ilə təmin etmək.

10. Sürgüqolu dirsəkli valın hansı boyununa bağlanır?

A) dirsəkli valın başlığına;

B) əks yüklərə;

C) sürgüqol boyunlarına;

D) ana boyuna;

E) ana və sürgüqol boyunlarına.

11. Diferensialın vəzifəsi nədir?

A) avtomobili dayandırmaq;

B) avtomobilin düz yolda hərəkətini təmin etmək;

C) avtomobilin arxaya hərəkətini təmin etmək;

D) avtomobilin döngələrdə hərəkətini təmin etmək;

E) avtomobilin sürətini tənzimləmək.

12. Mühərrikin yağlanmasında hansı üsullardan istifadə olunur.

A) çiləmə və kombinə edilmiş;

B) məcburi, çiləmə və kombinə edilmiş;

C) məcburi və kombinə edilmiş;

D) çiləmə və məcburi;

E) kombinə edilmiş üsul.

13. Müasir avtomobil və traktorlarda tormoz ötürücüsü hansı təsirli olur?

A) hidravliki, mexaniki və vakuum;

B) hidravliki və pnevmatik;

C) hidravliki, mexaniki, pnevmatik və vakuum;

D) mexaniki və vakuum;

E) pnevmatik və vakuum.

14. İlişmə muftasının vəzifəsi nədir?

A) hərəkətin dirsəkli valdan sürətlər qutusuna ötürülməsini dayandırmaq və lazım

gəldikdə yenidən səlis birləşdirmək;

B) avtomobilin arxaya hərəkətini təmin etmək;

C) avtomobili dayandırmaq;

D) mühərriki işə salmaq;

E) avtomobilin döngələrdə hərəkətini təmin etmək.

15. Hansı mühərriklərə 2 taktlı mühərriklər deyilir?

A) iş tsikli dirsəkli valın 1;

B) iş tsikli dirsəkli valın 2;

C) iş tsikli dirsəkli valın 3;

D) iş tsikli dirsəkli valın 4;

E) 5 tam dövründə başa çatan mühərriklərə.

16. Mühərrik yeni işə salınanda onu hansı enerji mənbəyi enerji ilə təmin edir?

A) variator;

B) generator;

C) induksiya makarası;

D) akkumliyator;

E) starter.

17. Qida sisteminin vəzifəsi nədir?

A) porşenin irəli –geri hərəkətini təmin etmək.

B) mühərrikin yağlanmasını təmin etmək;

C) mühərrikin soyudulmasını təmin etmək;

D) dirsəkli valın dövrlər sayını təmizləməsi;

E) mühərriki işçi qarışıq və yaxud təmiz hava ilə təmin etmək;

18. İki ölü nöqtə arasındakı məsafə necə adlanır?

A) yanma kamerasının həcmi.

B) sıxma dərəcəsi.

C) silindirin ümumi həcmi.

D) porşenin yolu.

E) porşenin uzunluğu.

19. Yanıcı qrışığın əldə edilmə üsuluna görə mühərriklər neçə qrupa bölünür?

A) 10. B) 4. C) 6. D) 8. E) 2.

20. Hansı mühərriklərdə yanıcı qarışıq sılindirin daxilində hazırlanır?

A) karbüratorlu və dizel

B) karbüratorlu

C) qazla işləyən.

D) dizel...

E) karbüratorlu və qazla işləyən.

21. Yanıcı qrışıq silindirdən kənarda hazırlanan hansı mühərriklərdir?

A) dizel və qazla işləyən.

B) dizel.

C) qazla işləyən.

D) karbürator.

E) karbüratorlu və dizel.

22. Tsikilin əldə edilmə üsuluna görə mühərriklər neçə qrupa bölünür?

A) 6 B) 4. C) 2. D) 8. E) 10.

23. Dünyada ilk neft qurğusu harada qazılmışdır.

A)1865- ci ildə Dubayda B) 1864 –cü ildə Kubanda; C) 1874 cü ildə Səudiyə Ərəbistanında; D) 1854-cü ildə İranda; E) 1848-ci il Azərbaycan;

24. Karbüratorlu mühərriklərdə sıxma dərəcəsi ( ) hansı hüdudda qəbul edilir.

A) 10....14; B)8...12; C) 6....9; D)12....15; E)16....20;

25. İki ölü nöqtə arasındakı məsafə necə adlanır?

A) yanma kamerasının həcmi.

B) sıxma dərəcəsi.

C) silindirin ümumi həcmi.

D) porşenin yolu.

E) porşenin uzunluğu.